Województwo małopolskie, powiat tatrzański, gminy: Bukowina Tatrzańska, Poronin,
Kościelisko, Zakopane. Park z polskiej strony graniczy z OChK
Wojewodztwa Nowosądeckiego, od strony słowackiej - z TANAP-em
oraz na prawie całej długości z innymi, tamtejszymi formami ochrony.
Prowincja: Karpaty Zachodnie z Podkarpaciem, podprowincja: Centralne Karpaty
Zachodnie, makroregion: Łańcuch Tatrzański, mezoregiony: Tatry Zachodnie i Tatry
Wschodnie.
Prowincja: Górska, Środkowoeuropejska, Podprowincja: Karpacka, Dział: Karpaty
Zachodnie, Okręg Tatry.
Najniższy punkt TPN znajduje się na wysokości 820 m n.p.m. (uroczysko Bafiów Bór w Bukowinie - Brzegach), a więc jest to powyżej górnej granicy piętra pogórza, w strefie regla dolnego. Najwyższy punkt TPN znajduje się na wysokości 2499 m n.p.m. (północno-zachodni, niższy szczyt Rysów).
Całkowita powierzchnia TPN wynosi 21 164 ha, z czego na obszar właściwych Tatr
przypada 17 500 ha (tj. 82,7%). Ochronie ścisłej podlega ponad 11 500 ha powierzchni
Parku (tj. ok. 55%). Pozostałych 45% obszaru objętych jest ochroną częściową.
Lasy i zarośla kosówki zajmują 15 048 ha (co stanowi 71% powierzchni Parku),
skały, hale i polany zajmują łącznie 6546 ha (26%), wody - 207 ha (1%), grunty
orne - 202 ha (1%), tereny zabudowane - 161 ha (0,9%). TPN (w przeciwieństwie
do TANAP-u) nie posiada formalnie ustanowionej otuliny. Od północy graniczy
bezpośrednio z silnie zurbanizowanym terenem miasta Zakopanego.
Tatrzański Park Narodowy (TPN) obejmuje polską część Tatr Wysokich i Zachodnich oraz obszary przylegające bezpośrednio do Tatr Wysokich (Działy Poronińskie, Hurkotny Dział i fragment Kotliny Białczańskiej), jak również małą część Rowu Zakopiańskiego. TPN rozciąga się pomiędzy 19o45'36" a 20o08'00" długości geograficznej wschodniej oraz 49o10'42" a 49o20'05" szerokości geograficznej północnej. Maksymalna długość Parku na linii wschód-zachód wynosi 27, km, a na linii północ-południe 12 km.
Tatry zbudowane są z trzonu krystalicznego oraz mezozoicznej pokrywy osadowej, reprezentowanej przez jednostki wierchowe i reglowe. Seria wierchowa obejmuje utwory dolnotriasowe, środkowotriasowe i górnotriasowe oraz jurajskie. Utwory dolnotriasowe są reprezentowane przez: piaskowce kwarcytowe, mułowce, dolomity komórkowe, łupki i margle. Wśród utworów środkowotriasowych anizyku dominują szare dolomity krystaliczne i tzw. "wapienie robaczkowe" oraz utwory ladynu, do których należą żółto wietrzejące dolomity przewarstwione wapieniami oraz dolomity organodetryczne. W utworach górnotriasowych przeważnie występują łupki czerwone, zielone i żółte oraz piaskowce. Miejscami są one przeławicowane dolomitami i wapieniami. Utwory jurajskie są reprezentowane głównie przez wapienie (często krynoidowe, piaszczyste i krzemionkowe), a znacznie rzadziej przez piaskowce, margle i mułowce.
Seria
reglowa dolna (kriżniańska) utworzona jest z utworów od dolnego triasu
poczynając po kredę. Utwory dolnego triasu reprezentują
czerwone i białe piaskowce kwarcytyczne, dolomity komórkowe i warstwy myoforiowe
złożone z dolomitów, ciemnych wapieni i łupków. Utwory środkowotriasowe obejmują
dolomity i wapienie (najczęściej krystaliczne dolomity organodetryczne oraz
wapienie z liliowcami). Wśród utworów górnotriasowych
wyróżnia się łupki ilaste o charakterystycznym czerwonym i zielonym zabarwieniu
z wkładkami piaskowców, zlepieńców i dolomitów.
Utwory dolnojurajskie wykształciły się w postaci piaskowców, margli i wapieni
plamistych oraz wapieni rogowcowych i krynoidowych
z dużą zawartością żelaza. W jurze środkowej powstały
głównie radiolaryty i wapienie radiolariowe.
Utwory kredowe utworzone są głównie przez margle z wkładkami wapieni marglistych.
W serii reglowej środkowej (choczańskiej) dominują środkowotriasowe dolomity płytowe i krystaliczne a rzadziej górnotriasowe ciemne dolomity z przewarstwieniami łupków i wapienie jurajskie.
Seria reglowa górna (strażowska) na terenie Tatr Polskich jest zbudowana z dolomitów i margli triasowych.
Rzeźba
Tatr uformowana została w postaci płaszczowin.
Zbudowane są one ze skał krystalicznych, metamorficznych
i osadowych. W okresie plejstocenu uległy trzy- (wg niektórych
autorów cztero-) krotnemu zlodowaceniu, które co prawda
ustąpiło nieco ponad 10. 000 lat temu ale zostawiło, wyraźne jak nigdzie indziej,
ślady w rzeźbie fizycznej gór, zwłaszcza w formie U-kształtnych dolin, licznych
kotłów polodowcowych, wypełnionych dziś przez
jeziora, wielu moren,
za którymi również znajdują się dziś często stawy, w tym najpiękniejszy
z pięknych - Morskie Oko.
Ostatnie 10. 000 lat to czas kształtowania rzeźby Tatr przez procesy grawitacyjne, działalność wód płynących, wiatru i śniegu oraz przez procesy krasowe (głównie na obszarach zbudowanych ze skał węglanowych).
Na
obszarze TPN (głównie Tatr Wysokich) znajduje się blisko 100 powierzchniowych
zbiorników wodnych oraz liczne kaskady i wodospady. Efektem procesu
krasowienia jest przeszło 650 jaskiń.
Szczególnym, w stosunku do reszty Karpat, rysem geomorfologii Tatr są dolnoreglowe moreny granitowe, które porastają bory odpowiadające siedliskowo klimatycznym borom górnoreglowym.
Masyw
Tatr składa się z potężnej grani głównej o przebiegu głównie równoleżnikowym,
od której odchodzą we wszystkich kierunkach liczne ramiona, niejednokrotnie
o skomplikowanym przebiegu i z licznymi odgałęzieniami .
Po polskiej stronie dominują grzbiety o przebiegu południkowym. Między nimi
znajdują się głębokie, walne doliny (tzn. ciągnące się od grani głównej do podnóża
gór). Odchodzą od nich liczne doliny boczne, schodzące do ich dna lub zawieszone
nad nimi, jak np. Dolina Buczynowa w Tatrach Wysokich.
