Województwo świętokrzyskie, powiaty kielecki i jędrzejowski, gminy: Chęciny,
Kielce, Piekoszów, Sitkówka-Nowiny (powiat kielecki) oraz Małogoszcz i Sobków
(powiat jędrzejowski).
Prowincja: Wyżyny Polskie, podprowincja: Wyżyna Małopolska,
makroregion: Wyżyna Kielecka, mezoregiony: Góry Świętokrzyskie i fragment Pogórza
Szydłowskiego.
Prowincja Niżowo-Wyżynna, Środkowoeuropejska, dział: Bałtycki,
poddział: Pas Wyżyn Środkowych, Kraina: Świętokrzyska, Okręg Chęciński oraz
fragmenty Okręgu Łysogór i Przejściowego, otulina wchodzi na teren Krainy Miechowsko-Sandomierskiej
(Okręg Staszowski).
Najwyższą kulminacją obszaru Parku jest szczyt góry Telegraf o wysokości 406 m n.p.m. w obrębie Pasma Dymińskiego, najniższe tereny występują w dolinie rzeki Nidy na wysokości około 207 m n.p.m.
Powierzchnia Parku wynosi 20.505 ha, natomiast powierzchnia jego otuliny - 11.123 ha. Poza głównym obszarem parku, na północ od jego granic występuje enklawa o powierzchni 582 ha obejmująca fragment Pasma Kadzielniańskiego. W obrębie parku około 35% powierzchni zajmują lasy, 35% - grunty orne, 12% - użytki zielone, 18% - tereny zabudowane i zagospodarowane nierolniczo oraz inne nieużytki, które stanowią w części naturalne i sztuczne odsłonięcia skalne pozbawione pokrywy glebowej. 375,88 ha zajmują rezerwaty przyrody.
Na terenie parku znajduje się 10 rezerwatów przyrody: Biesak-Białogon (geologiczny), Chelosiowa Jama (geologiczny), Góra Miedzianka (geologiczny), Góra Rzepka (geologiczny), Góra Zelejowa (geologiczny) Góra Żakowa (geologiczny), Jaskinia Raj (geologiczny), Karczówka (krajobrazowy), Milechowy (leśny), Moczydło (geologiczny). Trzy rezerwaty przyrody - Kadzielnia (geologiczny), Rezerwat Skalny im. J. Czarnockiego na Ślichowic (geologiczny) oraz Wietrznia im. Z. Rubinowskiego (geologiczny) - znajdują się w sąsiedztwie jego granic, w otulinie - Karczówka, Szczytniak.
Ponadto w granicach Parku zlokalizowane są liczne pomniki przyrody - ożywionej - głównie drzewa i aleje oraz nieożywionej - jaskinie, odsłonięcia geologiczne, skałki i powierzchniowe formy krasowe.
Pod względem geologicznym obszar Parku obejmuje fragmenty wychodni dwu dużych jednostek strukturalnych. Północno-wschodnia część Parku zlokalizowana jest w granicach wychodni tzw. trzonu paleozoicznego Gór Świętokrzyskich, zbudowanego z osadowych skał paleozoicznych (z wyjątkiem permu) i tektonicznie ukształtowanego podczas ruchów orogenezy kaledońskiej (w starszym paleozoiku) oraz waryscyjskiej (w górnym karbonie) a następnie częściowo przemodelowanego w czasie alpejskich ruchów tektonicznych (w trzeciorzędzie). W obrębie tej jednostki wyróżnia się szereg dużych struktur fałdowych o wydłużeniu WNW-ESE, spośród których w granicach Parku występują (od północy): synklina kielecka, antyklina dymińska, synklina gałęzicko-bolechowicka, antyklina chęcińska i synklina skibska. Od strony południowo-zachodniej trzon paleozoiczny zapada pod utwory młodszej jednostki strukturalnej, tzw. osłony permskomezozoicznej, zbudowanej w granicach Parku z osadowych skał górnego permu, triasu, środkowej i górnej jury oraz dolnej kredy. Skały tej jednostki podlegały jedynie alpejskim ruchom tektonicznym w trzeciorzędzie, jednak miejscami - zwłaszcza w sąsiedztwie kontaktu z trzonem paleozoicznym - są silnie sfałdowane.
