Woj. podkarpackie, powiat bieszczadzki: gminy: Ustrzyki Dolne, Lesko, Olszanica,
powiat sanocki: gmina Sanok, Tyrawa Wołoska. Największa część Parku położona
jest na terenie powiatu bieszczadzkiego. Granicą wschodnią jest granica państwowa
z Ukrainą. Południową wyznacza w przybliżeniu linia: Bandrów-Ustrzyki Dolne,
a dalej Ustianowa-Olszanica-Lesko-Załuż-Sanok. Granica zachodnia oparta jest
na rzece San. W części północno-wschodniej PKGS graniczy z PK Pogórza Przemyskiego,
od płd. i częściowo od zach. - ze Wschodniobeskidzkim OChK, od płn. -zach. -
z Przemysko-Dynowskim OChK. ![]()
Prowincja: Karpaty Wschodnie, podprowincja: Beskidy Wschodnie, makroregion:
Beskidy Lesiste (mezoregion: Góry Sanocko-Turczańskie), makroregion: Pogórze
Środkowobeskidzkie (mezoregion: Pogórza Przemyskie). ![]()
Prowincja: Górska, Środkowoeuropejska, Podprowincja: Karpacka, Dział: Karpaty
Wschodnie, Okręg Karpaty Lesiste, Podokręg Pogórza Przemyskiego. ![]()
Najwyżej położone pasma znajdują się w części południowej - Ostry Dział z najwyższą kulminacją 723 m n.p.m. oraz Góry Słonne (szczyt Słony 668 m n.p.m.) Najniżej położona jest dolina Sanu w okolicy Mrzygłodu oraz dolina Wiaru poniżej Trójcy na wysokości ok. 350 m n.p.m.
Powierzch7nia - 51.392 ha, brak formalnej otuliny. Park utworzono w 1992 r.
Cisy w Serednicy, Chwaniów, Dyrbek, Góra Sobień, Na Opalonym, Buczyna w Wańkowej, Na Oratyku, Nad Trzciańcem, Polanki.
Podłoże obszaru parku zbudowane jest z utworów fliszowych wieku kredowego i dolnotrzeciorzędowego, które należą do trzech jednostek strukturalnych Karpat zewnętrznych:
Wymienione wyżej jednostki geologiczne są tektonicznie przesunięte w kierunku północno-wschodnim i płaszczowinowo ponasuwane na siebie. Skały fliszowe w obrębie płaszczowin są silnie sfałdowane tektonicznie. W profilu jednostek śląskiej i skolskiej tego obszaru największą rolę odgrywają tzw. warstwy krośnieńskie, których miąższość przekracza 2000 m, zbudowane z grubych kompleksów gruboławicowych piaskowców przewarstwionych łupkami. Oprócz nich występują jednak również pakiety łupków, margli oraz cienkopłytowych piaskowców. Utwory odsłaniają się na powierzchni najczęściej w dolinach, zwłaszcza w korytach potoków. Doliną Strwiąża biegnie trasa jednej z wycieczek opisanych w przewodniku geologicznym po wschodnich Karpatach fliszowych. (JU)
PKGS tworzą równoległe względem siebie pasma górskie ciągnące się z północnego
zachodu na południowy wschód oraz szerokie obniżenia dolinne o osiach wyznaczających
podobny kierunek. Idąc od zachodu główne pasma to Góry Słonne, Ostry Dział,
Bukowina, Czerenina zaś dalej ku północy: Góra
Tarnawska,
Chwaniów i Kiczera o wysokościach bezwzględnych sięgających 600-650 m n.p.m.
Wysokości względne tych pasm mierzone w stosunku do głównych osi dolin dochodzą
do 250-300 metrów.
O morfologii obszaru decyduje zróżnicowanie wykształcenia geologicznego utworów występujących w jego podłożu oraz ich struktura tektoniczna - występowanie w równoległych fałdach o rozciągłości z południowego wschodu na północny zachód. Pasma wzniesień występują na wychodniach odpornych na wietrzenie i erozję piaskowców warstw krośnieńskich, podczas gdy obniżenia tworzą się w miejscach występowania łupków i kompleksów cienkopłytkowych utworów łupkowo-piaskowcowych. Główne rzeki i potoki nawiązują do tych obniżeń, tworząc jednak kilka przełomów przez pasma górskie np. przełom Serednicy pomiędzy Magurą i Ostrym Działem, przełomowe odcinki Tyrawki pod Zawadką i Tarnawką oraz Wańkówki pod Magurą, przełom Strwiąża.