W
polskiej części grani głównej Tatr Zachodnich oraz w części jej ramion bocznych
charakterystycznym elementem rzeźby są łagodne, trawiaste grzbiety, silnie podcięte
pionowymi ścianami od strony płn. Tatry Wysokie mają odmienny charakter - grzbiety
są strome, wierzchołki skaliste i zębate, a całe pasmo generalnie wyższe od
Tatr Zachodnich także w polskiej części. 
Jeszcze inny charakter ma pas wzniesień reglowych tworzących północne przedpole Tatr, będący efektem nasunięcia się płaszczowiny, są one w miarę łagodne i niskie i kończą się obniżeniem od strony południowej w miejscu kontaktu z trzonem krystalicznym (miejsce przebiegu popularnej Ścieżki nad Reglami).
Do istotnych elementów rzeźby Tatr należą piarżyska wysokogórskie, które w innych górach (Karkonosze, Babia Góra, Pieniny i najwyższe partie Bieszczadów) występują na bardzo niewielkich obszarach. Tutaj zajmują one znaczną powierzchnię.
Gleby TPN charakteryzują się dużym zróżnicowaniem w związku z różnorodnością podłoża geologicznego, bogatą rzeźbą oraz zmianami warunków klimatycznych i roślinności na gradiencie wysokościowym. Gleby litogeniczne obejmują litosole (tj. bardzo płytkie gleby inicjalne skaliste), regosole (tj. nieco głębsze gleby inicjalne rumoszowe), rankery bielicowe (gleby o słabo wykształconym profilu, wytworzone ze skał krystalicznych) oraz rędziny i pararędziny (płytkie gleby szkieletowe, wytworzone ze skał zasobnych w węglan wapnia), reprezentowane przez rędziny inicjalne, rędziny butwinowe (czyli tangel-rędziny), rędziny próchniczne i rędziny brunatne. Do gleb autogenicznych, o dobrze wykształconym profilu glebowym, należą gleby bielicowe i brunatne. Gleby napływowe obejmują mady, występujące w dolinach potoków, oraz gleby deluwialne, związane z procesami stokowymi. Ostatnią grupę tworzą gleby semihydrogeniczne i hydrogeniczne, związane ze stosunkami wodnymi, reprezentowane przez mineralne gleby glejowe, występujące w źródliskach i młakach oraz przez organiczne gleby torfowe i murszowe. Największą powierzchnię w TPN zajmują gleby inicjalne i słabo wykształcone (ok. 30%) oraz rędziny i pararędziny (ok. 30%); mniejszy udział mają gleby bielicowe (ok. 20%) i gleby brunatne (ok. 10%); pozostałe gleby zajmują niewielkie powierzchnie i występują w rozproszeniu.
Gleby
tatrzańskie wykazują pionowe zróżnicowanie odpowiadające piętrom
klimatyczno-roślinnym. W wapiennych obszarach
Tatr w reglu dolnym dominują rędziny
brunatne i gleby brunatne, które są siedliskiem
lasów bukowo-jodłowych. W reglu górnym w obrębie
borów świerkowych wykształciły się rędziny próchniczne i
butwinowe. W piętrze zarośli kosówki
dominują tangel-rędziny, a w piętrze
halnym - rędziny inicjalne. Analogiczne zróżnicowanie
gleb zaznacza się w krystalicznej części Tatr, gdzie w piętrze borów świerkowych
występują bielice próchniczno-żelaziste, w piętrze kosówki
rankery butwinowe (tzw. tangel-rankery), a w najwyższych
piętrach - halnym i turniowym
- gleby inicjalne (litosole i regosole) oraz rankery
bielicowe.
TPN
należy do zlewiska Morza Bałtyckiego. Obszar Parku jest obficie uwodniony. Liczne
potoki i cieki wodne tworzą gęstą sieć, o łącznej długości 322 km, z czego 175
km przypada na cieki stałe. Gęstość stałej sieci cieków wodnych wynosi 0,94
km/km2, a okresowej 0,79 km/km2. Potoki płynące z Tatr
Zachodnich zasilają 2 rzeki: Czarny i Biały Dunajec, zaś z Tatr Wysokich - Białkę.
Potoki w TPN mają stosunkowo małą długość. Najdłuższy z nich - Sucha Woda -
ma 13 km długości.
Cechą
charakterystyczną potoków tatrzańskich jest ich duży spadek (np. średni spadek
potoku Ornaczańskiego wynosi 312 %o, a potoku z Pisanej
- 400 %o. Silne załamania spadku potoków na progach skalnych
powodują powstawanie wodospadów. Do najbardziej atrakcyjnych należą Wodogrzmoty
Mickiewicza, Siklawa w Dolinie Roztoki (największy wodospad - 40 m długości)
oraz Siklawica w Dolinie Strążyskiej. Temperatury wód potoków są niskie i wykazują
małe amplitudy dobowe i roczne.
Liczba źródeł w TPN wynosi przeszło 1000, a ich gęstość - 7 na 1 km2. Najwięcej źródeł występuje w Tatrach Wysokich. Największą wydajność mają wywierzyska tj. źródła na obszarze krasu wierchowego. Większość źródeł występuje w przedziale wysokościowym pomiędzy 900 a 1400 m n.p.m. Temperatura wody w źródłach wynosi od 1,9o do 10oC, najczęściej 4o-8o C.
Charakterystyczną
cechą krajobrazu tatrzańskiego jest duża ilość jezior, niemal wyłącznie polodowcowych,
zwanych stawami. Ich liczba wynosi w TPN ok. 100, w tym 30 o powierzchni ponad
1 ha. Występują głównie w Tatrach Wysokich. Największym jeziorem jest Morskie
Oko (34,5 ha). Głębokość jezior jest zróżnicowana od 0,9 m (Czerwony Stawek
w Dolinie Pańszczycy) do 79,3 m (Wielki Staw w Dolinie Pięciu Stawów Polskich).
Większość jezior jest położona w obszarach powyżej górnej granicy lasu.
Strefa umiarkowana, klimat przejściowy. Park znajduje
się w płd. części Regionu Karpackiego (GK)
Piętra klimatyczne od umiarkowanie
chłodnego do zimnego.
Klimat
Tatr kształtuje się głównie pod wpływem mas powietrza pochodzenia polarno-morskiego,
a w mniejszym stopniu polarno-kontynentalnego. Charakteryzuje się częstymi i
znacznymi zmianami ciśnienia oraz dużą zmiennością i różnorodnością typów pogody.
Stosunki klimatyczne zmieniają się ze wzrostem wzniesienia nad poziom morza.
Średnia temperatura roczna spada o 0,50 C na każde 100 m wysokości.