Starszy paleozoik reprezentowany jest przez utwory piaskowcowo-mułowcowo-iłowcowe, wśród których największe miąższości osiągają piaskowce kwarcytowe, piaskowce i łupki kambru, z których zbudowany jest jeden z ciągów grzbietów górskich. Wśród utworów młodszego paleozoiku miąższościowo dominuje seria dolomitów i wapieni środkowo - oraz górno dewońskich, która również spełnia rolę grzbietotwórczą (tzn. buduje pasma wzniesień). Specyficznym utworem permskim są zlepieńce zygmuntowskie. W obrębie osadów mezozoicznych wyróżniają się miąższościowo: seria piaskowcowo-iłowcowa dolnego triasu, wapienie triasu środkowego oraz gruba seria wapieni górnojurajskich, która buduje pasma wzniesień południowej części obszaru.
W obrębie utworów paleozoicznych, zwłaszcza dolomitów i wapieni dewońskich - występują żyłowe utwory hydrotermalne - kalcyty oraz związane z nimi nagromadzenia barytu, galeny oraz minerałów miedzi. Kruszce ołowiu i miedzi były przedmiotem podziemnej eksploatacji i poszukiwań, które trwały co najmniej od średniowiecza, do początków naszego stulecia (ołów) a w przypadku miedzi - do połowy XX wieku. Od XVI wieku wydobywane były również - jako marmury techniczne - kalcyty i niektóre odmiany wapieni oraz zlepieńce zygmuntowskie. Od dawna rozwijała się też odkrywkowa eksploatacja wapieni i dolomitów przeznaczonych do celów budowlanych a także dla przemysłu wapienniczego, cementowego i spożywczego. Obecnie koncentruje się ona poza obszarem Parku, bezpośrednio na wschód oraz na północ od jego granic. Po eksploatacji kopalin skalnych pozostały na terenie Parku liczne wyrobiska, które stopniowo wtapiają się w naturalny krajobraz pozostając jednocześnie cennymi odsłonięciami umożliwiającymi obserwację zjawisk i form geologicznych.
Obiekty
i zjawiska geologiczne oraz geomorfologiczne występujące w granicach Parku są
głównym motywem ochrony jego obszaru. Do cennych wartości geologicznych Parku
należy zaliczyć:
O
znaczeniu form oraz zjawisk geologicznych i geomorfologicznych Parku świadczyć
może ilość geologicznych rezerwatów przyrody a także
pomników przyrody nieożywionej występujących w jego
obrębie i najbliższym sąsiedztwie.
Obszar Parku jest stałym miejscem terenowych praktyk studentów geologii i geografii wielu polskich uczelni. Wartości geologiczne spowodowały, że Park został zgłoszony na listę europejskiego dziedzictwa geologicznego.
