Woj. podlaskie, powiat suwalski: gmina Suwałki (8063,45 ha, czyli 53,45% obszaru
Parku); powiat sejneński: gmina Krasnopol (1414,44 ha, czyli 9,38% obszaru Parku)
i gmina Giby (3766,61 ha, co stanowi 24,97% obszaru Parku) oraz powiat augustowski:
gmina Nowinka (1840,99 ha, t.j. 12,20% obszaru parku).
Prowincja: Niż Wschodniobałtycko - Białoruski, podprowincja: Pojezierza
Wschodniobałtyckie, makroregion: Pojezierza Litewskiego, mezoregiony - Pojezierze
Wschodniosuwalskie (mikroregion Pojezierze Wigierskie) i Równina Augustowska
(mikroregiony Obniżenie Suwalskie, Pagórki Augustowskie, Równina Frąckowska).
Z Pojezierzem Wigierskim związana jest północna i środkowa część parku o urozmaiconej rzeźbie i w większości morenowym podłożu. Pagórki Augustowskie i Równia Frąckowska to południowe i południowo-wschodnie części parku o rzeźbie mniej urozmaiconej i dominancie podłoża sandrowego. Niewielkie, najbardziej na zachód wysunięte fragmenty parku zaliczane są do Obniżenia Suwalskiego stanowiącego szeroki szlak odpływu fluwioglacjalnego.
Prowincja: Niżowo-Wyżynna, Środkowoeuropejska, Dział: Północny, Kraina: Suwalsko-Augustowska,
Okręg Suwalski (cz. płd., tuż przy granicy z Okręgiem Augustowskim).
Zgodnie z nowym podziałem geobotanicznym J. M. Matuszkiewicza (1993) Wigierski Park Narodowy położony jest w Dziale Północnym Mazursko-Białoruskim, a w jego obrębie w Krainie Augustowsko-Suwalskiej (podokręg Sobolewski [F.2.1.e] i Sejneński [F. 2. 1. f] okręgu Pojezierza Suwalskiego przy granicy podokręgu Północnej Części Puszczy Augustowskiej [F. 2. 2. a] Okręgu Puszczy Augustowskiej).
W najnowszym podziale przerodniczoleśnym Wigierski Park Narodowy znajduje się w II Krainie Mazursko-Podlaskiej a w jej obrębie w Mezoregionie Wigierskim Dzielnicy Puszczy Augustowskiej. Najbardziej północny fragment Parku leży na granicy Mezoregionu Ełcko-Suwalskiego Dzielnicy Pojezierza Mazurskiego. Natomiast południowa część Parku leży w niewielkiej odległości od granicy z Mezoregionem Równiny Augustowskiej. Wyróżnione jednostki różnią się między innymi udziałem procentowym siedlisk na powierzchni leśnej oraz zasobnością drzewostanów.
Najwyżej wzniesiony obszar WPN - nieco powyżej 185 m n.p.m., znajduje się w jego północno-zachodniej części. Jest to południowy fragment garbu Suwalskiego. Najniżej położony obszar - 126 m n.p.m. leży w dolinie Czarnej Hańczy w południowo-wschodniej części parku. Deniwelacja wynosi 51 m. Teren generalnie nachylony jest ku południowemu wschodowi. Środkową część zajmuje rozległe obniżenie o urozmaiconej rzeźbie z misą jeziora Wigry i wieloma mniejszymi zajętymi przez jeziora: Pierty, Białe, Leszczewek, Muliczne, Długie, Okrągłe. Otaczające tereny położone są na wysokości od 165-160 m n.p.m. na północnym zachodzie i zachodzie do 150-155 m n.p.m. na południowym zachodzie i 145-150 na południu i południowym wschodzie. Są to powierzchnie płaskie lub faliste. Lokalnie urozmaicone pojedynczymi pagórkami, wzgórzami i wałami, których kulminacje osiągają 160-165 m n.p.m., jedynie lokalnie sięgają ponad 170 m n.p.m. (południkowy wał na wschód od Krzywego).
Powierzchnia Parku - 15.085,49 ha. Powierzchnia otuliny - 11.283,81 ha. Własność Skarbu Państwa na terenie Parku - 12.487,71 ha, własność prywatna - 2.597,78 ha. Lasy stanowią - 62,7% terenu Parku, wody - 19,3%, powierzchnia rolna - 14,8%, inne - 3,2%. Powierzchnia obszarów ochrony ścisłej wg Rozporz. R. M. - z 1988 r. - 385,58 ha, natomiast wg Planu Ochrony z 2000 r. - 623,37 ha. Na pozostałym obszarze obowiązuje ochrona częściowa lub krajobrazowa.
Patrz też: Formy ochrony w Wigierskim Parku Narodowym
Wigierski Park Narodowy leży w strefie wyniesienia mazursko-suwalskiego stanowiącego część platformy wschodnioeuropejskiej. Wyniesienie (antekliza) jest wypiętrzeniem podłoża krystalicznego zbudowanego z granitognejsów, gnejsów, migmatytów, diorytów i lamprofitów. Strop platformy opada ku północy i zachodowi. Wyniesienie mazursko-suwalskie charakteryzuje tendencja do podnoszenia się. W różnych okresach geologicznych wpływało to na zwiększenie intensywności procesów erozji i denudacji, a co za tym idzie fragmentaryczny brak starszych osadów.
Na podłożu krystalicznym zalega pokrywa osadowa o miąższości 800 m (łącznie z utworami czwartorzędu). W stratygrafii utworów geologicznych występują luki (brak osadów dewonu, karbonu, triasu środkowego i górnego, jury dolnej, kredy dolnej i górnego trzeciorzędu - miocenu i pliocenu), co świadczy o intensywnych procesach erozji i denudacji. Podstawowe znaczenie dla budowy geologicznej WPN mają osady czwartorzędu.
Miąższość utworów czwartorzędowych wynosi 150-190 m i generalnie zwiększa się ku zachodowi i północnemu zachodowi. Serię osadów czwartorzędu rozpoczyna glina zwałowa z przewarstwieniami piasków i mułków zlodowacenia Narwi, na której zalegają gliny zwałowe i utwory zastoiskowe kolejnych faz zlodowacenia południowopolskiego i środkowopolskiego oraz utwory piaszczyste, mułki, iły i residua glin zwałowych powstałe w interglacjałach.