W TPN występuje 5 pięter klimatycznych: piętro umiarkowanie chłodne (średnia temperatura roku 4odo 6o C), piętro chłodne (średnia temperatura roku 2o do 4oC), piętro bardzo chłodne (średnia temperatura roku 0odo 2o C), piętro umiarkowanie zimne (średnia temperatura roku -2o do 0o C), piętro zimne (średnia temperatura roku -40 do -20 C). Najcieplejszymi miesiącami są lipiec i sierpień, najchłodniejszymi styczeń i luty. Na Kasprowym Wierchu (wys. 1991 m n.p.m.) średnia temperatura lipca wynosi +7,7oC, a lutego -9,0oC. Częste są inwersje temperatur w dolinach.
Opady odznaczają się dużą obfitością i znaczną częstotliwością. Ilość opadów rośnie ze wzrostem wzniesienia nad poziom morza do wysokości 1800-1900 m, a wyżej zmniejsza się. Średnie roczne sumy opadów u podnóży Tatr wynoszą 1138 mm, a na Kasprowym Wierchu - 1876 mm. Największa ilość opadów przypada na lipiec lub czerwiec (średnio 235 mm na Kasprowym Wierchu), najmniejsza na styczeń lub luty (średnio 104 mm na Kasprowym Wierchu). Liczba dni z trwałą pokrywą śnieżną rośnie od 135 na wysokości 1000 m n.p.m., do ok. 290 w najwyższych położeniach Tatr. Częstym zjawiskiem są lawiny, które powodują przemieszczanie się oraz akumulację dużych mas śniegu. W dolinach grubość i trwałość pokrywy śnieżnej jest większa niż na grzbietach. Na Hali Gąsienicowej maksymalną grubość osiąga pokrywa śnieżna w lutym i marcu - ponad 200 cm.
Ogólnie
biorąc, w okresie letnim przewagę mają wiatry wiejące z zachodu i północnego
zachodu, a w miesiącach zimowych wiatry południowo-zachodnie. Kierunek wiatrów
jest jednak modyfikowany przez rzeźbę terenu i jest zgodny z przebiegiem dolin,
kotlin, przełęczy i grzbietów. Prędkość wiatru rośnie do wysokości ok. 2000
m npm, poczym maleje. Charakterystyczny dla Tatr jest lokalny ciepły wiatr fenowy
- t. zw. halny, którego prędkość wynosi od 20 do 100 m/s.
Efektem
zmian klimatycznych na gradiencie wysokościowym
jest piętrowy układ roślinności.
W TPN wykształciło się pięć pięter roślinności:
regiel dolny, regiel górny, piętro kosówki
(subalpejskie), piętro halne (alpejskie) i piętro turniowe
(subniwalne). To ostatnie nie występuje poza Tatrami w żadnym innym paśmie Karpat.
Piętro regla dolnego rozciąga się od podnóży Tatr po 1220 (1250) m n.p.m., a jego przewodnim zespołem jest buczyna karpacka Dentario glandulosae-Fagetum. Zespół ten rozwija się wyłącznie na podłożu zasobnym w węglan wapnia i stąd jest ograniczony w swym występowaniu na obszarze TPN wyłącznie do Tatr Zachodnich. W Tatrach Wysokich na morenach krystalicznych wykształciła się, tak w reglu dolnym jak i górnym, uboga świerczyna Plagiothecio-Piceetum tatricum.
Piętro
regla górnego występuje od 1220(1250) m do 1550 m n.p.m. Zbiorowiskiem
panującym są tutaj bory świerkowe z rzędu
Vaccinio-Piceetalia, zróżnicowane ze względu na
warunki 
edaficzne
na dwa zespoły: Potysticho-Piceetum na skałach osadowych oraz
Plagiothecio-Piceetum na podłożu krystalicznym.
Górna granica lasu przebiega przeciętnie na wysokości około 1550 m n.p.m. Jej przebieg silnie modyfikują lokalne czynniki, głównie orograficzne, edaficzne oraz klimatyczne, zależne od ekspozycji zboczy i wysokości masywu.
Piętro kosówki wykształca
się powyżej górnej granicy lasu, w 
wysokościach
od 1550 m do 1800 m n.p.m. W piętrze tym dominują zarośla kosówki - zespół
Pinetum mughi carpaticum, zróżnicowany ze względu na podłoże na dwa
podzespoły: P. m. calcicolum oraz P. m. silicicolum.
Piętro halne rozwija się
od 1800 m do 2250 (2300) m n.p.m. Dominującymi zbiorowiskami są, tutaj wysokogórskie
murawy reprezentowane na wapieniu przez zespół kostrzewy pstrej i seslerii tatrzańskiej
Festuco versicoloris-Seslerietum tatrae
(=Versicoloretum tatricum), a na skałach krystalicznych przez zespół
boimki dwurzędowej i
situ skuciny Oreochloo distichae-Juncetum trifidi
(=Trifido-Distichetum).
Najwyższe położenie zajmuje piętro turniowe, w którym zespołem klimaksowym jest zespół boimki dwurzędowej Oreochloetum distichae subnivale (= Distichetum subnivale).
W reglu dolnym, oprócz wymienionej już buczyny karpackiej - zespołu przewodniego dla tego piętra - występuje kilka innych zespołów leśnych, wykształcających się w zależności od lokalnych warunków siedliskowych i zajmujących mniejszą powierzchnię niż buczyna. Są to: żyzna jedlina (zespół Galio - Abietetum) z wyróżniającym ją gatunkiem przytulii okrągłolistnej Galium rotundifolium w runie, oraz bór jodłowo-świerkowy Abieti-Piceetum montanum. W niższych położeniach regla dolnego spotyka się dwa zespoły olszy szarej Alnus incana: olszynkę nadrzeczną (zespół Alnetum incanae) oraz olszynkę bagienną (zespół Caltho - Alnetum). Ponadto na stromych, skalistych zboczach wąwozów i żlebów w reglu dolnym i górnym, rozwijają się płaty jaworzyny karpackiej (zespół Sorbo - Aceretum). Wapienne i dolomitowe skałki w reglu dolnym porastają małopowierzchniowe reliktowe laski sosnowe (zespół Vario-Pinetum) oraz rzadko - ciepłolubne jedliny (zespół Carici albae - Fagetum abietetosum).
Tatrzańskie
zbiorowiska szczelinowe są bardzo ubogie florystycznie. Tworzy je zaledwie kilka
gatunków. W szczelinach skał wapiennych pięter reglowych rozwija się zespół
Campanulo-Kerneretum z warzuszką skalną Kernera saxatilis
i dzwonkiem drobnym Campanula cochleariifolia oraz dwa zbiorowiska złożone
głównie z gatunków niewielkich paproci. Są to: zespół
Asplenietum rutae murariae-trichomanis,
z zanokcicami: murową Asplenium ruta-muraria i skalną A. trichomanes
oraz zespół Asplenio
viridis-Cystopteridetum, z zanokcicą zieloną
Asplenium viride i paprotnicą kruchą Cystopteris fragilis. W szczelinach
skał w wyższych położeniach Tatr wykształca się zespół
Drabo-Artemisietum, z głodkiem kutnerowatym
Draba tomentosa i bylicą skalną Artemisia eriantha.