Morfologia obszaru Parku jest ściśle powiązana z jego budową geologiczną, co wyraża się występowaniem w obrębie pasm górskich skał o większej wytrzymałości na niszczące działanie czynników zewnętrznych, podczas, gdy podłoża obniżeń zbudowane są ze skał słabiej odpornych na działanie tych czynników. Stąd też charakterystyczną cechą rzeźby północnej i centralnej części tego obszaru jest występowanie równoległych do siebie pasm wzniesień - wzgórz i niskich gór - o wydłużeniu zgodnym z rozciągłością struktur geologicznych (dużych synklin i antyklin). Pasma te rozdzielone są szerokim obniżeniami, w obrębie których skały starsze pokryte są płatami osadów czwartorzędowych. W granicach obszaru Parku występują (w kolejności od północy) następujące pasma wzniesień: Pasmo Kadzielniańskie (w obrębie enklawy Parku), Pasmo Jaworzniańskie - oba zbudowane z wapieni środkowego i górnego dewonu, ciąg grzbietów utworzony przez Pasmo Zgórskie, Pasmo Posłowickie i Pasmo Dymińskie, które zbudowane są głównie z piaskowców kwarcytowych kambru oraz utworów piaskowcowo-mułowcowo-iłowcowych ordowiku i syluru, Grzbiet Gałęzicki (częściowo w granicach parku) i Grzbiet Bolechowicki zbudowane z wapieni dewońskich oraz skał zlepieńcowych, łupkowych i piaskowcowych permu oraz dolnego triasu, Grzbiet Zelejowski zbudowany z wapieni dewońskich, Pasmo Chęcińskie utworzone z wapieni i dolomitów dewonu, Grząby Bolmińskie i Grzywy Korzeckowskie zbudowane z wapieni górnojurajskich oraz Wzgórza Wilkomijskie również zbudowane głównie z wapieni górnej jury.
Różnice
wysokości pomiędzy obniżeniami a wzniesieniami nie są duże - sięgają od kilkudziesięciu
do około 150 m. Tym niemniej grzbiety górskie i garby odgrywają istotną rolę
krajobrazową, cechując się znacznym nachyleniem stoków, obecnością głębokich
wcięć o charakterze wąwozów, a także naturalnych
form skałkowych. Wapienne granie skalne z unikatowymi w naszych warunkach
klimatycznych formami mikrorzeźby krasowej występują
na Górze Zelejowej, Czubatce (koło Małogoszczy),
w mniejszym zakresie również na Miedziance. (rez.
Góra Miedzianka)
Oprócz
naskalnych form mikrorzeźby krasowej w granicach
Parku występują inne obiekty krasu powierzchniowego
- leje, wywierzyska
i okresowe ponory
- a także liczne formy krasu podziemnego - jaskinie.
Łącznie na jego terenie zinwentaryzowano dotąd 45 jaskiń
i schronisk skalnych, wśród których znajduje
się system jaskiniowy o nazwie Chelosiowa Jama
- Jaskinia Jaworznicka (3670 m długości), będący największą jaskinią w regionie.
W obrębie Parku zlokalizowana jest również Jaskinia
Raj wyróżniająca się wśród polskich jaskiń szczególnie bogatą szatą
naciekową.
Gleby obszaru parku charakteryzują się dużym zróżnicowaniem i związane są silnie z charakterem podłoża. Na grzbietach i wzniesieniach zbudowanych ze skał węglanowych - wapieni i dolomitów - występują rędziny. Miejscami są one płytkie i mają charakter inicjalnych gleb szkieletowych z dużą zawartością rumoszu skalnego. W obniżeniach, na piaskach i glinach czwartorzędowych wykształciły się gleby bielicowe, natomiast w dolinach rzecznych - mady i gleby bagienne.
Obszar Parku leży w całości w granicach zlewni Nidy. Głównymi rzeczkami odwadniającymi ten obszar są: Łośna (Wierna Rzeka) na zachodzie, Hutka w części centralnej i Bobrza w części wschodniej. Rzeczki te spływają generalnie w kierunku południowym przecinając poprzecznie pasy wzniesień oraz obniżeń (i tworząc kilka malowniczych przełomów przez pasma górskie). W południowej części obszaru Parku Łośna i Hutka wpadają do Białej Nidy, natomiast Bobrza - do Czarnej Nidy. Biała Nida i Czarna Nida łączą się przy południowej granicy Parku tworząc Nidę. Łośna i Biała Nida należą do rzek stosunkowo czystych (II i III klasa czystości wód), natomiast Bobrza odbiera ścieki komunalne aglomeracji kieleckiej powyżej obszaru Parku, co powoduje, że prowadzi wody nie mieszczące się w normach czystości.
Strefa umiarkowana, klimat przejściowy. Park znajduje
się w obrębie Regionu Małopolskiego - Kraina Gór Świętokrzyskich
(GŚw).