Największy wpływ na strukturę utworów powierzchniowych i współczesną rzeźbę młodoglacjalną WPN miało zlodowacenie północnopolskie, a szczególnie stadiał leszczyńsko-pomorski, z którym związane jest powstanie (w subfazie maksymalnej) m.in. rynny jez. Wigry, wałów i pagórków czołowomorenowych w rejonie Bryzgla, a także najstarszego poziomu sandrowego (I) w południowo-wschodniej części terenu i sandru wigierskiego (II). Formy te w znacznej mierze uległy zniszczeniu lub zasypaniu w okresie subfazy wigierskiej, kiedy to powstał kolejny (III) poziom sandrowy i ciąg wzgórz sobolewsko-posejneńskich oraz wysoczyzna morenowa w okolicach Mikołajewa. Z subfazą hańczańską związane są ciągi spiętrzonych moren czołowych na północ od doliny Czarnej Hańczy i w rejonie Mikołajewa, doliny fluwioglacjalne po wschodniej stronie jez. Wigry, poziom sandrowy (IV) w rejonie Maćkowej Rudy i wyższy erozyjny poziom tarasu nadzalewowego Czarnej Hańczy. Nieco później powstały moreny czołowe jeleniewsko-krasnopolskie (położone w północnej części WPN) i niższy, erozyjny poziom tarasu nadzalewowego Czarnej Hańczy. W tym też okresie utworzyły się moreny martwego lodu, zespoły kemów, otoczonych poziomami zastoiskowymi i tarasami kemowymi, powstałe w wyniku procesów wytapiania brył północnego i południowego plosa jez. Wigry.
Holocen zaznaczył się powstaniem niecek i dolin denudacyjnych, wypełnionych osadami deluwialnymi, oraz lokalnie występującymi polami piasków przewianych. Osady holoceńskie to przede wszystkim piaski i namuły den dolinnych, namuły torfiaste, iły, mułki jeziorne, gytie i torfy.
Główne
formy rzeźby terenu są związane z ukształtowaniem podłoża podczwartorzędowego
oraz z procesami akumulacyjnej i glacitektonicznej
działalności lądolodu, na które nakładają
się współczesne procesy morfogenetyczne. Jest to typowa rzeźba młodoglacjalna,
charakteryzująca się dużym rozczłonkowaniem, różnorodnością form, względnie
dużymi deniwelacjami, występowaniem form drobnopromiennych i wielkopromiennych,
sąsiedztwem obszarów o kontrastowych cechach morfogenetycznych i morfometrycznych.
Na obszarze Wigierskiego PN można wyróżnić następujące formy rzeźby:
Współczesne procesy morfogenetyczne w małym stopniu zmieniają rzeźbę WPN, bowiem znaczna część parku jest zalesiona i zadarniona, a więc słabo podatna na naturalne procesy. Największe znaczenie, głównie na obszarach rolniczych, ma spłukiwanie rozproszone o średnim i małym natężeniu.
Antropogeniczne przekształcenia wymienionych form rzeźby mają charakter lokalny i polegają na powstawaniu wcięć drogowych i nasypów oraz lokalnych niwelacji terenu pod zabudowę. Ich uciążliwość jest jednak na tyle niewielka, że nie zagrażają istnieniu form i ich naturalności.
Szczególnie cennymi formami rzeźby (pod względem widokowym, naukowym i dydaktycznym) są:
Struktura utworów powierzchniowych Wigierskiego PN jest związana z odmiennymi procesami kształtującymi powierzchniową budowę geologiczną i formy rzeźby głównych jednostek geomorfologicznych: wysoczyzny morenowej (północna i północno-wschodnia część terenu) i sandru suwalsko-augustowskiego (część południowa). Pierwszą z nich budują gliny o różnej zwięzłości, piaski gliniaste i pyły naglinowe, piaski całkowite, nażwirowe i żwiry, a więc w przewadze utwory zwałowe. Na sandrze dominują zaś piaski gliniaste lekkie i słabogliniaste na żwirach lub piaski całkowite. Generalnie na obszarze Parku dominują utwory o lekkim składzie mechanicznym, zdecydowanie mniejsze powierzchnie zajmują gliny zwałowe i pyły naglinowe.
Utwory organiczne i organiczno-mineralne (torfy, mursze, torfowo-mułowe, muły itp.) zajmują na wysoczyźnie dna zagłębień wytopiskowych i dolin rzecznych, zaś na sandrze towarzyszą z reguły jeziorom. Przeważają torfowiska niskie (pojeziorowe), sporadycznie, przy oligotrofizacji siedliska tworzą się torfy mszarne i brzezinowe lub torf bór-bagnowy.
Typy gleb występujące na terenie WPN zależą przede wszystkim od struktury utworów powierzchniowych i form rzeźby, a w dalszej kolejności od warunków wodnych, pokrywy roślinnej i działalności gospodarczej. Generalnie na utworach mineralnych dominują gleby rdzawe, wytworzone z piasków (w podtypach: rdzawe właściwe, rdzawe bielicowane, brunatno-rdzawe i rdzawe przekształcone), przy czym na wysoczyźnie występują one w mozaice z innymi typami, zaś na obszarze sandru tworzą rozległe, zwarte powierzchnie. Mniejsze powierzchnie zajmują gleby brunatne (właściwe i wyługowane) wytworzone z glin całkowitych i płowe (właściwe, zbrunatniałe, opadowo-glejowe i gruntowo-glejowe), wytworzone z piasków gliniastych naglinowych. Pararędziny (właściwe i brunatne), gleby opadowo-glejowe i glejobielicowe występują tylko lokalnie.