Zbiorowiska piargów, żwirków i wyleżysk
Piargi, siedliska charakterystyczne dla krajobrazu tatrzańskiego, porasta uboga roślinność. Na piargach wapiennych i dolomitowych w piętrach regli, spotyka się zespół lepnicy piargowej Silenetum prostratae oraz zespół paprociowy z zachyłką Roberta Gymnocarpietum robertiani, zaś w piętrach powyżej górnej granicy lasu zespół maka tatrzańskiego i rogownicy szerokolistnej Papaver -Cerastietum latifolii. Piargi granitowe od piętra kosówki po najwyższe piętro turniowe zajmuje endemiczny tatrzański zespół skalnicy karpackiej i szczawióra alpejskiego Oxyrio-Saxifragetum carpaticae. Utrwalone piargi i żwirki granitowe w wilgotnych żlebach z długo zalegającym śniegiem, porasta zespół kosmatki brunatnej Luzuletum spadiceae, częsty w piętrze halnym i turniowym.
W zagłębieniach terenu, gdzie śnieg pozostaje najdłużej, w piętrze halnym i i piętrze kosówki, występuje roślinność wyleżyskowa, złożona z nielicznych gatunków. Na podłożu bezwapiennym do najczęściej spotykanych zbiorowisk wyleżyskowych należy zespół wierzby zielnej Salicetum herbaceae oraz zespół z dominującym gatunkiem mchu, płonnika północnego, Polytrichetum sexangularis. Analogiczne wyleżyska na wapieniu zajmuje endemiczny zespół skalnicy tatrzańskiej Saxifragetum wahlenbergii, wykształcający się również na wilgotnych żwirkach i piargach.
W TPN można spotkać różne zbiorowiska muraw w zależności od wysokości nad poziom morza, podłoża geologicznego oraz głębokości gleb. Do najważniejszych, zajmujących największe powierzchnie należą:
Na płytkich rędzinach inicjalnych wytworzonych z wapieni i dolomitów wykształca się zespół turzycy mocnej Caricetum firmae carpaticum (lub w skrócie Firmetum carpaticum), spotykany głównie w piętrze kosówki i halnym. Na podobnych siedliskach w piętrach reglowych rozwija się zespół turzycy tatrzańskiej i kostrzewy tatrzańskiej Carici - Festucetum tatrae.
Z podłożem mylonitowym związany jest bogaty pod względem florystycznym zespół kostrzewy pstrej i mietlicy alpejskiej Festuco versicoloris-Agrostietum alpinae (dawna nazwa: Versicoloretum sempervirentetosum), którego niewielkie powierzchniowo płaty występują głównie w piętrze halnym.
W najwyższych położeniach Tatr Wysokich, w piętrze turniowym, spotyka się małe płaty muraw z dominującą boimką dwurzędową - zespół Oreochloetum distichae subnivale (dawna nazwa: Distichetum subnivale).
Zbiorowiska traworośli i ziołorośli
Traworośla, rozwijające się w żlebach i na półkach skalnych, głównie w piętrze kosówki i piętrze halnym, zróżnicowane są w zależności od podłoża geologicznego na dwa zespoły: zespół kostrzewy karpackiej Festucetum carpaticae na podłożu zasobnym w węglan wapnia i zespół trzcinnika owłosionego Calamagrostietum villosae tatricum, na podłożu bezwapiennym.
Na siedliskach wilgotnych, wzdłuż potoków, w źródliskach, u stóp ścian skalnych, spotyka się w całych Tatrach, w różnych wysokościach nad poziom morza i na różnych podłożach, płaty ziołorośli, utworzonych z dużych (do 1,5 m wysokości) bylin, o dużych liściach, soczystych łodygach oraz barwnych, okazałych kwiatostanach. Do najbardziej rozpowszechnionych w TPN zbiorowisk ziołoroślowych należą: występujące głównie w piętrze kosówki zespół miłosny górskiej Adenostyletum alliariae, zespół tojadu mocnego Aconitetum firmi i zespół ziołorośli paprociowych z wietlicą alpejską Athyrietum alpestris oraz rozmieszczony wzdłuż brzegów potoków w piętrach regli, zespół lepiężnika wyłysiałego Petasitetum kablikiani.
Zbiorowiska mszarników źródliskowych
Źródliskom i wysiękom wodnym towarzyszą zbiorowiska roślinne utworzone głównie z gatunków mszaków. Najczęściej spotykanym w piętrach regli na podłożu wapiennym jest zespół gęsiówki stokrótkolistnej i mchu źródliskowca zmiennego Arabidi-Cratoneuretum.
Eutroficzne torfowiska niskie, zwane młakami, porasta zespół kozłka całolistnego i turzycy żółtej Valeriano-Caricetum flavae. Płaty tego zespołu, z dużym udziałem gatunków turzyc, rozpowszechnione są zwłaszcza w reglu dolnym, a rzadziej w reglu górnym, na podłożu zasobnym w węglan wapnia. Na podłożu bezwapiennym w obrębie regla dolnego, występują kwaśne młaki niskoturzycowe - zespół turzycy sinej i mietlicy psiej Carici-Agrostietum caninae. Rzadkim w TPN typem roślinności są torfowiska wysokie z klasy Oxycocco-Sphagnetea, zbudowane głównie z mchów torfowców (rodzaj Sphagnum), tworzących kępy.
Polany
w piętrach reglowych, powstałe po wycięciu lasów, zajmuje na wpół naturalny
zespół łąkowy mieczyka dachówkowatego i mietlicy pospolitej Gladiolo-Agrostietum,
reprezentowany w wyższych położeniach regla dolnego oraz w reglu górnym przez
endemiczny podzespół
Gladiolo-Agrostietum alpinetosum, z
dużym udziałem tymotki alpejskiej Phleum alpinum. Istnienie i utrzymywanie
się łąki mieczykowo-mietlicowej jest uwarunkowane zabiegami gospodarczymi, takimi
jak: wypas, koszenie i nawożenie. Na żyznych siedliskach wilgotnych o wysokim
poziomie wód gruntowych, wykształcił się zespół ostrożenia
łąkowego Cirsietum rivularis. Siedliska ubogie zajmują, rozpowszechnione
w TPN od regla dolnego po piętro kosówki, t. zw. psiary, czyli murawy
z dominującą bliźniczką psią trawką Nardus stricta. Są one reprezentowane
w niższych położeniach przez zespół Polygalo-Nardetum
(= Hieracio vulgati - Nardetum), a w wyższych położeniach przez zespół
Geo montani-Nardetum (= Hieracio
alpini - Nardetum).
