Woj. wielkopolskie, powiat poznański, gminy: Komorniki, Mosina, Stęszew, Dopiewo
oraz miasto Puszczykowo (tereny niezabudowane). W najbliższym sąsiedztwie znajduje
się Rogaliński Park Krajobrazowy.
Prowincja: Niż Środkowoeuropejski, podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie,
makroregion: Pojezierze Wielkopolskie, mezoregiony: Pojezierze Poznańskie, Poznański
Przełom Warty. (niewielki skrawek Parku położony jest na skraju makroregionu
Pradoliny Warciańsko-Odrzańskiej, w mezoregionie Kotliny Śremskiej).
Prowincja: Niżowo-Wyżynna, Środkowoeuropejska, Dział: Bałtycki, Poddział: Pas
Wielkich Dolin, Kraina: Wielkopolsko - Kujawska, Okręg Poznańsko-Gnieźnieński.
Powierzchnia wysoczyzny morenowej leży przeciętnie na wysokości 80-95 m n.p.m., a dno sąsiadującej z nią doliny Warty - ok. 55 m n.p.m. Różnica wysokości pomiędzy powierzchnią wysoczyzny, a dnem doliny rzecznej wynosi więc średnio 25-40 m. Najwyższe wzgórze kemowe (125 m n.p.m.) położone jest koło Szreniawy, natomiast kulminacja Ozu Bukowsko-Mosińskiego (113 m n.p.m.) znajduje się w okolicy Jez. Wielkowiejskiego. Nad terenami wysoczyzny morenowej góruje wał moreny spiętrzonej, poprzecinany rynnami polodowcowymi na kilka wzgórz: Morenę Dymaczewską (124 m n.p.m.), Morenę Piskorzewską (125 m n.p.m.), Morenę Krosińską zwaną Górą Staszica (113 m n.p.m.) oraz Morenę Pożegowską - Osową Górę (132 m n.p.m.). Osowa Góra stanowi najwyższe wzniesienie Parku.
Powierzchnia Parku wynosi 7584 ha, a łącznie z otuliną - 14840 ha. Pod bezpośredni zarząd Dyrekcji WPN podlega 6569 ha, z czego: 4522 ha przypada na lasy, 1474 ha na pola, łąki i pastwiska, 429 ha na wody, 144 ha na inne (tereny zabudowane, nieużytki, itp.).
W Parku znajduje się 18 obszarów ochrony
ścisłej o łącznej powierzchni 250,38 ha.
Wielkopolski Park Narodowy znajduje się na północnym krańcu monokliny
przedsudeckiej. Serię monoklinalną budują permskie
osady paleozoiku
oraz mezozoiku,
tworzące płaskie warstwy skalne nachylone ku północy. Na utworach serii monoklinalnej
spoczywają warstwy kenozoiku.
Osady trzeciorzędu cechuje zróżnicowana miąższość, ze względu na obecność rowu tektonicznego Poznań-Gostyń (wsch. część Parku). Reprezentują je m. in. pokłady węgla brunatnego oraz iły tzw. warstw poznańskich, eksploatowane jako surowiec ceramiczny. Warstwy te zostały wypiętrzone w obrębie Wału Pożegowskiego i są odsłonięte na terenie dawnych wyrobisk glinki ceramicznej na Morenie Pożegowskiej i Dymaczewskiej.
W czwartorzędzie najważniejszą rolę odgrywają osady epoki lodowcowej, a zwłaszcza gliny morenowe (zwałowe) złożone z okruchów skalnych przywleczonych podczas kolejnych zlodowaceń (glacjałów). W Parku gliny te występują w trzech warstwach, co świadczy o trzykrotnej obecności lądolodu na tym terenie. Najniżej położone są najstarsze osady morenowe, pochodzące z okresu zlodowacenia południowopolskiego, które występują jedynie lokalnie w zachodniej części Parku. Nad nimi znajduje się warstwa glin zlodowacenia środkowopolskiego, o miąższości dochodzącej do 20-30 m. Gliny zlodowacenia północnopolskiego (bałtyckiego), zalegają na powierzchni terenu płatami o miąższości nie przekraczającej 5 m. Warstwy glin morenowych rozdzielone są przez piaski i żwiry zgromadzone w okresach ociepleń pomiędzy zlodowaceniami (interglacjałach). Bardzo wyraźnie zaznaczyło się ocieplenie oddzielające zlodowacenie południowopolskie i środkowopolskie (interglacjał mazowiecki). Piaszczysto - żwirowe osady pochodzące z tego okresu utworzyły dużą strukturę wodonośną zwaną Wielkopolską Doliną Kopalną. W rejonie Parku, pod Mosiną, nakłada się ona na strukturę wodonośną Pradoliny Warszawa-Berlin i wraz z nią stanowi główne źródło zaopatrzenia w wodę miasta Poznania.