Na utworach organicznych i organiczno-mineralnych wykształciły się gleby bagienne (głównie torfowe torfowisk niskich, torfowo-mułowe) i murszowe (wśród których dominują torfowo-murszowe). Niewielkie powierzchnie zajmują gleby torfowe torfowisk przejściowych i wysokich, mułowo- i gytiowo-murszowe oraz czarne ziemie (właściwe i zdegradowane) oraz mady próchniczne. Gleby użytkowane rolniczo występują w granicach Parku w trzech kompleksach terytorialnych, z których pierwszy położony jest w sąsiedztwie północnej części jez. Wigry i ciągnie się aż po jez. Pierty, drugi rozciąga się na wschód od jez. Wigry (w rejonie wsi Maćkowa Ruda i Wysoki Most), a trzeci leży na południe od jez. Wigry (okolice wsi Bryzgiel, Zakąty, Krusznik i Czerwony Krzyż). Pierwsze dwa leżą w obrębie wysoczyzny morenowej, trzeci zaś na płaskiej równinie sandrowej. Na pozostałym obszarze Parku występują gleby leśne. Przydatność rolnicza gleb uprawnych jest zróżnicowana - najwyższą naturalna zasobność w składniki pokarmowe, względnie dużą pojemność sorpcyjną i obojętny lub zasadowy odczyn mają gleby w północnej i wschodniej części terenu, wykształcone ze zwięzłych utworów wysoczyzny morenowej. Podlegają one powierzchniowej erozji wodnej o umiarkowanym i średnim natężeniu (w części wschodniej o bardzo małym nasileniu). Dominują tu kompleksy pszenny dobry i wadliwy i żytni bardzo dobry, ale duże deniwelacje ograniczają ich wykorzystanie. Na obszarze utworów lekkich, okresowo przesuszanych występują gleby kompleksów żytnich: dobrego, słabego i bardzo słabego. Gleby torfowisk niskich nie są z reguły wykorzystywane rolniczo.
W części południowej terenu, na obszarze sandru, zdecydowanie dominują gleby o gorszej przydatności rolniczej, których właściwości fizycznochemiczne klasyfikują je do kompleksu żytniego słabego i bardzo słabego. Duże powierzchnie zajmują też gleby rolniczo nieprzydatne. W tej części terenu erozja wodna występuje tylko lokalnie lecz ma niewielkie nasilenie i nie stanowi zagrożenia dla gleb.
Obszar Wigierskiego Parku Narodowego leży w środkowej części dorzecza Czarnej Hańczy. Centralną część Parku stanowią: bezpośrednia zlewnia jez. Wigry oraz fragment zlewni Wiatrołuży od ujścia do niej rzeki Maniówki do ujścia do Wigier. W skład Parku wchodzą także: zlewnia Kamionki od jej wypływu z jeziora Koleśno do ujścia do Piert, zlewnia ujściowego odcinka Czarnej Hańczy i fragment zlewni Czarnej Hańczy poniżej wypływu z Wigier.
Na obszarze Parku dominującym elementem sieci hydrograficznej są jeziora. Jest ich tu 41 i zajmują 25% jego powierzchni. Zbiorniki te są bardzo zróżnicowane pod względem wielkości, kształtu, pojemności i stanu trofii. Tworzą one trzy skupiska.
Jednym
z nich są tzw. "Jeziora Wigierskie". Grupę tę tworzy jez. Wigry, największe
jezioro Pojezierza Suwalskiego, wraz z okolicznymi jeziorami, sucharami (czyli
niewielkimi jeziorkami dystroficznymi) i jeziorami
stawowymi (24 zbiorniki) w większości o małej i bardzo małej powierzchni. Trzynaście
z nich ma wspólny z Wigrami poziom lustra wody (131,9 m n.p.m.) i łączy się
z nim przesmykami, ciekami naturalnymi lub kanałami. Z grupy Jezior Wigierskich
poza granicami Parku leży jedynie Staw Wigierski.
Drugie skupienie jezior występuje wokół położonego na północ od Wigier jez. Pierty. Jest to tzw. grupa "Jezior Pierciańskich"; tworzy ją 8 jezior i sucharów. Największym jeziorem tej grupy są Pierty.
Trzecie skupisko jezior występuje wokół Jez. Krzywego Wigierskiego. Są to tzw. "Jeziora Huciańskie". Z 12 jezior i sucharów tworzących tę grupę jedynie 7 sucharów leży na terenie Wigierskiego Parku Narodowego.
Poza wymienionymi jeziorami na terenie Wigierskiego Parku Narodowego leżą jeszcze dwa zbiorniki; są to jeziora Konopniak i Mozguć.
Jeziora Parku w przeważającej części (36) są to zbiorniki bardzo małe o powierzchni nie przekraczającej 20 ha. Pozostałe jeziora Parku mieszczą się w klasie jezior małych (20-50 ha) - są to Krusznik i Muliczne, średnich (50-100 ha) - Białe Wigierskie i Długie Wigierskie oraz dużych (100-500 ha) - jezioro Wigry. Sześć jezior jest bardzo głębokich (ponad 20 m), 7 - głębokich (10-20 m), 15 - średnio głębokich (5-10 m) i 13 to zbiorniki płytkie (do 5 m).
Do
największych powierzchniowo jezior należą m. in. : Wigry (2.118,3 ha), Pierty
(228,2 ha), Białe Wigierskie (100,2 ha), Długie Wigierskie (80,0 ha), Krusznik
(26,8 ha), Muliczne (25,7 ha), Leszczewek (21,0 ha). Najgłębszymi są: Wigry
(73,0 m), Pierty (38,0 m), Białe Wigierskie (34,0 m), Czarne k. Bryzgla (32,0
m).