Ten typ roślinności rozwija się na siedliskach antropogenicznych, takich jak: szlaki turystyczne, otoczenia schronisk, szałasów, stacji kolejki linowej oraz wyciągów narciarskich itp. Na miejscach z dużą zawartością azotu (wypasane polany, sąsiedztwo szałasów) spotyka się najczęściej zespół szczawiu alpejskiego Rumicetum alpini i zespół szczawiu tępolistnego Rumici obtusifoliae-Urticetum.
Flora
naczyniowa (tj.
rośliny kwiatowe i paprotniki) TPN liczy ok. 1000 gatunków należących do 341
rodzajów i 77 rodzin. W tej liczbie jest 67 gatunków drzew, krzewów i krzewinek.
Rodzinami najbogatszymi w gatunki są: złożone Asteracea (= Compositae),
różowate Rosaceae, trawy Poaceae (= Gramineae), turzycowate
Cyperaceae, storczykowate Orchidaceae i jaskrowate Ranunculaceae.
Tatry są centrum występowania flory górskiej w Polsce. Z ok. 400 gatunków roślin
górskich znanych z obszaru TPN, ponad połowa ma tutaj swe jedyne miejsce występowania
w Polsce
.
Gatunki górskie należą w większości do podelementu
środkowoeuropejskiego. Drugą pod względem liczebności grupę stanowią gatunki
reprezentujące podelement arktyczno-alpijski. Gatunki niegórskie we florze TPN
należą do 4 podelementów: cyrkumborealnego, eurosyberyjskiego, środkowoeuropejskiego
i atlantyckiego. Tatry są centrum endemizmu w
Polsce. Na obszarze TPN występują niemal wszystkie endemity i subendemity
ogólnokarpackie (np. ostrołódka karpacka Oxytropis carpatica) i zachodniokarpackie
(np. urdzik karpacki Soldanella carpatica), a także 3 endemity i subendemity
tatrzańskie (wiechlina szlachetna Poa nobilis, mak tatrzański Papaver
tatricum i warzucha tatrzańska Cochlearia tatrae), nie licząc endemicznych
"drobnych" gatunków przywrotników 
Alchemilla
i jastrzębców Hieracium. Do osobliwości flory TPN należy zaliczyć m.
in. dwa zachodniokarpackie paleoendemity wieku
trzeciorzędowego,
skalnicę tatrzańską Saxifraga wahlenbergii i ostróżkę tatrzańską Delphinium
oxysepalum oraz gatunki, które w obrębie całych Karpat występują jedynie
w Tatrach, jak np. sybaldia rozesłana Sibbaldia procumbens, czy też nerecznica
Villara Dryopteris villarii. Spośród gatunków znanych z obszaru TPN,
92 jest objętych prawną ochroną, w tym tak popularne jak
szarotka alpejska, szafran spiski
zw. krokusem, tworzący wiosną barwne kobierce, limba,
kosodrzewina i liczne goryczki. 67 gatunków znajduje
się na polskiej czerwonej liście i w Polskiej
czerwonej księdze.
Flora
roślin niższych TPN obejmuje 450 gatunków mchów, 200 gatunków wątrobowców i
ok. 1000 gatunków glonów. Ponadto, z grup systematycznych zaliczanych tradycyjnie
do świata roślin, występuje na tym obszarze ok. 700 gatunków porostów, 900 gatunków
grzybów wielkoowocnikowych, 370 gatunków grzybów mikroskopowych oraz 70 gatunków
śluzowców. Wśród mchów ponad połowę stanowią gatunki górskie (ok. 230 gatunków),
reprezentujące głównie element arktyczno-alpijski. Do największych osobliwości
flory mchów należą gehebia olbrzymia Geheebia gigantea i czteroząbek
zakrzywiony Tetrodontium repandum stare relikty prawdopodobnie trzeciorzędowego
wieku. Wśród porostów tatrzańskich do najbardziej interesujących
gatunków należy pawężniczka arktyczna Nephroma arcticum, relikt glacjalny
ograniczony w Karpatach jedynie do obszaru Tatr. Największą osobliwością w grupie
grzybów wielkoowocnikowych jest trufliczka pomarańczowożółta
Barssia oregonensis, która ma w TPN swe jedyne miejsce występowania w
skali całej Europy.
Gatunki chronione w Tatrzańskim Parku Narodowym 
Charakterystycznym rysem fauny TPN jest udział gatunków i form wysokogórskich oraz elementów borealno-alpejskich, jak również strefowość w rozmieszczeniu zoocenoz, odpowiadająca piętrom klimatyczno-roślinnym. Ssaki są reprezentowane w TPN przez 51 gatunków, z których trzy wysokogórskie gatunki: kozica Rupicapra rupicapra, świstak Marmota marmota i nornik śnieżny Microtus nivalis, występują w Polsce jedynie w Tatrach.
Do osobliwości fauny tatrzańskiej należy zaliczyć darniówkę tatrzańską Pitymys tatricus będącą subendemitem tatrzańskim, niewiele wykraczającym w swym rozmieszczeniu poza Tatry. Z obszaru TPN znanych jest 7 gatunków ssaków owadożernych Insectivora, 11 gatunków nietoperzy Chiroptera, 18 gatunków gryzoni Rodentia, 4 gatunki parzystokopytnych Artiodactyla (wśród nich najbardziej charakterystyczna dla Tatr kozica) oraz 12-13 gatunków ssaków drapieżnych Carnivora. Wśród drapieżników największym gatunkiem jest niedźwiedź brunatny Ursus arctos.
Grupa ptaków lęgowych w TPN liczy ponad 100 gatunków. Wśród nich prawdziwie wysokogórskim gatunkiem jest płochacz halny Prunella collaris. Typowym górskim gatunkiem jest również pomurnik Tichodroma muraria.
Wśród ptaków drapieżnych do najbardziej interesujących a zarazem najrzadszych należy orzeł przedni Aquila chrysaetos. Przedstawicielem rodziny krukowatych jest orzechówka krótkodzioba Nucifraga caryocatactes, górski gatunek europejski, związany w TPN głównie z limbą Pinus cembra, której nasiona stanowią pokarm orzechówki. Przedstawicielami gatunków borealno-alpejskich są m. in. siwerniak Anthus spinoletta, podróżniczek Luscinia svecica i czeczotka Acanthis flammea.
Herpetofauna TPN jest uboga i obejmuje 7 gatunków płazów i 2 gatunki gadów. Wśród nich gatunkami górskimi są: traszka górska Triturus alpestris, traszka karpacka Triturus montandoni, salamandra plamista Salamandra salamandra i kumak górski Bombina variegata.