Odporne na wietrzenie tzw. piaskowce ciężkowickie występujące w jednostce śląskiej tworzą na obrzeżach parku (tuż poza jego granicami w rejonie Sanoka) trzy naturalne formy skałkowe: Orli Kamień (baszta skalna o wysokości 5 m), Duży Kamień (baszta o wysokości 6-10 m) oraz Mały Kamień (mur skalny o wysokości 4-6 m).
Dominujące na stokach gór ciężkie gliniasto-ilaste pokrywy zwietrzelinowe sprawiają, iż dominującym typami gleb będą gleby brunatne właściwe i wyługowane (eutroficzne i mezotroficzne). W strefach grzbietowych występować będą również płytsze, bardziej szkieletowe i mniej troficzne gleby brunatne kwaśne, z reguły o lżejszym składzie granulometrycznym. Większe płaty gleb aluwialnych - mad, wykształciły się na terasach Sanu, Strwiąża oraz Wiaru.
Przez obszar Parku przebiega Wielki Europejski Dział Wodny rozdzielający Zlewisko Morza Bałtyckiego od Czarnego. Zachodnia część Parku leży w obrębie zlewni Sanu. Jego największe dopływy to Stary Potok z Serednicą, Dyrbek, Tyrawka z Borsukowcem oraz Wiar z Jamninką i Wyrwą. Część południowo-wschodnia leży już w obszarze zlewiska Morza Czarnego. Największymi ciekiem niosącym swoje wody do zlewni Dniestru jest Strwiąż.
Osobliwością hydrochemiczną są mineralne źródła solankowe mające podobne cechy chemiczne do wód leczniczych wykorzystywanych w Rymanowie i Iwoniczu. Wody te odprowadzają potoki i np. w rezerwacie Na Opalonym doliczono się ponad 70 potoków niosących zasolone wody.
Strefa umiarkowana, klimat przejściowy. Park znajduje
się we wsch. części Regionu Karpackiego (GK).
i należy prawie w całości do piętra umiarkowanie
ciepłego.
Ze względu na niższe wysokości bezwzględne klimat tego terenu jest znacznie łagodniejszy w porównaniu z Bieszczadami Wysokimi. Oblicza się, że ilość opadów atmosferycznych sięga ok. 900-1000 mm w strefach grzbietowych. W obniżeniach dolinnych (Sanu, Wiaru, Strwiąża) roczna suma padów oscyluje ok. 800. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi około 4-5oC w części południowej i wschodniej. Niżej położona część północno-zachodnia jest znacznie cieplejsza i tam średnia roczna temperatura dochodzi już do 6oC.
Teren
wyróżnia się bardzo dużą lesistością sięgającą 73%. Wyróżnić tutaj można piętro
pogórza sięgające do ok. 500 m n.p.m., które tworzy głównie pogórska odmiana
buczyny karpackiej i wschodniokarpackie grądy
oraz piętro regla dolnego, zdominowane przez
żyźniejsze odmiany buczyny karpackiej. W obydwu
piętrach wzdłuż dolin rzecznych wykształciła się olszynka
karpacka. Najcenniejsze zbiorowiska roślinne chronione są w rezerwatach.
O wysokim stopniu naturalności tego terenu świadczy duża liczba gatunków roślin naczyniowych (ponad 900), wśród których występuje 68 gat. górskich.
Gatunki wschodnie odnotowane w parku to m.in. groszek wschodniokarpacki, smotrawa okazała, lulecznica kraińska oraz żywokost sercowaty. Z ciekawszych gatunków kserotermicznych występują tu: czosnek zielonawy, goryczka krzyżowa, kruszczyk siny, miodownik melisowaty oraz dzwonek brzoskwiniolistny. Z gatunków chronionych występują tu m.in.: cis w formie drzewiastej (w dolinie Serednicy), wawrzynek wilczełyko, listera sercowata, kukułka (storczyk) szerokolistna, gnieźnik leśny, kokoryczka okółkowa, rozchodnik karpacki, żywokost sercowaty, kopytnik pospolity, lilia złotogłów, paprotka zwyczajna, podrzeń żebrowiec,parzydło leśne, kukułka (storczyk) plamista, skrzyp olbrzymi oraz pierwiosnka wyniosła.