Wszystkie większe jeziora Wigierskiego Parku Narodowego są połączone ciekami i włączone w system odpływu Czarnej Hańczy, głównej rzeki Parku. Obszar źródłowy Czarnej Hańczy znajduje się poza granicami Parku, na płn. -zach. od jez. Jegliniszki. W górnym biegu rzeka ta przepływa przez najgłębsze jezioro Polski - jez. Hańcza, które w sposób istotny oddziaływuje na ustrój wodny dalszego jej biegu. Czarna Hańcza wpływa do Wigier do Zatoki Hańczańskiej Plosa Północnego; wypływa z jeziora także z Plosa Północnego u nasady Półwyspu Klasztornego z Zatoki Wschodniej, a następnie przepływa przez małe jezioro Postaw i płynąc w kierunku południowo-wschodnim opuszcza teren Parku. Średni roczny przepływ w Hańczy w wieloleciu 1971-1996 wynosi 1,51 m/s w przekroju Sobolewo i 3,92 m/s w przekroju Czerwony Folwark. Rzeka ma ustrój hydrologiczny umiarkowany, z głównym wezbraniem wiosennym i słabo zaznaczonym wezbraniem zimowym oraz gruntowo-deszczowo-śnieżnym typem zasilania. Głównym źródłem zasilania Czarnej Hańczy (i pozostałych rzek WPN) jest spływ powierzchniowy oraz wody gruntowe, natomiast praktycznie nie występuje drenaż wód wgłębnych, jako że zwierciadło wód gruntowych i sieć hydrograficzna są położone kilkadziesiąt metrów nad ich poziomem. Wezbrania na Czarnej Hańczy występują niemal każdego roku i trwają przeciętnie 40-50 dni w roku, natomiast katastrofalne w omawianym wieloleciu zarejestrowano 10 razy.
Drugą rzeką Parku jest Wiatrołuża, lewy dopływ Czarnej Hańczy. Obszar źródłowy tej rzeki leży poza granicami Parku w strefie wododziałowej Szelmentki i Czarnej Hańczy, na płn. od miejscowości Wiatrołuża. Na wysokości Nowej Wsi do Wiatrołuży (Kaletnika) uchodzi jej prawy dopływ - rz. Maniówka, która podobnie jak Wiatrołuża wypływa ze wzgórz morenowych strefy wododziałowej Czarnej Hańczy i Szelmentki. Od połączenia z Maniówką, Wiatrołuża wpływa na obszar Wigierskiego Parku Narodowego i płynąc podmokłą doliną na płd. przepływa przez jeziora Królówek oraz Pierty, a następnie jez. Omułówek i uchodzi do Wigier, do Zatoki Północnej (Zadworze) Plosa Północnego.
Prawobrzeżnym
dopływem dolnego biegu Wiatrołuży jest Kanał Kamionka (potocznie nazywany Kamionką),
w górnym i środkowym biegu zwany Szwajcarią. W biegu środkowym rzeka ta przepływa
przez "jeziora huciańskie" (jeziora: Dąbrówka, Krzywe, Czarne, Koleśne) i już
jako Kanał Kamionka uchodzi do jez. Pierty. Dopływem jez. Pierty, a tym samym
Wiatrołuży, jest też Samlanka - niewielki ciek wypływający z jez. Samle Małe.
Do sieci hydrograficznej na obszarze parku obok jezior i cieków należą także nieliczne źródła, bagna, mokradła, rowy melioracyjne itp. Źródła znajdują się w zlewni Wiatrołuży. Występują one grupowo. Jedno ich skupienie znajduje się na płn. - zach. od m. Stary Folwark, w pobliżu płd. - zach. brzegów jez. Pierty. Jest tu 10 źródeł spływowych o zmiennej wydajności. Jedno źródło występuje w dolinie Wiatrołuży, na jej lewym brzegu, tuż powyżej jej ujścia do jez. Pierty. Trzy źródła zlokalizowano w dolinie Maniówki też na jej lewym brzegu, nieco powyżej ujścia tej rzeki do Wiatrołuży.
Strefa
umiarkowana, klimat przejściowy. Park znajduje się w
płn. - wsch. części Regionu Mazurskiego (BM).
WPN położony jest w obrębie Równiny Augustowskiej. W klimacie tego regionu
silnie zaznacza się oddziaływanie niezbyt odległego Bałtyku, jednak wyraźnie
widoczne są też wpływy kontynentalne, przejawiające się m. in. częstszym niż
w pozostałej części Polski napływem mas powietrza polarnego kontynentalnego.
W porównaniu do pozostałej części Polski region ten wyróżniają bardziej surowe
warunki klimatyczne. Średnia temperatura miesięcy zimowych (w styczniu poniżej
-4,0oC) jest tutaj najniższa w Polsce (poza regionami górskimi),
a zima zaczyna się tutaj najwcześniej i trwa najdłużej. Średnia temperatura
miesięcy letnich (17,0 - 18,0oC) jest podobna do notowanej w pasie
pojezierzy Polski Północnej a niższa w porównaniu do centrum kraju; jedynie
w górach lato trwa krócej. Bardzo mroźna zima i umiarkowanie ciepłe lato decydują
o bardzo wysokiej amplitudzie rocznej temperatury - Równina Augustowska leży
w pasie o najwyższych w Polsce wartościach tej charakterystyki (powyżej 23,0oC).
Efektem
surowych warunków termicznych jest krótki okres wegetacyjny - poniżej 200 dni,
podczas gdy w większości Polski jego długość wynosi 200-220 dni. Surowość warunków
klimatycznych wyraża się także dłuższym niż w innych częściach Polski zaleganiem
pokrywy śnieżnej. Utrzymuje się ona tutaj średnio przez ponad 100 dni w roku
- tylko w wyższych partiach Karpat i Sudetów zalega ona dłużej. Opady atmosferyczne
(średnio ok. 600-650 mm rocznie) są w rejonie Wigier wyższe niż w środkowej
części kraju, jednak niższe w porównaniu do notowanych na przeważającej części
pojezierzy - przyczynia się do tego osłonięcie obszaru od północy i zachodu
przez wyższe wzniesienia Pojezierzy Mazurskiego i Litewskiego. Wyraźniej niż
w regionach położonych bardziej na zachód zaznacza się w tym regionie letnie
maksimum opadów, co jest kolejną cechą wskazującą na silniejszy kontynentalizm
klimatu.
Pod względem wielkości zachmurzenia omawiany region nie różni się od sąsiadujących - najwyższe (powyżej 80%) występuje w miesiącach zimowych, najniższe (poniżej 60%) latem. Podobnie kształtują się charakterystyki wilgotności względnej, której najwyższe wartości (ok. 90%) przypadają na miesiące zimowe, a najniższe (poniżej 70%) notowane są w maju i czerwcu.
Zróżnicowanie rzeźby i pokrywy glebowej, specyficzny klimat oraz wielowiekowa działalność człowieka spowodowały wykształcenie się specyficznych ekosystemów, charakteryzujących się swoistą szatą roślinną i światem zwierzęcym.