Utwory epoki polodowcowej reprezentowane są głównie przez piaski i żwiry akumulacji rzecznej i jeziornej oraz torfy. Łączna miąższość osadów czwartorzędowych dochodzi w Parku do 80 m.
Zasadniczy
wpływ na ukształtowanie powierzchni Wielkopolskiego Parku Narodowego miało zlodowacenie
północnopolskie (bałtyckie). Wówczas to lądolód i związane
z nim procesy wymodelowały stare struktury geologiczne i utworzyły nowe formy
terenowe.
Największą część Parku stanowi płaska bądź falista wysoczyzna morenowa zbudowana z glin i piasków moreny dennej. Obszar wysoczyzny rozcinają rynny polodowcowe wyrzeźbione przez wody płynące pod lądolodem. W rynnach znajdują się wąskie i długie jeziora rynnowe; do największych należy Jez. Łódzko-Dymaczewskie, Jez. Góreckie i Jez. Witobelskie. Na dnie niektórych rynien występują też zbiorniki o zarysie kolistym - tzw. kociołki, reprezentowane w Parku przez jez. Kociołek.
Głęboka
misa tego jeziora została wyżłobiona przez wirujące wody podlodowcowe. Do innych
form rzeźby polodowcowej należą wydłużone wzniesienia - ozy,
utworzone z piasków i żwirów naniesionych przez wody płynące w szczelinach lądolodu.
Przez Park przebiega fragment 37-kilometrowego Ozu Bukowsko-Mosińskiego. Końcowy
odcinek ozu (nad Jez. Budzyńskim) zwany jest Szwedzkimi Górami. W części północnej
Parku występują łagodne wzgórza - kemy, utworzone
z piasków i żwirów zgromadzonych pomiędzy bryłami martwego
lodu, oderwanymi od zwartej czaszy wycofującego się lądolodu. Najbardziej
znanym wzniesieniem kemowym w Parku jest pagórek w okolicy Szreniawy, z ruinami
XIX-wiecznej wieży. W miejscach, gdzie wytopiły się bryły lodu zagrzebane w
osadach morenowych spotykamy niewielkie zagłębienia terenowe, okresowo wypełnione
wodą - tzw. oczka. Pamiątkę minionej epoki stanowią także głazy
narzutowe przywleczone przez lądolód ze Skandynawii. Największy z nich,
zwany Głazem Leśników, ma w obwodzie 10,5 m. Obszar wysoczyzny zamyka od południa
morena spiętrzona - Wał Pożegowski z kulminacją Osowej Góry (wydźwignięty prawdopodobnie
już w okresie zlodowacenia środkowopolskiego).
W części wschodniej Parku, wysoczyzna morenowa tworzy stromą, ponacinaną licznymi wąwozami erozyjnymi krawędź i opada gwałtownie ku przełomowej dolinie Warty. Od południa wysoczyznę ogranicza rozległa Pradolina Warciańsko-Odrzańska (Warszawsko-Berlińska). Przebiega tędy Kanał Mosiński.
Z urozmaiconą budową geologiczną i rzeźbą terenu WPN wiąże się różnorodność typów gleb. Na gruntach leśnych największą powierzchnię zajmują gleby brunatnoziemne (ok. 54%), związane z zasobnymi glinami wysoczyzny morenowej. Są to zwłaszcza gleby płowe, rzadziej gleby brunatne właściwe i brunatne kwaśne. Znaczną powierzchnię zajmują też gleby bielicoziemne (ok. 37%) wytworzone na uboższych terenach piaszczystych, głównie w dolinie Warty oraz w obrębie kemów i ozów. Stanowią je przede wszystkim gleby rdzawe, w mniejszym stopniu gleby bielicowe.
Wzdłuż cieków wodnych i jezior występują czarne ziemie i gleby zabagniane (ok. 1%), w miejscach podmokłych gleby bagienne (ok. 0,5%), np. gleby torfowe, a na terenach osuszonych w wyniku melioracji - gleby pobagienne (ok. 1%), np. gleby murszowe.
U podnóży wzniesień, spotykamy gleby deluwialne (ok. 2%). Miejscami, na terasie zalewowej Warty wytworzyły się gleby aluwialne (ok. 3%) - mady rzeczne.
Niewielkie powierzchnie zajmują gleby słabo wykształcone (ok. 1%), oraz gleby antropogeniczne (ok. 0,5%).
Obszar Wielkopolskiego Parku Narodowego cechuje bogactwo różnorodnych zbiorników wód stojących. Występują tu przede wszystkim rozmaite zbiorniki polodowcowe: od dużych jezior rynnowych, poprzez stosunkowo niewielkie, lecz głębokie kociołki, aż po okresowo zanikające oczka wodne. W Parku spotykamy też łukowato wygięte zbiorniki pochodzenia nielodowcowego - starorzecza Warty, tzw. warciska. Stanowią one pamiątkę po dawnych zakolach meandrującej rzeki. Do odrębnej grupy należą sztuczne zbiorniki wodne - glinianki i torfianki, będące pozostałością po eksploatacji gliny i torfu.