Bogactwo gatunków fauny jest tu duże. Ze ssaków spotkać tu można: niedźwiedzia brunatnego, wilka, rysia, wydrę, z pospolitych - jelenia, dzika, lisa, sarnę, wiewiórkę. Z ptaków odnotowano tu: orła przedniego, trzmielojada, puszczyka uralskiego, puchacza, drozda obrożnego, dzięcioła trójpalczastego i białogrzbietego, bociana czarnego i orlika krzykliwego.
Płazy reprezentowane są przez żabę trawną, kumaka górskiego i rzekotkę drzewną oraz salamandrę plamistą. Z gadów spotkać tu można zaskrońca, żmiję zygzakowatą i jaszczurki. Duże jest bogactwo gatunków bezkręgowych, wśród znajdują się endemity wschodnio-, zachodnio- i ogólnokarpackie.
Obszar jest obecnie bardzo słabo zurbanizowany, po wysiedleniu rdzennych mieszkańców w latach 1945-47. Podróżując po drogach prowadzących po wierzchowinach ma się wrażenie, że jest to kraina nieprzebytych lasów i opuszczonych wiosek. Do zabytków historyczno-kulturowych należą średniowieczne grodziska np. w Olszanicy, Tyrawie Wołoskiej i Tyrawie Solnej. Na gorze Sobień znajdują się ruiny XIV-wiecznego zamku Kmitów o tej samej nazwie, zbudowanego na miejscu wcześniejszego grodu obronnego. Na tym terenie zachowało się wiele cerkwi grekokatolickich, gdzie obecnie odprawiane są nabożeństwa w obrządku łacińskim np. Bezmiechowej, Bandrowie, Brzegach Dolnych, Krościenku, Liskowatem, Łodynie, Paszowej, Rudence. Warto wspomnieć również o XVII-wiecznym dworze w Załużu oraz XIX-wiecznym pałacu i parku w Olszanicy.
W okresie międzywojennym tereny te stały się znane dzięki utworzeniu w Bezmiechowej (na płn. - wsch. od Leska) pierwszej w Polsce szkoły szybowcowej, czemu sprzyjały szczególne warunki wietrzne, panujące na tym wzniesieniu. Szkołę zlikwidowano w 1951 r., ale w ostatnich lotnisko szybowcowe reaktywowano.
Brak formalnej otuliny. Jej funkcje pełnią: od północy PK Pogórza Przemyskiego, graniczący z PKGS, od płn.-zach. - Przemysko-Dynowski OChK, od płd.-zach. i od płd. - Wschodniobeskidzki OChK.
Park krajobrazowy podlega ochronie z mocy ustawy o ochronie przyrody, która określa zasady użytkowania jego terenu, w tym zwiedzania oraz obowiązujące ograniczenia (w art. 26a, przed nowelizacją - w art. 37, a także w planie ochrony oraz w Regulaminie Parku).
Spośród szlaków turystycznych należy szczególnie polecić:
Pierwszy rezerwat przyrody utworzono tu w 1970 r., Park - w 1992 r. Miał powierzchnię
38.096 ha i podlegał Zarządowi Zespołu Karpackich Parków Krajobrazowych w Krośnie.
W 1996 r. utworzono kolejne 4 rezerwaty oraz powiększono Park do obecnej wielkości
(51.392 ha). Po reformie administracyjnej państwa przeszedł w marcu 1999 r.
pod zarząd Zespołu Parków Krajobrazowych w Przemyślu. W ostatnim okresie powstały
kolejne 3 rezerwaty, natomiast praktycznie od chwili utworzenia Parku mówi się
o potrzebie utworzenia na części jego obszaru parku narodowego
w praktycznie bezludnym terenie w górnej części doliny Wiaru i jej okolicy.
Byłby to jedyny polski park narodowy na pogórzach. Natomiast od 24.01.2001 r.
funkcjonuje na terenie Nadleśnictwa Bircza LKP Lasy Birczańskie,
którego część porywa się z terenem PK Gór Słonnych (większa część leży w granicach
Przemyskiego PK).
Niewłaściwa gospodarka leśna prowadzona na obszarach predestynowanych w przyszłości do objęcia najwyższymi formami ochrony tj. park narodowy czy rezerwat przyrody.
Małe zainteresowanie władz lokalnych w promocji unikalnych walorów regionu.