Do
cech charakterystycznych szaty roślinnej tego obszaru należy brak na stanowiskach
naturalnych takich gatunków drzew jak: dąb bezszypułkowy, jawor, buk, jodła
czy modrzew, stała obecność świerka na najrozmaitszych siedliskach, występowanie
wielu gatunków roślin o północnym typie rozmieszczenia oraz przewaga zbiorowisk
roślinnych o charakterze borealnym i kontynentalnym przy prawie całkowitym braku
zbiorowisk atlantyckich i przyśródziemnomorskich.
Na podstawie dotychczasowych badań na terenie Parku stwierdzono występowanie ponad 115 zespołów roślinnych, obejmujących zarówno zbiorowiska naturalne (głównie leśne i szuwarowe) oraz półnaturalne, ruderalne i segatalne.
Dominują
powierzchniowo i są reprezentowane przez 11 zespołów (zróżnicowanych na liczne
podzespoły i warianty). Najważniejszą rolę odgrywają bory
mieszane, szczególnie licznie występujące w południowej części terenu. Na
piaszczystych, jałowych glebach z głęboko leżącym poziomem wody gruntowej występuje
bór sosnowy. W części północnej występuje zwykle
zespół grądu, zajmujący żyźniejsze i wilgotniejsze
gleby. 
W
południowo-wschodniej części Parku stosunkowo niewielką powierzchnią zajmuje
zespół świetlistej dąbrowy. Na podmokłych obrzeżach
strumieni i u podnóży przyjeziornych skarp, w miejscach wysięku wód wykształca
się zespół łęgu olszowego. W trwale podtopionych
zatorfionych obniżeniach, głównie w strefie jeziora Wigry, występuje zespół
olsu porzeczkowego, o charakterystycznej kępkowo-dolinkowej
strukturze dna lasu. Bezodpływowe zatorfione obniżenia z glebą wytworzoną z
torfów wysokich oraz otoczenie jezior dystroficznych zajmuje bór
bagienny.
Do
innych zbiorowisk o charakterze naturalnym należą niektóre płaty torfowiskowe
(przede wszystkim torfowiska wysokie i przejściowe)
oraz liczne zespoły szuwarowe, występujące nad
brzegami jezior. Pośród nich najważniejszą rolę odgrywają zespoły: trzciny pospolitej,
oczeretu jeziornego, pałki wąskolistnej, pałki szerokolistnej, manny mielec
i inne. Na uwagę zasługuje występowanie zespołu kłoci wiechowatej na zatorfionych
obrzeżach Wigier i niektórych innych jezior.
Naturalny charakter ma również roślinność jezior, w których szeroko rozprzestrzeniony jest zespół grążela żółtego i grzybieni białych. Częste są też, zarówno w jeziorach jak i w Czarnej Hańczy liczne zespoły rdestnic. W południowej części jeziora Czarnego występuje zespół przęstki pospolitej, a w płytkich, trwale podtopionych śródleśnych zagłębieniach spotyka się zespół okrężnicy bagiennej.
Zbiorowiska
półnaturalne są reprezentowane przez zbiorowiska zaroślowe
(występujące głównie na siedliskach wilgotnych) oraz - na przeważającej
powierzchni - przez zbiorowiska łąkowe i murawowe,
zróżnicowane na liczne zespoły, w zależności od siedliska i sposobu użytkowania.
W
dolinach rzek i miejscami w śródpolnych obniżeniach w miejscach okresowego spływu
wód występuje zespół sitowia leśnego, a w miejscach trwale wilgotnych wykształcają
się zespoły: ostrożenia łąkowego, ostrożenia
warzywnego i rdestu wężownika, situ
rozpierzchłego oraz wiązówki błotnej. Na wilgotnych obrzeżach dolin rzecznych
w wielu miejscach występują bogate florystycznie zespoły łąk turzycowych i torfowisk
niskich. Miejsca trudniej dostępne, a przez to słabiej 
użytkowane
zajmują zespoły: trzęślicy
modrej i situ, trzęślicy modrej, situ
rozpierzchłego i grzebiennicy pospolitej.
Na miejscach mniej wilgotnych przeważają często podsiewane, użytkowane jako
łąki kośne zespoły rajgrasu wyniosłego oraz życicy
trwałej i grzebienicy pospolitej.
Na stromych nasłonecznionych stokach wyniesień i na przydrożnych skarpach występują wielogatunkowe zbiorowiska kserotermiczne. Zawierają w swym składzie wiele rzadkich gatunków. Na nasłonecznionych przydrożach leśnych dróg i liniach oddziałowych wśród borów mieszanych występują dość bogate florystycznie okrajki zbiorowisk leśnych oraz zespół wrzosu i mącznicy lekarskiej.
Na
przydrożach, po przypłociach i wśród zabudowań występuje roślinność ruderalna,
obejmująca kilkanaście zespołów. Na polach występują zbiorowiska segetalne,
zróżnicowane na kilka zespołów, w zależności od żyzności siedliska i rodzaju
rośliny uprawnej. W związku ze stosowaniem herbicydów wiele gatunków chwastów
pól uprawnych zanika. Takie gatunki jak kąkol, maki, chaber, dawniej bardzo
pospolite, obecnie spotyka się znacznie rzadziej.
Wg stanu na koniec 1998 roku flora Wigierskiego Parku Narodowego liczy 935 gatunków roślin naczyniowych. Ogólna liczba rodzin wynosi 100. Na terenie WPN występuje również ponad 200 gatunków mchów i wątrobowców oraz co najmniej 273 gatunki porostów.