W przeciwieństwie do bogactwa zbiorników wód stojących, wody płynące przedstawiają się w Parku dość ubogo; sieć rzeczna jest słabo rozwinięta. Wschodnią granicę Parku stanowi rzeka Warta, do której uchodzi Samica Stęszewska z Kanałem Mosińskim i Wirynka. W centralnej części Parku płynie niewielka rzeczka Trzebawka, która wpada do Jeziora Łódzko-Dymaczewskiego.
Strefa umiarkowana, klimat przejściowy. Park znajduje
się na płn. -wsch. części Regionu Śląsko-Wielkopolskiego
(O)
Warunki klimatyczne kształtują się tutaj zarówno pod wpływem zachodniego, wilgotnego klimatu oceanicznego o łagodnej zimie i stosunkowo chłodnym lecie, jak i wschodniego, suchego klimatu kontynentalnego, cechującego się mroźną zimą i upalnym latem. Przeważają wiatry zachodnie, stąd też w prześwietlonych starodrzewach obserwujemy często drzewa pochylone w kierunku wschodnim. Silne porywiste wiatry, występujące przeważnie od listopada do marca, wyrządzają w lasach niejednokrotnie duże szkody, łamiąc i wywracając okazałe drzewa. Średnia roczna temperatura powietrza w rejonie Parku wynosi +7,9oC. Średnia temperatura stycznia wynosi -2,1oC, a lipca +18oC. Okolice Poznania należą do obszarów Polski o najniższych opadach atmosferycznych. Średnie roczne sumy opadów nie przekraczają tutaj 550 mm. Najwyższe sumy opadów notowane są latem, a najniższe zimą. Wiosną, kiedy rozwijająca się roślinność wymaga dużo wilgoci, deszcze choć dość obfite, padają rzadko, toteż często występują okresy posuchy. Okres wegetacyjny trwa 220 dni.
Ze względu na urozmaiconą rzeźbę terenową, obszar Parku cechuje duże zróżnicowanie mikroklimatyczne, przejawiające się zwłaszcza na terenach silnie urzeźbionych, o mocno nachylonych zboczach.
W
krajobrazie Parku najważniejszą rolę odgrywają ekosystemy
naturalne, przede wszystkim leśne oraz liczne jeziora. Mimo, że do tutejszych
lasów jeszcze przed utworzeniem parku narodowego na zbyt szeroką skalę wprowadzono
sosnę, skład gatunkowy roślin i zwierząt tworzących biocenozy
leśne nie uległ zasadniczym zmianom. Obecnie trwają prace nad przywróceniem
drzewostanom Parku składu gatunkowego zgodnego z siedliskiem.
Presji człowieka najmniej uległy ekosystemy wodne, zwłaszcza na obszarach objętych
ochroną ścisłą (Jez. Budzyńskie, jez. Kociołek,
Jez. Góreckie i jez. Skrzynka). Stanowią one ważny teren badań, m. in. nad procesami
sukcesji ekologicznej. Wyjątkowym obiektem jest
Jez. Góreckie, na którym co roku 
nocują
liczne stada gęsi zbożowej i gęsi białoczelnej w czasie jesiennych przelotów.
Istotną rolę odgrywają też zabagnione tereny dawnych, zarośniętych już jezior
na obszarach ochrony ścisłej Bagno Dębienko i Trzcielińskie Bagno, gdzie znajdują
się ostoje ptactwa wodno-błotnego. Do rzadziej spotykanych ekosystemów naturalnych
należą torfowiska. Na uwagę zasługują także
ekosystemy półnaturalne: łąki
oraz murawy napiaskowe wraz z interesującą fauną owadów.
Różnorodność biologiczną Parku zwiększają ekosystemy antropogeniczne
- pola uprawne (agroekosystemy)
Zbiorowiska
leśne Parku przedstawiają mozaikę odzwierciedlającą zróżnicowane warunki siedliskowe.
Na ubogich piaszczystych glebach bielicoziemnych występują bory sosnowe i bory
mieszane sosnowo-dębowe, reprezentujące odpowiednio suboceaniczny
bór świeży Leucobryo-Pinetum i kontynentalny
bór mieszany Querco roboris- Pinetum. Zasobniejsze, gliniaste gleby
brunatnoziemne porastają tzw. kwaśne dąbrowy Calamagrostio-Quercetum
oraz lasy dębowo-grabowe, reprezentujące grąd
środko
woeuropejski
Galio sylvatici-Carpinetum. W miejscach ciepłych i suchych, na nasłonecznionych
zboczach morenowych spotykamy świetliste dąbrowy
Potentillo albae-Quercetum. W rynnach polodowcowych, wzdłuż jezior i
cieków wodnych, gdzie zalegają czarne ziemie, występują łęgi
wiązowo-jesionowe Ficario-Ulmetum campestris, a na terenach zabagnionych
olsy porzeczkowe Ribo nigri-Alnetum. Na
terasie zalewowej Warty, wzbogacanej podczas wiosennych wylewów w żyzne namuły,
spotykamy resztki łęgów
topolowo-wierzbowych Salici-Populetum.