W wodach TPN występuje 6 gatunków ryb, z których 4 są rodzime, a 2 obce (pstrąg źródlany i tęczowy), wprowadzone do jezior tatrzańskich.
Najbogatszą
w gatunki grupą zwierząt w TPN są owady. Wśród nich do najbardziej interesujących,
a równocześnie wymierających gatunków należy niepylak apollo
Parnassius apollo, tworzący w Tatrach odrębną rasę candidus. Przedstawicielami
wysokogórskiej entomofauny są m. in. górówki Erebia epiphron i E.
manto, motyl miernikowiec Psodos canaliculata schwingenschussi oraz
chrząszcze z rodziny biegaczowatych: Nebria tatrica i Carabus transsylvanicus.
Z innych grup bezkręgowców w TPN stwierdzono dotąd 87 gatunków ślimaków (w tym
6 gatunków wodnych) oraz 4 gatunki małży. Największą osobliwością fauny bezkręgowców
w TPN jest skorupiak skrzelopływka bagienna Branchinecta paludosa - arktyczny
relikt glacjalny, który wyginął na swym jedynym
stanowisku w Dwoistym Stawie Gąsienicowym.
Gatunki zwierząt chronionych w Tatrzańskim Parku Narodowym
W Tatry najprawdopodobniej zapuszczali się już w XIII w. myśliwi, a w następnym stuleciu najprawdopodobniej zaczęły się tam pierwsze wypasy. W XVII w. większość wsi podtatrzańskich prowadziła regularny wypas w Tatrach, które tylko taką użyteczność gospodarczą wtedy przedstawiały. Początkowo wypasano wszystkie rodzaje domowych zwierząt roślinożernych z końmi i kozami włącznie.
Za
pierwszą wyprawę turystyczną uważa się wycieczkę Beaty Łaskiej z Kieżmarku do
Doliny Kiżmarskiej w 1565 r., choć prawdopodobnie wyprawiano się tam już wcześniej.
W XVIII w. stają się przedmiotem badań naukowych, rozwija się tu też przemysł
hutniczy bazujący na miejscowych rudach żelaza. W pierwszych latach XIX w. parokrotnie
odwiedza Tatry S. Staszic, zbierając materiały
do swojej pracy "O ziemiorodztwie Karpatów... " i m. in. wchodzi na wiele szczytów.
W XIX w. Tatry w szybkim tempie stają się niezwykle popularne, a mała wioska
Zakopane staje się miastem, uzdrowiskiem i... stolicą kulturalną nieistniejącej
Polski.
Jest
to kraina krajobrazowych kontrastów nigdzie więcej w Polsce o takiej skali zróżnicowania
nie spotykanych. W jej cieniu rozwijała się oryginalna kultura ludowa, która
w XIX w. stała się inspiracją dla najwybitniejszych twórców kultury narodowej
i potrafiła z tą kulturą nawiązać równorzędny dialog. Obie te kultury czerpiąc
z siebie wzajemnie, stworzyły nową jakość bardzo wysokiej próby i o nieprzemijającej
wartości, stały się jednym z najważniejszych elementów kultury narodowej przełomu
XIX/XX w., 
promieniującym
do dziś. Z dużą dozą prawdopodobieństwa można przyjąć, że nie istnieje na świecie
pasmo górskie, czy inny twór przyrody, które było inspiracją tylu dzieł sztuki
(muzyka, literatura, sztuki plastyczne) oraz odegrało tak poważną rolę polityczną
i społeczną. 
Charakter
międzynarodowy zyskała przede wszystkim muzyka (dzieła K. Szymanowskiego, M.
Karłowicza i W. Kilara); inne formy (literatura i malarstwo oraz rzeźba) mają
przede wszystkim lokalne (polskie) znaczenie, ale jest to znaczenie ogromne.
Tatry stały się też inspiracją dla rozwoju wielu dziedzin nauk (przyrodniczych,
ale i humanistycznych, jak np. etnografii, muzykologii, etc.) i terenem szczególnie
owocnych w odkrycia badań naukowych. W poł. XIX w. pojawia się pod Tatrami myśl
o potrzebie ich ochrony, a kilkanaście lat później
- konkretne działania prawne i organizacyjne.
U
stóp Tatr rozwinęło się oryginalne miasto, które stworzyło świetne wzorce kulturowe
także w architekturze. Wzorce te - na szczęście - były często kontynuowane i
później. Dawne zabytki architektury góralskiej znikają powoli z krajobrazu miasta,
ale w Zakopanem nawet cmentarze mają charakter sanktuarium narodowego. Warto
też odwiedzić Muzeum Tatrzańskie, którego ogromne i wszechstronne zbiory dokumentują
dzieje, kulturę i przyrodę regionu. Są też niezwykle ważne z punktu widzenia
dziejów Polski przełomu XIX/XX wieku i rozwoju nauki tego okresu.
W przeciwieństwie do TANAP-u otoczonego szeroką otuliną, TPN nie posiada formalnie ustanowionej otuliny. Obszar Parku graniczy bezpośrednio z silnie zurbanizowanym terenem miasta Zakopane.
Cele ogólne utworzenia
Zachowanie dla przyszłych pokoleń obszaru o unikatowych walorach przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych, zachowanie cennej przyrody dla prowadzenia badań naukowych oraz udostępnianie do zwiedzania.
Realizacja zadań zgodnie z zapisami rozporządzenia z 1954 r. do czasu jego nowelizacji, a w ramach tego: nieingerencja w procesy przyrodnicze na terenach objętych ochroną ścisłą, przebudowa unaturalniająca ekosystemów przekształconych niegdyś przez człowieka.
Ponadto nadzór nad prawidłowością działań gospodarczych prowadzonych przez właścicieli hal i lasów w granicach Parku, organizacja udostępniania turystycznego, prowadzenie własnych badań naukowych i współpraca z innymi instytucjami prowadzącymi badania naukowe na terenie Tatr.
Realizacja zadań związanych ze statusem Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery MaB UNESCO
Prowadzenie działań popularyzatorskich i edukacyjnych, dotyczących Parku i ochrony przyrody w ogóle, ukierunkowanych na lokalne społeczności oraz przyjezdnych. Prowadzenie działalności wydawniczej.
Ograniczenia
określa art. 37 ustawy o ochronie
przyrody (po nowelizacji art. 23a), zapisy planu
ochrony oraz Regulamin Parku.
Muzeum Przyrodnicze TPN mieści się w budynku Dyrekcji Parku. Jest otwarte dla zwiedzających codziennie, z wyjątkiem poniedziałków, w godzinach 900-1400. Obejmuje stałą ekspozycję muzealną oraz wystawy okresowe. W Muzeum prezentowane są filmy video o tematyce tatrzańskiej oraz organizowane są prelekcje i pokazy przeźroczy. W ogrodzie roślin tatrzańskich, sąsiadującym z budynkiem Dyrekcji, odbywają się zajęcia dydaktyczne dla uczniów. Ogród jest również udostępniany do zwiedzania grupom wycieczkowym i turystom. Do dyspozycji zainteresowanych jest ponadto dobrze zaopatrzona biblioteka Parku. Można również zaopatrzyć się w będące w sprzedaży różnorakie wydawnictwa dotyczące przyrody TPN, zarówno naukowe jak i popularne, mapy, przewodniki turystyczne i foldery.