Flora Wigierskiego Parku Narodowego, podobnie jak flora całego Działu Północnego charakteryzuje się specyficznym udziałem różnych elementów geograficznych. W stosunku do innych obszarów Polski bogato reprezentowane są w tym regionie gatunki należące do elementu borealnego i arktycznego. Stanowią one w sumie około 13% flory roślin naczyniowych tu występujących. Wiele tych gatunków związanych jest ze zbiorowiskami torfowisk wysokich i przejściowych oraz z borami, które na tym terenie są liczne. Odrębność Działu Północnego podkreślają przebiegające tu granice zasięgów. Do gatunków z granicą południową w Polsce należą m.in. gatunki rzadko lub bardzo rzadko spotykane, takie jak: brzoza niska Betula humilis, przesiąkra okółkowa Hydrilla verticillata, grążel drobny Nuphar pumila, wielosił błękitny Polemonium caeruleum, gnidosz królewski Pedicularis sceptrum-carolinum. Do gatunków z granicą południowo-zachodnią należy m.in. kukuczka kapturkowata Neottianthe cucullata i lepnica tatarska Silene tatarica. Trzmielina brodawkowata Euonymus verrucosus reprezentuje gatunki z granicą zachodnią, a listera sercowata Listera cordata i świerk Picea abies - w położeniach poza-górskich osiągają tu swoją granicę południową.
Flora
okolic Wigier obejmuje znaczną liczbę gatunków reliktowych.
Do grupy reliktów późnoglacjalnych należą: brzoza
niska Betula humilis, trzcinnik prosty Calamagrostis stricta,
turzyca strunowa Carex chordorrhiza, bażyna czarna Empetrum nigrum,
skrzyp pstry Equisetum variegatum, bagno zwyczajne
Ledum palustre, zimoziół północny Linnaea
borealis, grążel drobny Nuphar pumila, gnidosz królewski Pedicularis
sceptrum-carolinum, wielosił błękitny Polemonium caeruleum, skalnica
torfowiskowa Saxifraga hirculus, wełnianeczka alpejska Scirpus hudsonianus,
żurawina drobnolistkowa Vaccinium microcarpum, fiołek torfowy Viola
epipsila. Relikty postglacjalne (holoceńskie)
to np. turzyca delikatna Carex disperma, turzyca życicowa Carex loliacea,
kukuczka kapturkowata Neottianthe cucullata.
Do chwili obecnej zidentyfikowano na obszarze Wigierskiego Parku Narodowego 72 taksony roślin naczyniowych objęte ochroną gatunkową. W tym 57 gatunków objętych ochroną całkowitą i 15 gatunków objętych ochroną częściową.
Na liście roślin naczyniowych występujących w Wigierskim Parku Narodowym znalazło się 47 taksonów zaliczanych do gatunków zagrożonych i wymierających w Polsce, w tym również jeden gatunek Cuscuta epilinum uznany za wymarły na obszarze Polski (Ex). Na szczególną uwagę zasługują te gatunki, które otrzymały kategorię E - wymierające. We florze Wigierskiego Parku Narodowego jest ich 4: Angelica palustris, Groenlandia densa, Saxifraga hirculus i Viola epipsila. Z pozostałych gatunków większość (31) zaliczana jest do kategorii V - narażonych, a 10 taksonów otrzymało kategorię R - rzadkie. Na liście tej tylko 1 gatunek - Centaurea pannonica - posiada nieokreśloną (I) kategorię zagrożenia.
Na
uwagę zasługują również i te gatunki, które stanowią rzadki składnik zbiorowisk
synantropijnych, a w szczególności segetalnych.
Około
10% flory stanowią gatunki synantropijne - antropofity,
pośród których 66 to archeofity, a 41 to kenofity.
W przypadku nowszych przybyszów trwale zadomowionych (kenofitów) jest grupa
gatunków zdecydowanie eksywnych, wnikających do zbiorowisk półnaturalnych lub
naturalnych. Liczy ona 15 gatunków: klon jesionolistny Acer negundo, trojeść
amerykańska Asclepias syriaca, aster lancetowaty Aster lanceolatus,
aster nowoangielski Aster novae-angliae, aster nowobelgijski Aster
novi-belgii, rukiewnik wschodni Bunias orientalis, kolczurka klapowana
Echinocystis lobata, moczarka kanadyjska Elodea canadensis, niecierpek
gruczołowaty Impatiens glandulifera, niecierpek drobnokwiatowy Impatiens
parviflora, czeremcha amerykańska Prunus serotina, dąb czerwony
Quercus rubra, rdestowiec ostrokończysty Reynoutria japonica, robinia
grochodrzew Robinia pseudacacia, róża pomarszczona Rosa rugosa.
Chronione gatunki roślin w Wigierskim Parku Narodowym. 
Stan poznania fauny Wigierskiego Parku Narodowego i jego strefy ochronnej jest zróżnicowany. Niektóre grupy zwierząt, np. fauna dużych ssaków, ryb, wrotków czy skorupiaków planktonowych poznane są w stopniu zadowalającym; inne grupy wymagają dalszych, intensywnych badań.
Dotychczas wykazano z tego obszaru około 1700 gatunków zwierząt,
w tym ponad 1400 gatunków bezkręgowców i 297 gatunków kręgowców.
Spośród tych zwierząt 289 gatunków podlega ochronie (45 gat. bezkręgowców, 244 gat. kręgowców), 126 gatunków umieszczonych jest na "Czerwonej liście zwierząt zagrożonych i ginących w Polsce" (87 gat. bezkręgowców, 39 gat. kręgowców), a 44 gatunki umieszczone zostały w Czerwonej księdze zwierząt Polski (1992).
W
ciągu ostatnich lat na terenie Parku stwierdzono kilkaset gatunków zwierząt
nowych dla fauny Parku, w tym 4 gatunki nowe dla fauny Polski (pająk - Gnaphosa
microps, błonkówki - Bombus schrencki i Chelostoma foveolatum,
muchówka - Sphecomyia vittata).
Do gatunków, które ze względu na dużą liczebność mogą w istotny sposób wpływać na inne elementy strukturalne i funkcjonalne ekosystemów Parku należą:
bóbr
europejski, który na terenie Parku występuje bardzo licznie i powoduje
szkody na gruntach prywatnych (zatapianie łąk, zgryzanie drzew); 
oraz powodować straty w produkcji rolnej na terenie Parku i w jego otulinie.
Na szczególną uwagę zasługuje występowanie w wodach wigierskich czterech gatunków ryb z rodziny łososiowatych, a mianowicie: troci jeziorowej Salmo trutta m. lacustris, pstrąga potokowego Salmo trutta trutta m. fario, sielawy Coregonus albula i sieji Coregonus lavaretus.