Roślinność
wód, podobnie jak roślinność lasów odzwierciedla warunki troficzne środowiska.
W licznych jeziorach eutroficznych na terenie Parku, stwierdzono około 40 zbiorowisk
roślin naczyniowych wodnych i bagiennych. Zbiorowiska te mają układ pasowy związany
z głębokością wody. Najbliżej środka jeziora znajduje się pas roślin wodnych
całkowicie zanurzonych, w którym ważną rolę odgrywają liczne zespoły
rdestnic, jak np. zespół rdestnicy grzebieniastej Potamogetonetum pectinati
i zespół rdestnicy nitkowatej Potamogetonetum filiformis. Bliżej brzegów
występuje pas roślin wodnych o liściach pływających na powierzchni jeziora.
Często spotykamy tu zespół grążela żółtego i grzybieni
białych Nupharo-Nymphaeetum albae. W płytkich wodach przybrzeżnych
rozciąga się pas szuwarów właściwych złożony z roślin bagiennych, takich jak:
trzcina pospolita, oczeret jeziorny, pałka wąskolistna, pałka szerokolistna
i tatarak zwyczajny. Interesujący jest tutaj zespół
narecznicy błotnej i trzciny pospolitej Thelypteridi-Phragmitetum,
który na powierzchni jeziora tworzy miejscami chwiejny pomost, tzw. pło.
Nad podmokłymi brzegami jeziora rozwija się pas szuwarów
turzycowych, reprezentowany najczęściej przez zespół turzycy błotnej Caricetum
acutiformis i zespół turzycy brzegowej Caricetum ripariae.
Podobne
zbiorowiska występują w starorzeczach Warty.
Często zwarte łany tworzy tu zespół osoki aloesowatej
i żabiścieku pływającego Hydrocharo-Stratiotetum oraz zespół
kosaćca żółtego Iretum pseudoacori.
Odrębny charakter ma roślinność jedynego w Parku jeziora dystroficznego - jez. Skrzynka. Brak tutaj pasa roślin całkowicie zanurzonych, a przy brzegach występują liczne zbiorowiska torfowców, które wkraczają na taflę wody, tworząc uginający się kobierzec (pło).
Do najbardziej interesujących w Parku należy torfowisko przejściowe wokół dystroficznego jeziora Skrzynka, gdzie ważną rolę odgrywają zbiorowiska mszyste z udziałem licznych torfowców. Podobny charakter ma roślinność tzw. Sarnich Dołów. Obok torfowców masowo rozwija się tutaj również wełnianka pochwowata.
W
Parku należą do nich łąki oraz nieliczne murawy napiaskowe,
które zajęły miejsca wylesione przez człowieka.
Do najcenniejszych pod względem przyrodniczym łąk należą łąki wyczyńcowe Alopecuretum pratensis w dolinie Warty, które występują na zasobnych, wilgotnych siedliskach dawnych łęgów topolowo-wierzbowych i utrzymują się dzięki systematycznemu koszeniu (w przeciwnym razie zarosłyby ponownie lasem). Murawy napiaskowe reprezentuje murawa z zawciągiem pospolitym Armerio-Festucetum, spotykana w dolinie Warty na skrajnie ubogich, piaszczystych i suchych siedliskach borowych, gdzie utrzymuje się samorzutnie.
Zaliczamy tu synantropijne zbiorowiska towarzyszące człowiekowi. Na polach uprawnych występują zbiorowiska segetalne, związane w Parku głównie z uprawami zbóż. Do zbiorowisk tych zaliczamy często spotykany zespół maku piaskowego Papaveretum argemones. Wokół zabudowań, na drogach i przydrożach występują zbiorowiska ruderalne, reprezentowane najczęściej przez zespół życicy trwałej i babki zwyczajnej Lolio-Plantaginetum.
Szata roślinna Parku jest bardzo bogata. Stwierdzono tu występowanie około 1120 gatunków roślin naczyniowych, 148 gatunków mszaków, 150 gatunków porostów, 500 gatunków glonów i około 800 gatunków grzybów. Główny element flory Parku stanowią gatunki środkowoeuropejskie i eurosyberyjskie. Do gatunków środkowoeuropejskich należą m. in. : dąb bezszypułkowy, grab pospolity, naparstnica zwyczajna, pięciornik biały.