Obszar Parku charakteryzującej się nieco niższymi średnimi temperaturami oraz wyższymi opadami niż tereny otaczające, co wiąże się z charakterem rzeźby i hipsometrycznym wyniesieniem Gór Świętokrzyskich. Średnia temperatura stycznia wynosi na obszarze Parku -3,5˚C, natomiast średnia temperatura lipca +17,5˚C. Średnie roczne opady wynoszą na tym terenie 660 mm, przy czym ich maksymalna ilość przypada na lipiec (93 mm), zaś minimalna - na październik i marzec (po 40 mm). Przeważają wiatry zachodnie o średniej prędkości 3,3 m/sek. Zróżnicowanie budowy geologicznej i rzeźby decyduje o zmienności przestrzennej lokalnych warunków klimatycznych (topoklimatu) na obszarze parku, co z kolei wpływa na charakter zbiorowisk roślinnych i zwierzęcych. Różne klimaty lokalne (topoklimaty) wyróżnia się na zboczach o odmiennej ekspozycji i nachyleniu, na obszarach płaskich, w dolinach rzecznych i na terenach podmokłych, na obszarach zabudowanych i terenach leśnych.
Zróżnicowanie warunków siedliskowych - gleb
i wód podziemnych wynikających z budowy geologicznej oraz mikroklimatu - a także
długie tradycje gospodarki ludzkiej decydują o bogactwie zbiorowisk
roślinnych. Znaczne powierzchnie parku - zwłaszcza tereny suchych obniżeń
- zajmują półnaturalne i antropogeniczne
zbiorowiska łąkowe i pastwiska należące do klasy Molinio-Arrhenathereta
lub nawiązujące do klasy Nardo-Callunetea.
Dominują wśród nich różne postacie zespołu Molinietum
medioeuropaeum oraz zbiorowiska zbliżone.
Lasy porastają przede wszystkim pasma wzniesień a także tereny podmokłe. Bory
sosnowe ze związku Dicrano-Pinion
zajmują ubogie piaszczyste lub piaszczysto-gliniaste gleby w dolinach rzecznych
i obszarach wydmowych. Na żyźniejszych gruntach przechodzą one w bory
mieszane Querco roboris-Pinetum, które na terenach o podłożu węglanowym
nawiązują do świetlistej dąbrowy. 
Wzgórza
północnej części Parku porastają większe kompleksy grądu
Tilio-Carpinetum. Do najciekawszych zespołów leśnych należy dąbrowa
Potentillo albae-Quercetum z licznymi
gatunkami rzadkich i chronionych roślin zielnych, w tym storczykowatych. Występuje
ona na podłożu wapiennym w południowej części Parku. Bogate w gatunki rzadkie
są również lasy olszowe
- reprezentujące łęgi i olesy - zespoły Circaeo-Alnetum
i Ribo nigri-Alnetum - porastające
podmokłe i żyzne obszary w dolinie Łośnej.
W
dolinach rzecznych występują również płaty torfowisk oraz zbiorowiska bagienne
i wodne - głównie zespoły
Lemno-Spirodeletum polyrrhizae, Potamogetonetonetum
natantis, Potamogetonetonetum lucentis,
Nupharo-Nymphaetum
a także zespoły szuwarowe z klasy Phragmitetea.
Na nasłonecznionych stokach wapiennych wzniesień powszechne są ciepłolubne (kserotermiczne
) zarośla i murawy, miejscami zaś pojawiają się zbiorowiska
naskalne. Murawy kserotermiczne reprezentują najczęściej zespół Thalictro-Salvietum
pratensis, rzadziej Inuletum ensifoliae.
Flora Parku jest silnie zróżnicowana i bogata w gatunki rzadko spotykane oraz chronione. Łącznie zanotowano na jego obszarze ponad 1150 gatunków flory naczyniowej (należących do 101 rodzin), co stanowi ok. 80% gatunków znanych w regionie świętokrzyskim oraz ok. 50% gatunków flory Polski. Charakterystyczny jest udział we florze gatunków pontyjskich i submediterańskich.