Chronione gatunki zwierząt w Wigierskim Parku Narodowym.
Na
dzisiejszy krajobraz okolic jeziora Wigry silny wpływ wywarł rozwój osadnictwa,
datujący się od XVI w. W pierwszym etapie zagospodarowywania terenów (XVI-XVII
w.) powstawały jedynie małe osady leśne i przemysłowe o swobodnych układach
zabudowy. Niektóre z tych osad przekształciły się później we wsie rolnicze.
W okresie intensywnej kolonizacji tych ziem (XVIII w.) zakładano wsie rolnicze,
o regularnych układach przestrzennych, oparte na zasadach pomiary włócznej (reformy
agrarnej wprowadzonej w XVI wieku w dobrach królewskich). Wsie z tego okresu,
tz
w.
szeregówki, miały zwartą, szeregową zabudowę i trójpolowy układ gruntów. Na
przełomie XVIII i XIX wieku i w pierwszej połowie XIX wieku, w związku z przeprowadzaniem
nowych reform społeczno-gospodarczych i agrarnych na wsi, dotychczasowe założenia
przestrzenne osiedli wiejskich uległy całkowitej przebudowie. Powstały wówczas
wsie o pasmowym układzie pól i rzędowej zabudowie wzdłuż drogi, którą wytyczano
przez środek gruntów (tzw. rzędówki lub wsie kolonii sznurowych).
Ślady
odmiennych założeń przestrzennych osadnictwa są do dzisiaj widoczne w mozaikowym
układzie pól, łąk i obszarów zabudowanych.
Na terenie Wigierskiego Parku Narodowego znajduje się kilka zabytków architektury i budownictwa; pośród nich zespół pokamedulski na Wigrach należy do najcenniejszych zabytków Suwalszczyzny. Wzgórze wraz z kościołem i budynkami klasztornymi stanowi dominantę przestrzenną okolic jeziora.
W granicach Parku znajdują się (w całości lub w części) 23 wsie, różniące się funkcją, historią i stanem zachowania obiektów zabytkowych.
Otacza cały Park. Charakteryzuje się zbliżonym charakterem krajobrazu i walorami przyrodniczymi, choć - ze względu na niższy status ochronny - obejmuje obszary znacznie silniej przekształcone.
Ochrona unikatowego zespołu jezior, wraz z otaczającymi je lasami i innymi zbiorowiskami roślinnymi oraz zachowanie dziedzictwa kulturowego, występującego na obszarach wsi, wchodzących w skład Parku.
Istota oferty rekreacyjnej i dydaktycznej WPN sprowadza się do preferowania nieagresywnych form zachowań turystyczno-rekreacyjnych i przedsięwzięć organizacyjno-przestrzennych, umożliwiających traktowanie turystyki jako instrumentu aktywnej ochrony przyrody. W Wigierskim Parku Narodowym preferuje się następujące formy turystyki:
Mieści się w budynku Dyrekcji Parku. Wchodzących wita diorama przedstawiająca, bobry i przekrój ich żeremia na tle panoramicznego zdjęcia śródleśnego jeziora. W hollu często wystawiane są prace laureatów konkursów plastycznych lub fotograficznych. W sali wystawowej zwiedzający mogą obejrzeć kilkadziesiąt wypreparowanych okazów zwierząt występujących na terenie WPN - ryb, ptaków i ssaków. Szczególne zainteresowanie budzą wydra, bóbr, bielik, gronostaj, kilka gatunków sów oraz zając bielak. Na ścianach umieszczone zostały gabloty z niektórymi owadami, poroża, tablice prezentujące gatunki prawnie chronione, mapy i postery. W drugiej części sali prezentowane są zagadnienia geomorfologiczne, historyczne i kulturowe. W sali muzealnej odbywają się liczne zajęcia edukacyjne. Stosownie do zainteresowania uczestników zajęć program zwiedzania może być rozszerzany o pokazy filmów przyrodniczych w sąsiedniej sali konferencyjnej lub o naukę rozpoznawania głosów ptaków.
Jest realizowana w ramach działalności wystawowej, wykładowej i wydawniczej. Pracownicy Parku prowadzą też liczne zajęcia edukacyjne dla szkół w regionie oraz dla przyjezdnych grup. Bardzo ważną rolę w działalności szkoleniowej Parku odgrywa tymczasowy Ośrodek Edukacji Środowiskowej WPN. Ośrodek ten, składający się z obiektów użytkowanych wyłącznie w ciepłej porze roku, położony jest w lesie nad Zatoką Słupiańską jeziora Wigry, około 3 km od wsi Gawrychruda - w bezpośrednim sąsiedztwie przyszłego, projektowanego Ośrodka Rozwoju Zrównoważonego. Do czasu zrealizowania projektu budowy ORZ dotychczasowa, skromna baza edukacyjna (budynek główny, budynek węzła sanitarnego i 10 domków kempingowych - niewielka pozostałość po byłym ośrodku wypoczynkowym) umożliwia przeprowadzanie części szkoleń, zajęć terenowych i laboratoryjnych.
Funkcjonują trzy, dobrze wytyczone, zagospodarowane i wyposażone w materiały edukacyjne, ścieżki przyrodnicze: "Las" - o długości 2 km, "Suchary" - o długości 4 km, "Płazy" - o długości 1 km. W przygotowaniu jest ścieżka "Słupie". Łącznie prezentują one typowe elementy krajobrazu młodoglacjalnego Polski Północno-Wschodniej i Parku: charakterystyczny ekosystem leśny; specyficzne jeziorka dystroficzne - "suchary"; otwarty, kulturowy krajobraz rolny z płatami oczek wodnych oraz jeziorno-leśny krajobraz okolic jezior Długiego, Okrągłego i Muliczne.