Przedstawicielami gatunków eurosyberyjskich są m. in.: sosna zwyczajna, a także liczne rośliny runa leśnego, jak np. czworolist pospolity czy konwalijka dwulistna. Wpływy łagodnego, wilgotnego klimatu Europy Zachodniej zaznaczają się obecnością gatunków o charakterze atlantyckim. Rośnie tu np. wiciokrzew pomorski, wąkrota zwyczajna, pięciornik płonny. Z roślin północnych wymienić można zimoziół północny - relikt epoki lodowcowej. Charakterystyczny jest duży udział roślin południowo - wschodnich i południowych. Są to m. in. goździk piaskowy, mieczyk dachówkowaty, wężymord stepowy. Spośród licznych gatunków roślin występujących na terenie Wielkopolskiego Parku Narodowego ochronie cakowitej podlega 38 gatunków roślin naczyniowych, a ochronie częściowej - 13 gatunków. W skład flory parku wchodzi też 26 gatunków znajdujących się na "Liście roślin zagrożonych w Polsce".
Gatunki chronione w Wielkopolskim Parku Narodowym
Fauna Wielkopolskiego Parku Narodowego charakteryzuje się bogactwem gatunków należących do rozmaitych grup systematycznych. Dominują tu gatunki środkowoeuropejskie i eurosyberyjskie. Najbogatsza jest fauna bezkręgowców. Najliczniej reprezentowane są owady - których opisano ponad 3 tys. gatunków. Lasy obfitują w chrząszcze. Są wśród nich zarówno gatunki chronione, np. jelonek rogacz, kozioróg dębosz, jak i groźne szkodniki drzew leśnych, m. in. szkodniki sosny - cetyniec większy, cetyniec mniejszy, przypłaszczek granatek, drwalnik paskowany.
Ważną grupę bezkręgowców stanowią również mięczaki. W Parku występuje około 115 gatunków tych zwierząt. Stosunkowo bogaty i różnorodny jest świat kręgowców, do których należą ryby, płazy, gady, ptaki oraz ssaki. Ryby reprezentowane są przez 36 gatunków. Na obszarze Parku stwierdzono istnienie wszystkich gatunków płazów spotykanych na terenach nizinnych Polski oraz 5 gatunków gadów.
Ptaki w Parku są reprezentowane przez ok. 220 gatunków lęgowych i przelotnych. Z rzadko spotykanych wymienić należy zimorodka i dzięcioła czarnego.
W Parku występuje ponad 40 gatunków ssaków. Wśród owadożernych spotykamy m. in. nasze najmniejsze ssaki - ryjówki, np.: ryjówkę aksamitną. Rozległe lasy stanowią ostoję sarny, jelenia szlachetnego i dzika. Spośród licznych gatunków zwierząt zamieszkujących tereny Wielkopolskiego Parku Narodowego, ponad 200 podlega prawnej ochronie.
Gatunki zwierząt chronionych w Wielkopolskim Parku Narodowym
Tereny Parku, jak i całej Wielkopolski, od wieków były wykorzystywane rolniczo, stąd oprócz lasów możemy spotkać tutaj także liczne pola, łąki, pastwiska i sady. Krajobraz pól urozmaicają stare przydrożne aleje. W granicach Parku i otuliny znajduje się wiele zabytków. W miejscowości Łódź stoi drewniany kościół św. Jadwigi z II poł. XVII w., w Stęszewie - przebudowany kościół z 1468 r. oraz średniowieczne grodzisko "Pańska Gura". Na wyspie Zamkowej na Jez. Góreckim znajdują się ruiny XIX w. neogotyckiego zameczku, zbudowanego przez Tytusa Działyńskiego dla swojej siostry Klaudyny Potockiej. W Tomicach warto obejrzeć późnogotycki kościół św. Barbary z 1463 roku, z cennymi płytami nagrobnymi Mikołaja Tomickiego.
Dnia 22 października 1996 roku nowe rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie WPN utworzyło po raz pierwszy wokół Parku strefę ochronną, tzw. otulinę. Jej powierzchnia wynosi 7256 ha. Tereny strefy ochronnej stanowią w większości prywatne grunty rolne. Znajdują się tu także liczne jeziora: Tomickie, Dębno, Bochenek, Lipno, Konarzewskie, Lug, Szreniawskie. W obrębie otuliny, w rejonie bagien trzcielińskich i pól dymaczewskich, gdzie licznie żerują zwierzęta mające swe ostoje w granicach Parku, planuje się utworzenie stref ochronnych zwierzyny (zgodnie z art. 14.5 - 14.5b ustawy). W otulinie zlokalizowane są trzy większe miejscowości: Mosina, Puszczykowo, Stęszew.
Ochrona krajobrazu polodowcowego oraz unikalnej flory i fauny występującej na tym obszarze.
Utworzenie stref ochrony zwierzyny w rejonie Dymaczewa Starego oraz "Trzcielińskich Bagien", dalszy rozwój bazy edukacji ekologicznej.
Ograniczenia określa art. 23a ustawy o ochronie przyrody (przed nowelizacją art. 37), zapisy planu ochrony oraz Regulamin Parku.
Regulamin dla zwiedzających WPN (fragmenty)
Park udostępniony jest do zwiedzania od świtu do zmierzchu. Poruszanie po terenie dozwolone jest wyłącznie wyznaczonymi szlakami turystycznymi i drogami publicznymi.