Przedstawicielami tej grupy roślin są m. in. krwawnik pannoński Achillea pannonica, marzanka pagórkowa Asperula cynanchica, aster gawędka Aster amellus, dzwonek boloński Campanula bononiensis, dzwonek syberyjski Campanula sibirica, wiśnia karłowata Cerasus fruticosa ostrożeń pannoński Cirsium pannonicum, oman wąskolistny Inula ensifolia, storczyk drobnokwiatowy Orchis ustulata, wężymord stepowy Scorzonera purpurea, zimowit jesienny Colchicum autumnale.
We florze Parku występują również gatunki górskie, przede wszystkim typowe dla piętra regla dolnego. Licznie występują tu rośliny objęte ochroną gatunkową, w tym storczykowate.
Zmienność przestrzenna siedlisk oraz zbiorowisk roślinnych decyduje o zróżnicowaniu świata zwierzęcego tego terenu, zwłaszcza fauny bezkręgowców. Fauna ta nie jest jeszcze wystarczająco poznana. Rzadkie gatunki bezkręgowców znalezione zostały w rezerwatach Milechowy, Góra Miedzianka i Góra Zelejowa. Wśród kręgowców występują chronione płazy, gady, ptaki i nietoperze. Większe ssaki reprezentowane są przez gatunki pospolite: jelenie, sarny, lisy, dziki i zające. Z ptaków liczne są między innymi kuropatwy, bażanty, sporadycznie spotyka się cietrzewia i jastrzębia.
Krajobraz
obszaru Parku, jego szata roślinna a także działalność człowieka na tym terenie
były i są uwarunkowane budową geologiczną
oraz rzeźbą. Do podstawowych działów gospodarki rozwijającej
się na tym terenie od Średniowiecza należało - obok leśnictwa i rolnictwa -
górnictwo kruszców, zaś od XVI wieku - również surowców skalnych. Od Średniowiecza
do czasów rozbiorów Chęciny były ośrodkiem administracji państwowej - starostwem
a także siedzibą królewskiego urzędnika górniczego - żupnika oraz podległego
mu urzędu. 
Świadectwem
władzy królewskiej są górujące nad okolicą Chęcin ruiny gotyckiego zamku. Pod
względem wartości historyczno-kulturowej zamkowi nie ustępuje jednak samo miasto
Chęciny charakteryzujące się zabytkowym układem urbanistycznym, obecnością kilku
głównie gotyckich budowli sakralnych (z renesansowym i barokowym wystrojem wykonanym
często przez miejscowych rzemieślników) a także starych kamienic i zabytkowych
cmentarzy: katolickiego oraz żydowskiego. Innym zabytkowym zespołem architektury
sakralnej na terenie (enklawy) Parku jest barokowy klasztor na Karczówce.
Do specyficznych obiektów kulturowych należą ślady pobytu człowieka neandertalskiego, odkryte w Jaskini Raj (stanowisko archeologiczne).
Śladem
historycznej działalności gospodarczej są liczne pozostałości górnictwa podziemnego
- pola górnicze z otwartymi lub zasypanymi szybami
i sztolniami (Góra
Miedzianka, Góra Żakowa, Karczówka,
Brusznia, Góra Rzepka, Moczydło).
Zabytkami techniki i kultury są również niektóre pozostałości po eksploatacji
kopalin skalnych, przede wszystkim marmurołom
Zygmuntówka, z którego w XVII wieku wydobyto materiał na pierwszą kolumnę
króla Zygmunta III Wazy w Warszawie, a także miejsca wydobycia unikatowej odmiany
marmuru, tzw. "różanki
zelejowskiej" na górze Zelejowej.
W granicach Parku znajduje się również skansen - Muzeum Wsi Kieleckiej w Tokarni - prezentujący eksponaty z całego regionu.