Na obszarze TPN wytyczono kilka ścieżek dydaktycznych. Polecić warto na pewno ścieżkę dydaktyczną Palenica Białczańska - Morskie Oko.
Punkty zatrzymań: 1. Palenica Białczańska, 2. Dolina Białki, 3. Wodogrzmoty Mickiewicza, 4. Wanta, 5. Włosienica, 6. Żleb Żandarmerii, 7. Morskie Oko
Wg
danych GUS (2001) na terenie TPN znajduje się ok. 245 km pieszych szlaków turystycznych,
38 km nartostrad, 8 schronisk turystycznych. Niektóre szlaki są udostępnione
dla rowerów, a w dolinach: Kościeliskiej, Chochołowskiej i Białej Wody jest
zorganizowany dojazd fiakrami itp. pojazdami. Szlaki turystyczne wyprowadzają
na większość tatrzańskich szczytów z Rysami włącznie, wiodą przez wiele grani
i większość dolin, pozwalając się zapoznać z wszystkimi ważniejszymi zjawiskami
przyrody, biotopami i licznymi gatunkami roślin, a także podziwiać wyjątkowo
piękne krajobrazy.
Dojazd do Zakopanego pociągiem lub autobusami od strony Krakowa. Dojazd do punktów wyjścia na szlaki różnymi lokalnymi środkami komunikacji. Wejście na teren Parku jest płatne. Na terenie dolin: Chochołowskiej, Kościeliskiej i Białej Wody oraz Rybiego Potoku (trasa do Morskiego Oka), działa zorganizowany transport konny. Część szlaków letnich jest udostępniana dla turystycznych wędrówek zimowych.
Początki
działań na rzecz ochrony przyrody Tatr polskich sięgają XIX w., czyli okresu
zaborów i wiążą się z rozwojem Zakopanego jako miejscowości leczniczej i turystycznej,
do której zjeżdżały najświatlejsze polskie umysły. Tu
rozpoczęła się polska turystyka i późniejszy alpinizm. Tu narodziła się też
pierwsza polska ustawa przyrodnicza oraz sama idea
tworzenia parków narodowych a także pierwsza organizacja
społeczna, mająca statutowy obowiązek działań na rzecz ochrony przyrody.
O
ochronę zdewastowanych lasów tatrzańskich apelował Gustaw
Lettner, w opublikowanym w 1884 r. odczycie p. t. Projekt uratowania lasów
tatrzańskich, a szczególnie zakopiańskich od grożącego im zniszczenia. Towarzystwo
Ochrony Tatr Polskich, założone w 1887 r, rozpoczyna zbiórkę pieniędzy na wykup
Tatr z rąk prywatnych, a Bogusław Królikowski (pseudonim X. Wielkopolanin) apeluje
w 1888 r. o utworzenie parku narodowego.
W tym samym roku hr. Władysław Zamoyski
wykupuje dobra zakopiańskie, których znaczą 
część
stanowiły lasy tatrzańskie katastrofalnie zdewastowane przez przemysł hutniczy
z Kuźnic, po czym przystępuje do wieloletniej ich odbudowy, by w testamencie
(1924) przekazać je narodowi "dla celów nauki, oświaty, kultury". W okresie
międzywojennym środowisko naukowe ukierunkowuje swą aktywność na ustalenie zasad
organizacji Tatrzańskiego Parku Narodowego.
W 1923 r. powstaje pierwszy projekt Parku wraz z mapą rezerwatów ścisłych i
częściowych oraz otuliny ,
opracowany przez prof. Stanisława Sokołowskiego, a ustalenia sięgają nawet utworzenia
parku międzynarodowego. Prace w latach 30. utykają w miejscu, zahamowane przez
wpływowe lobby sportowe, a w Tatrach pojawiają się inwestycje
nie mające nic wspólnego z ochroną przyrody: wysokogórskie drogi, obcy krajobrazowo
hotel oraz kolej linowa na Kasprowy Wierch z rozbudowaną infrastrukturą towarzyszącą.
W 1939 r. ukazuje się rozporządzenie o utworzeniu
na 
obszarze
Tatr polskich t. zw. 
Parku
Przyrody. Realizację rozporządzenia uniemożliwia jednak wybuch wojny. Po zakończeniu
wojny Minister Leśnictwa wydaje w 1947 r. rozporządzenie o utworzeniu jednostki
administracyjnej Lasów Państwowych zwanej Parkiem Tatrzańskim. W rok później
zostaje ustanowiony rezerwat ścisły obejmujący górną część Doliny Kościeliskiej.
Ostatecznie 30 października 1954 r. (z mocą od 1 stycznia 1955), rozporządzeniem
Rady Ministrów, powstaje Tatrzański Park Narodowy. Od tego momentu zaczyna się
też właściwa walka o jego zachowanie.
Patrz też: Kalendarium dziejów ochrony Tatr
Na
terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego (jeszcze przed jego utworzeniem i w czasie,
gdy już istniał) występowały praktycznie wszystkie rodzaje zagrożeń antropogenicznych,
jakie mogą zaistnieć na terenach przyrodniczo cennych i w żadnym razie nie można
tej sprawy uznać za zamkniętą. Zgodnie z wprowadzonym podziałem,
były i są to zagrożenia zewnętrzne, na które Park nie ma wpływu i wewnętrzne,
które są wynikiem popełnionych błędów w działaniach ochronnych. W przypadku
Tatr te drugie miały charakter marginalny wobec ogromnej, od ponad stu lat rosnącej
presji zewnętrznej, którą dostrzegał
już prof. J. G. Pawlikowski. W dziejach Tatr
eskalacja tych działań i brak przeciwdziałania im doprowadzały z czasem do tak
głębokich zmian w przyrodzie, że niemożliwa lub poważnie ograniczona stawała
się działalność, która te zmian
y
wywołała, jednak stan ogólny przyrody, wg dzisiejszych kryteriów osiągał rozmiary
klęski ekologicznej. I tak przemysłowa działalność hutniczo-górnicza spowodowała
katastrofalne wyeksploatowanie rodzimych lasów, co uczyniło z czasem tę działalności
nieopłacalną. Sadzone w tamtym okresie obce ekotypy świerków okazały się mniej
od rodzimych populacji odporne na zanieczyszczenia i wichury. Dziś wymaga to
praco- i czasochłonnych działań odbudowujących dawny rodzaj drzewostanów.