Na terenie Parku zabrania się:
W czterech salach Muzeum Przyrodniczego Parku stała ekspozycja ukazuje środowisko przyrodnicze WPN, z położeniem nacisku na ekosystemy leśne, geologię, ornitologię oraz entomologię. Muzeum stanowi integralną część kompleksu edukacyjnego Parku.
Od 1998 roku działa przy Wielkopolskim Parku Narodowym Ośrodek Muzealno-Dydaktyczny, w którym prowadzone są zajęcia ekologiczne z młodzieżą ze szkół podstawowych oraz ponadpodstawowych. W ramach Ośrodka funkcjonuje:
Odbywają tu także praktyki studenci uczelni poznańskich o kierunkach przyrodniczych.
Park prowadzi działalność wydawniczą. Każdego roku ukazuje się czasopismo popularno-naukowe Wielkopolskiego Parku Narodowego MORENA. Wydawane są także przewodniki turystyczne, foldery, mapy, kalendarze plakatowe, widokówki.
Kontakt z Ośrodkiem Muzealno-Dydaktycznym WPN:
Tel. (61) 813 22 06; 813 62 99, e-mail: wpnarod@optimus.poznan.pl
Na terenie Parku wyznaczono trzy ścieżki dydaktyczne. Jedna z nich, biegnąca
z Osowej Góry do Jezior ,
poprowadzona jest ogólnodostępnym szlakiem turystycznym, dwie pozostałe dostępne
są tylko podczas zajęć dydaktycznych. Dwie ścieżki posiadają dokładne opracowania
w postaci wydanych przewodników.
Zwiedzanie terenu Wielkopolskiego Parku Narodowego najlepiej rozpocząć od stacji turystycznej w Osowej Górze i przejść ścieżką spacerową do Jezior. Po drodze spotkamy wiele atrakcji przyrodniczych charakterystycznych dla tego obszaru: jeziora polodowcowe, pomniki przyrody, głaz narzutowy, obszary ochrony ścisłej. Wycieczka kończy się w Jeziorach, gdzie w Ośrodku Muzealno-Dydaktycznym WPN możemy zwiedzić ekspozycję Muzeum Przyrodniczego oraz zaopatrzyć się w wydawnictwa o Parku.
Kontakt: (61) 813 22 06; 813 62 99, e-mail: wpnarod@optimus.poznan.pl
Wstęp do Muzeum Przyrodniczego WPN oraz zajęcia dydaktyczne są odpłatne. Zajęcia na ścieżkach dydaktycznych - tzw. "Leśna Szkoła", wraz z projekcją w sali audiowizualnej, odbywają się w grupach max. 25-osobowych.
Wielkopolski Park Narodowy jest jednym z najbardziej atrakcyjnych terenów położonych w pobliżu Poznania. Znajduje się około 15 km na południe od miasta. Rocznie odwiedzany jest przez prawie 1, 5 miliona turystów. Przez Park biegnie 5 szlaków turystycznych o łącznej długości 85 km: czerwony, niebieski, żółty, zielony i czarny. W celu lepszego poznania walorów przyrodniczych WPN, szlakami tymi wyznaczono 8 tras wycieczkowych. Poniżej wymienione zostały trzy najciekawsze wycieczki
W 1922 roku profesor Adam Wodziczko po raz pierwszy publicznie wystąpił na posiedzeniu Polskiego Towarzystwa Przyrodników w Poznaniu z potrzebą ochrony terenów wokół Puszczykowa oraz Jez. Góreckiego i utworzenia Wielkopolskiego Parku Narodowego. W 1924 roku administracja lasów państwowych zaprzestała wykonywania zrębów zupełnych w lasach projektowanego parku. W roku 1932 powołano dwa rezerwaty: w lasach koło Puszczykowa, o pow. 239,44 ha oraz w okolicy jez. Kociołek i Jez. Góreckiego, o pow. 188,82 ha. W 1933 roku, kiedy Ministerstwo Rolnictwa zatwierdziło gospodarkę ochronną na pow. 1165 ha, w Osowej Górze nastąpiło symboliczne otwarcie Wielkopolskiego Parku Narodowego. W 1946 roku obszar ochronny został powiększony do 3596 ha. Dnia 16 kwietnia 1957 roku ukazało się Rozporządzenie Rady Ministrów o powołaniu Wielkopolskiego Parku Narodowego, którego granice objęły powierzchnię 9600 ha. Nowe rozporządzenie z 1996 roku zmieniło granice WPN; wyłączono z granic Parku tereny zabudowane Mosiny i Puszczykowa, a włączono enklawę obejmującą "Trzcielińskie Bagno" oraz utworzono wokół Parku strefę ochronną, tzw. otulinę. Powierzchnia WPN wynosi obecnie 7584 ha, a razem z otuliną 14840 ha.