Zwiedzanie najkorzystniej rozpocząć od budynku Dyrekcji w miejscowości Krzywe. Głównym ośrodkiem turystycznym jest Stary Folwark. Obiektem godnym zwiedzania jest kompleks pokamedulski w Wigrach. Sezon turystyczny na wodach trwa od 1 czerwca do powstania pokrywy lodowej. Jedynie w rejonie pomiędzy wyspami Ordów, Ostrów, Krowa a lądem stałym we wsi Bryzgiel pływanie łodziami zaczyna się od 15 czerwca. Po jeziorze Wigry w okresie wolnym od lodu pływa, po wyznaczonej trasie, statek spacerowy mogący pomieścić około 25 osób. Udostępnione wody WPN można zwiedzać kajakiem, łodzią wiosłową, żaglówką lub innym sprzętem pływającym bez silnika spalinowego.
Akweny udostępnione do turystyki i wędkarstwa to: Wigry, Pierty, Omułówek, Mulaczysko, Czarne k. Bryzgla, Leszczewek, Postaw i rzeka Czarna Hańcza poniżej Wigier. Turystów, co jest oczywiste, obowiązują przepisy ochrony przyrody, w tym zakaz wpływania w strefę szuwarów, niszczenia roślinności wodnej, płoszenia zwierząt, a w pewnych okresach także wpływania na wyznaczone akweny o szczególnym znaczeniu dla ptaków wodnych. Wędkowanie na tych wodach może się odbywać po wykupieniu licencji na sportowy połów ryb według zasad zbliżonych do regulaminu Polskiego Związku Wędkarskiego, lecz z pewnymi ograniczeniami. Przy każdej zakupionej licencji znajduje się regulamin połowu określający zasady obowiązujące w danym roku. Obowiązuje tu całkowity zakaz połowów suma, siei, troci jeziorowej i pstrąga potokowego, 10-cio miesięczny okres ochronny dla szczupaka, zakaz stosowania połowów "na żywca" i używania zanęt.
7 tras pieszych o łącznej długości ok. 130 km:
5 szlaków rowerowych o łącznej długości ok. 146 km:
Jezioro Wigry i jego okolice, stały się przedmiotem badań w latach dwudziestych tego wieku. Badania wykonane przez zespół dr A. Lityńskiego wykazały wyjątkowość tego akwenu i były podstawą wnioskowania o specjalne jego traktowanie. W latach 30. (XX w.) opracowano wniosek o uznanie jeziora za rezerwat przyrody w oparciu o ustawę o ochronie przyrody z 1934 r., ale proces utworzenia rezerwatu nie został do końca przeprowadzony. Ponowne działanie ochronne w rejonie jeziora Wigry miały miejsce w 1959 roku, gdy został utworzony rezerwat "Ostoja bobrów Stary Folwark" przy ujściu rzeki Czarnej Hańczy do Wigier o powierzchni 120 ha, oraz w 1962 r., gdy utworzono rezerwat przyrody "Ostoja bobrów Zakąty" o pow. 7 ha, przy południowym brzegu jeziora Wigry.
W wyniku konferencji pt. : "Jezioro Wigry kolebką hydrobiologii polskiej", która odbyła się w dniach 4-5 października 1975 r. w Augustowie, sformułowano wnioski dotyczące utworzenia Wigierskiego Parku Krajobrazowego, co nastąpiło w dniu 12.01.1976 r. uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Suwałkach. Był to jeden z dwóch pierwszych parków krajobrazowych w Polsce. Park krajobrazowy obejmował powierzchnie 12.423 ha i posiadał strefę ochronną o powierzchni 2.735 ha. Jednocześnie rozpoczęto prace przygotowawcze do utworzenia Parku Narodowego.
W 1986 r. dyrektor Naczelnego Zarządu Lasów Państwowych w Warszawie podjął decyzję o utworzeniu Nadleśnictwa Wigierski Park obejmującego tereny lasów państwowych o powierzchni 4.440,94 ha z gruntów nadleśnictwa Suwałki i 19 jezior o pow. 2.716,57ha. W dniu 27 czerwca 1988 roku Rada Ministrów podjęła decyzję o utworzeniu z dniem 1 stycznia 1989 roku Wigierskiego Parku Narodowego o powierzchni 14.840 ha składająca się z lasów nadleśnictwa Suwałki (608,93 ha), Nadleśnictwa Wigierski Park (4.448,06 ha), Głęboki Bród (4. 258,28 ha) i innych gruntów państwowych w tym Państwowego Funduszu Ziemi i gruntów prywatnych (o łącznej pow. 2.078,87 ha).
Ostatnie lata to okres przekształcania parku w nowoczesną placówkę ochronną, naukowo-edukacyjną i kulturotwórczą, o bogatej ofercie dla miejscowej ludności i przyjezdnych.
Siedziba Parku mieści się w miejscowości Krzywe (w odległości 5 km od Suwałk) przy drodze wojewódzkiej Suwałki-Sejny.
Park podzielony jest na dwa Obręby Ochronne: Wigry (północna część Parku) i Maćkowa Ruda (południowa część Parku) oraz Wydzielony Wodny Obręb Ochronny Wigry.
Opracowanie powstało w wyniku kompilacji tekstów z wielu źródeł, w tym przede wszystkim materiałów "Planu ochrony Wigierskiego Parku Narodowego", realizowanego pod kierunkiem prof. dr hab. Andrzeja Richlinga i dr Jerzego Solona oraz wymienionych publikacji).
Orientacyjne liczby gatunków zwierząt z poszczególnych grup systematycznych, stwierdzone w Wigierskim Parku Narodowym
| Typ i Gromada |
liczba gatunków
|
|
| Orzęski Ciliata |
60 |
|
| Płazińce Platyhelminthes |
||
| . |
Wirki Turbellaria |
42 |
|
Obleńce Nemathelminthes |
||
| . |
Wrotki Rotatoria |
100 |
| Pierścienice Annelida |
||
| . |
Skąposzczety Oligochaeta |
32 |
|
|
Pijawki Hirudinea |
13 |
|
Stawonogi Arthropoda |
||
| . |
Skorupiaki Crustacea |
30 |
|
|
Pajęczaki Arachnoidea |
100 |
|
|
Owady Insecta |
1050 |
| Mięczaki Mollusca |
55 |
|
| Strunowce Chordata |
||
| . |
Ryby Pisces |
32 |
| Płazy Amphibia |
12 |
|
| Gady Reptilia |
5 |
|
| Ptaki Aves |
202 |
|
| Ssaki Mammalia |
48 |
|