Nadmierny
wypas na halach (i w lasach) z czasem doprowadził do ich wyjałowienia i głębokiej
erozji gleb, wskutek czego zaczęła spadać liczba owiec i innych zwierząt, mogących
się na nich wyżywić. Zmusiło to do szukania pastwisk w innych terenach i drastycznego
ograniczenia hodowli w regionie, a sam wypas w Tatrach po latach sprowadzony
został do charakteru kulturowego i tylko na niektórych halach. Ten sam problem
zaczyna dotyczyć dziś pewnych dziedzin turystyki, która - zdecydowanie zbyt
liczna i domagająca się rozbudowanej infrastruktury w Parku i jego otoczeniu
- zaczyna zabijać walory, których szuka większość przyjezdnych.
Zapewne
efekt będzie podobny jak w poprzednich przypadkach: wyniszczenie zasobów skutkujące
odwróceniem się użytkowników ku innym górom i konieczność poddania Tatr co najmniej
przez dziesięciolecia, żmudnym i kosztownym zabiegom rekultywacyjnym, nie w
pełni skutecznym i możliwym.
Nękające Tatry przez dziesięciolecia kwaśne zanieczyszczenia powietrza nie odgrywają już dziś tak dużego znaczenia, jak niegdyś, maleje też uciążliwość zanieczyszczeń powietrza z Zakopanego i jego okolic.
Jednak miasto wnika w Park na różne sposoby, pobiera też z terenu Parku coraz więcej wody, co powoduje nieobojętne dla ekosystemów zmiany stosunków wodnych. Teren TPN należy do obszarów najbardziej konfliktogennych w kraju, gdyż jest miejscem ścierania się różnych interesów ekonomicznych, o potencjalnie bardzo dużej skali, dla których barierą jest wciąż status ochrony ustawowej. Dotyczy to zarówno terenów prywatnych w granicach Parku, których właściciele chcieliby z nich wyciągnąć masymalne dochody, jak i terenów należących do Skarbu Państwa, w stosunku do których gminy, w których granicach te tereny się znajdują, wysuwają różne roszczenia. Prawdą jest też jednak, że państwo bardzo niewiele zrobiło w dziedzinie wykupu i systemowych rekompensat.
Na
terenie Parku prowadzi rozmaitą działalność znaczna liczba różnych podmiotów
i zazwyczaj nie ma ona nic wspólnego z ochroną przyrody, choć nie zawsze jest
z nią w otwartym konflikcie. Normalną gospodarkę leśną prowadzą właściciele
prywatnych lasów, ale głównie są tu różne firmy zajmujące się organizacją ruchu
turystycznego, rekreacji i sportu, niezwykle uciążliwych dla przyrody ze względu
na masową skalę zjawiska.
Jednak
oczekiwania względem Tatr są ogromne. Poczynając od poł. lat 30. XX w. tworzona
jest tu infrastruktura rekreacyjno-sportowa i powolny postęp w tej dziedzinie
ma wciąż miejsce. Kolejne inwestycje sportowe stają się faktami, a nie są one
nieszkodliwe dla przyrody (np. systemy sztucznego naśnieżania, które powodują
dłuższe zaleganie śniegu i używają chemicznych środków dla jego utrwalenia).
Ambicje mieszkańców Zakopanego, by dorównać Alpom i stworzyć w oparciu o niskie
i maleńkie Tatry ośrodek sportów zimowych zdolny do zorganizowania
Zimowych Igrzysk Olimpijskich, pokazują wyraźnie skalę rozmijania się możliwości
i aspiracji.
Masowa
turystyka wypiera z ostatnich ostoi rzadkie gatunki flory i fauny, ale synantropizacja
flory odbywa się w ciszy. Natomiast spektakularnym przykładem może być narastający
w ostatnich latach problem niedźwiedzi, które przestając bać się ludzi i ich
siedzib, np. schronisk, stają się zagrożeniem. Tragiczny los słynnej "Magdy"
i jej dzieci nie zmienił niczego, zapewne niebawem w Tatrach nie będzie miejsca
ani dla niedźwiedzi, ani dla świstaków i kozic, których populacje są w ostatnich
latach wyjątkowo niskie. Kolejne pokolenia poznają Tatry coraz bardziej zubożone,
jednak nie wiedzą o tym, gdyż nie mogli widzieć jak było wcześniej. Zachwyty
wciąż budzi kaskada Wodogrzmotów Mickiewicza, choć niewiele w niej zostało z
tej urody, jaką miała przed przecięciem jej w międzywojniu 1918-39 "widokowym"
mostem drogowym.
"... Tatry!.... czemuż jak siedzib szukające ptaki
Myśli moje ku waszej zamarłej pustyni
Lecą przez mgłę tęsknoty i przez marzeń szlaki?
O pustyni tatrzańska! Bo na tym obszarze
Całej mojej ojczyzny - o skalna świątyni -
W tobie jednej są jeszcze - swobody ołtarze!"
Franciszek H. Nowicki (1984-1935)
"W gronie członków Towarzystwa Tatrzańskiego toczyła się następująca rozmowa: "Pan to byś chciał, aby w Tatry nikt nie chodził" - mówił ktoś ze starszej generacji z epoki uprzystępniania Tatr do jednego z młodych taterników. "Chciałbym, aby tam było po co chodzić" - odpowiedział reprezentant nowej idei."
(Pawlikowski J. G. 1913 r.)
"Okres uprzystępniania Tatr należy uważać za zamknięty. /... / Nie można stanąć na stanowisku, że ścieżki winny być coraz lepsze i w końcu przybrać charakter ścieżek ogrodowych, że drogi winny zamieniać się na gościńce, a gościńce na koleje, - że schroniska mają być coraz wialsze i wytworniejsze, aby wreszcie dorównać elegancją miejskim willom i hotelom. Taki program byłby programem zaprzepaszczenia Tatr".
(...)
"... jednostronnym optymistom nie można oszczędzić zarzutu pewnej lekkomyślności. Rozumują oni nie jak właściciel, który nierozdzielnie związany jest ze swoją ziemią, ale jak zły dzierżawca, który wyssawszy z niej jednodniowy dochód, pozostawi ją w ruinie.
Traktują oni Tatry jak rzecz do skonsumowania. Przeciw temu należy wysunąć argumenty natury nie tylko idealnej, ale nawet i materialnej, boć jeśli w gruncie rzeczy urok Tatr jest podstawą ich wartości ekonomicznej, jako miejsca wędrówki "dólskich" przybyszów, to zniweczenie tego uroku musi w dalszej przyszłości zniweczyć i ich wartość materialną"
(...)
"Tak jak małe parki i ogrody powiększa się przez pokręcenie ścieżek, tak też w interesie oględnej polityki turystycznej nie leży pomniejszenie Tatr przez zbytnie uproszczenie komunikacji w ich wnętrzu"
(Pawlikowski J. G. 1913 r.)