Dyrekcja i Ośrodek Muzealno-Dydaktyczny Wielkopolskiego Parku Narodowego, Jeziory, 62-050 Mosina, tel.: (61) 813 22 06; tel./fax: (61) 813 62 99,
http://www.mos.gov.pl/kzpn; e-mail: wpnarod@optimus.poznan.pl
4 marca 1983 roku uchwałą Rady Ministrów wydzielono tzw. Poznański Obszar Ekologicznego Zagrożenia, obejmujący między innymi gminy: Luboń, Puszczykowo, Mosina, Stęszew i Komorniki, w obrębie których położony jest Wielkopolski Park Narodowy. Tej pesymistycznej oceny nie potwierdził przeprowadzony przez Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska monitoring, na podstawie którego powstała w 1995 roku klasyfikacja gmin pod względem występowania zagrożeń środowiska. Do najbardziej zanieczyszczonych, lecz nie utożsamianych z obszarem zagrożenia ekologicznego, należy jedynie gmina Luboń (płn - wsch. część Parku), ze względu na lokalizację Zakładów Chemicznych Luboń S. A. znajdujących się na liście zakładów szczególnie uciążliwych w skali kraju oraz Wielkopolskich Zakładów Przemysłu Ziemniaczanego z znajdujących się na liście zakładów szczególnie uciążliwych w skali wojewódzkiej. Na całym obszarze Wielkopolskiego Parku Narodowego stwierdza się znaczne zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych, spowodowane nieuregulowaną do końca gospodarką ściekową, a także przenikaniem w głąb ziemi związków chemicznych z wysiewanych nawozów sztucznych. Ze spływem środków agrotechnicznych z okolicznych pól związany jest też proces eutrofizacji jezior. W górnych poziomach glebowych utrzymują się podwyższone zawartości siarki związane z długoletnim opadem kwaśnych deszczy. W ostatnich latach na obszarze WPN zanieczyszczenie atmosfery dwutlenkiem siarki i tlenkami azotu znacznie zmalało. Obserwuje się również obniżenie stężenia pyłu zawieszonego. Nadal notowane jest ponadnormatywne skażenie atmosfery fluorem, mimo że ostatnio jego emisja do atmosfery uległa ograniczeniu.
Współczesne zagrożenia to przede wszystkim:
Muzeum Przyrodnicze w Jeziorach powstało częściowo na bazie starego muzeum, mieszczącego się od 1952 roku do roku 1998 w Puszczykowie. W obecnym, stanowiącym część Ośrodka Muzealno-Dydaktycznego, zaprezentowano w nowoczesnej formie wiele nowych problemów związanych z Parkiem. Przyrodzie Wielkopolskiego Parku Narodowego oraz szeroko pojętym zagadnieniom ochrony środowiska poświęcono w muzeum w Jeziorach cztery sale.
Pierwsza sala, wprowadzająca w tematykę ochrony Wielkopolskiego Parku Narodowego, ukazuje przede wszystkim ekosystemy Parku. W umieszczonych gablotach, w bardzo przejrzysty sposób przedstawiono charakterystyczne zespoły roślinne ekosystemów leśnych Wielkopolskiego Parku Narodowego. Trójwymiarowa plansza na środku sali ukazuje bogactwo form krajobrazu polodowcowego tego terenu. W pierwszej sali poznać możemy także zagadnienia związane z ochroną pomników przyrody WPN.
W drugim pomieszczeniu muzealnym ukazano problemy związane z geomorfologią. Odniesiono się także do zagadnień petrograficznych, prezentując liczne skały i minerały zebrane z tego terenu, m. in. imponujących rozmiarów krystaliczne gipsy, pstre iły i inne. Mapa umieszczona na jednej ze ścian przedstawia rozmieszczenie na terenie Parku form krajobrazu polodowcowego.
Dwie podświetlone plansze-kasetony umieszczone na ścianie, przedstawiają proces zarastania jeziora eutroficznego na przykładzie Jez. Budzyńskiego oraz rozkład stref ermicznych w jeziorze głębokim, na przykładzie Jez. Góreckiego.
Po drugiej stronie sali zaprezentowano w postaci dioramy fragment obszaru ochrony ścisłej "Grabina" nad Jeziorem Góreckim. Ekspozycja ukazująca mieszkańców naszych lasów, adresowana jest do najmłodszej widowni.
W trzeciej sali, poświęconej ornitologii, pokazano poszczególne grupy ptaków: śpiewające, wodne, błotne, drapieżne, nocne (sowy), dzięcioły i in. Umieszczone na ścianach plansze, przedstawiają różne formy kluczy ptaków w locie, oraz sposoby ich zachowań w czasie zdobywania pokarmu. Szeroko potraktowano także problemy wspomagania ptasich populacji, pokazując m. in. różne typy budek lęgowych i zwracając uwagę na problem czynnej ochrony zwierząt. Ciekawostką jest przekrój przez pień z naturalną dziuplą.