Powierzchnia otuliny wynosi 11.123 ha. Otacza ona Park w sposób nieciągły, pozostawiając fragmenty granicy odsłonięte, zwłaszcza na terenie miasta (Kielce). Fragmentami graniczy z Włoszczowsko-Jędrzejowskim OChK oraz Konecko-Łopuszańskim OChK.
Do podstawowych celów utworzenia Parku należą:
Na terenie parku krajobrazowego obowiązuje odrębny regulamin oraz zasady określone w art. 26a ustawy o ochronie przyrody z 1991 r. (przed nowelizacją art. 37).
Najwyższe i najciekawsze pasma górskie w obrębie Parku udostępnione są szlakami turystycznymi. Szlaki te łączy czerwony szlak turystyczny Kielce-Chęciny przecinający poprzecznie pasma górskie. Miejscami, w których koncentruje się ruch turystyczny są obiekty udostępnione do zwiedzania:
Dla odcinka szlaku turystycznego Kielce-Chęciny od Chęcin do jaskini Raj przygotowano i opublikowano opis ścieżki dydaktycznej, w terenie jednak nie wyznaczono punktów obserwacyjnych oraz nie umieszczono stosownych objaśnień.
Park leży w pobliżu (a nawet częściowo w granicach) Kielc - miasta wojewódzkiego posiadającego dogodne połączenia komunikacyjne a także bazę noclegową i turystyczną. Baza taka zlokalizowana jest również w Chęcinach oraz Bocheńcu położonych w granicach Parku. Wzdłuż wschodniej granicy Parku biegnie trasa międzynarodowa Kraków-Warszawa, natomiast praktycznie wszystkie, gęsto rozsiane miejscowości w jego obrębie, połączone są siecią dróg lokalnych o twardych nawierzchniach oraz komunikacją autobusową.
Idea utworzenia parku krajobrazowego, w obrębie którego znalazła by się najciekawsza pod względem geologicznym i geomorfologicznym, stosunkowo dobrze poznana oraz udostępniona część Gór Świętokrzyskich, zrodziła się w środowisku pracowników Oddziału Świętokrzyskiego Państwowego Instytut Geologicznego (T. Wróblewski, Z. Rubinowski) na początku lat dziewięćdziesiątych. Dokumentację projektową Parku ukończono w 1995 r. Park powołano w 1996 r.
Parkiem administruje Zarząd Zespołu Parków Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich i Zespołu Parków Krajobrazowych Ponidzia z siedzibą w Kielcach (adres: Kielce, Al. IX Wieków Kielc 3).
Zjawiskiem wpływającym niekorzystnie na walory krajobrazowe Parku a także powodującym pogorszenie warunków środowiska (obniżanie zwierciadła wód podziemnych, zanieczyszczenie powietrza, hałas) i degradację jego przyrody żywej jest intensywna eksploatacja i przeróbka surowców skalnych, która prowadzona jest w dużych zakładach położonych bezpośrednio za jego północnymi i wschodnimi granicami. Podobne, choć mniejsze zagrożenia stwarza bliskość dużej aglomeracji miejskiej Kielc oraz międzynarodowej trasy komunikacyjnej i linii kolejowej Kraków-Warszawa. Bliskość Kielc powoduje m. in. zanieczyszczenie wód Bobrzy przepływającej przez teren Parku.
Innego typu zagrożenia powstają w wyniku stopniowej zmiany sposobu zagospodarowania terenu, w tym przede wszystkim zanikania tradycyjnych metod wykorzystania użytków rolnych (np. wypasu) a także lokalnej eksploatacji kopalin. W wyniku tych zmian następuje niekorzystna ewolucja zbiorowisk roślinnych (np. ekspansja gatunków drzewiastych i krzewiastych kosztem muraw kserotermicznych) jak również zarastanie i praktyczna likwidacja niektórych odsłonięć geologicznych.
Brak własnej strony www. Informacje o Parku można znaleźć na kilku stronach amatorskich oraz na stronie miasta Pińczów - http://www.pinczow.com/turystyka/parki/gory.htm