W ekspozycji entomologicznej, umieszczonej w czwartej sali muzealnej, skupiono się przede wszystkim na zagrożeniach dla lasu powodowanych przez owady. Przedstawiono m. in. zjawisko tzw. gradacji owadów. Stąd też wśród eksponatów dominują spreparowane okazy tzw. szkodników drewna, przedstawione wraz z okazami wyrządzonych przez nie szkód. Ponadto umieszczono w tej sali gabloty z owadami chronionymi, motylami oraz owadami towarzyszącymi zbiornikom wodnym. Ekspozycja na środku zali ukazuje sprzymierzeńców człowieka, czyli zwierzęta pomagające człowiekowi w utrzymaniu populacji szkodliwych owadów na takim poziomie, który nie zagraża naszym drzewostanom.
W holu Ośrodka ukazano na fotogramach wszystkie parki narodowe w Polsce (22) wraz z ich lokalizacją na mapie Polski.
Obecnie w Wielkopolskim Parku Narodowym znajduje się 18 obszarów ochrony ścisłej o łącznej powierzchni 250,38 ha, co stanowi 3,3% powierzchni całego Parku.
Obszar bagienny, obejmujący ochroną zbiorowisko szuwaru trzcinowego wraz z pasem turzyc kępkowych oraz lęgowiska ptactwa wodno - błotnego. Jest to podmokły teren, położony w zagłębieniu wysoczyzny morenowej, zasilanym przez rzeczkę Trzebawkę.
Obszar leśny, chroniący kontynentalny bór mieszany, położony u stóp spiętrzonej Moreny Pożegowskiej, przy ujściu Rynny Rosnowsko - Jarosławieckiej do doliny Warty. Las ten wykazuje tendencję do przekształcania się w zespół kwaśnej dąbrowy.
Obszar ornitologiczny, objęty ochroną w 1969 roku ze względu na lęgowiska czapli siwej Ardea cinerea. Jest to fragment starodrzewu sosnowego nad brzegami Jeziora Łódzko - Dymaczewskiego
Obszar leśny, na którym ochronie podlega najbardziej naturalny w Parku fragment lasu dębowo-grabowego, jaki zachował się na skraju rynny Jeziora Góreckiego. Jest to relikt lasów, które zajmowały niegdyś znaczną część dzisiejszego Parku, wzorzec dla przebudowy drzewostanów WPN.
Obszar wodny, gdzie ochroną objęto jezioro rynnowe, które znajduje się w fazie postępującego zarastania i wypłycania, o wyraźnie zaznaczających się strefach roślinności, odpowiadających kolejnym stadiom sukcesji.
Obszar utworzony dla ochrony krajobrazu najpiękniejszego w Parku jeziora rynnowego z unikalną florą i fauną, związaną ze środowiskiem wodnym.
Obszar wodno-leśny, chroniący jezioro polodowcowe typu kociołek oraz przylegający kompleks lasów.
Obszar wodno-torfowiskowy, chroniący jedyne w Parku jezioro skąpożywne (dystroficzne), znajdujące się w fazie szybkiego zarastania, wraz z charakterystyczną florą i fauną.
Obszar leśny, obejmujący ochroną dobrze wykształcony, zbliżony do naturalnego, zespół kwaśnej dąbrowy, porastającej równinny teren moreny dennej.
Obszar leśny, gdzie ochroną objęto zespół suboceanicznego boru świeżego na falistym terenie wydmowym, w obrębie ponadzalewowej terasy doliny Warty.
Obszar leśny, obejmujący ochroną odradzający się las dębowo-grabowy, na równinnym terenie wysoczyzny morenowej.
Obszar leśno-wodny, który obejmuje niewielkie śródleśne oczka wodne, położone na dnie Rynny Rosnowsko-Jarosławieckiej.
Obszar leśny położony na krawędzi wysoczyzny morenowej, opadającej stromo ku dolinie Warty i ponacinanej licznymi wąwozami erozyjnymi. Występuje tu łęg wiązowo-jesionowy, las dębowo-grabowy i świetlista dąbrowa.
Obszar torfowiskowo-wodny, który chroni dwa mszary torfowiskowe (Czarny Dół i tzw. "Sarni Dół I") oraz śródleśne oczka wodne (Gapiak, Żabiak), położone na dnie Rynny Górecko - Budzyńskiej.
Obszar leśny, obejmujący ochroną rzadki w Wielkopolsce zespół subkontynentalnego boru świeżego na nasłonecznionym południowo-zachodnim stoku wysoczyzny morenowej.
Obszar leśny, w obrębie wysoczyzny morenowej na skraju Rynny Rosnowsko-Jarosławieckiej, gdzie ochronie podlega zespół świetlistej dąbrowy oraz odradzający się las dębowo - grabowy, w obrębie wysoczyzny morenowej.
Obszar ornitologiczny, objęty ochroną ze względu na lęgowiska wielu gatunków ptactwa wodnego i błotnego, w obrębie silnie zarastającego jeziora.
Obszar łąkowy, obejmujący ochroną naturalne zbiorowiska roślinne terenów podtapianych podczas corocznych wylewów Warty.
