Województwo małopolskie, powiat suski, gmina Zawoja (stoki północne Babiej
Góry i zachodnie Policy) oraz powiat nowotarski, gminy: Lipnica Wielka i Jabłonka
(stoki południowe Babiej Góry).
Prowincja: Karpaty Zachodnie z Podkarpaciem, podprowincja: Zewnętrzne Karpaty
Zachodnie, makroregion: Beskidy Zachodnie, mezoregion: Pasmo Babiogórskie.
Prowincja: Górska, Środkowoeuropejska, Podprowincja: Karpacka, Dział: Karpaty
Zachodnie, Okręg Beskidy, Podokręg Śląsko-Babiogórski. Region przyrodniczo-leśny:
Kraina Karpacka, Dzielnica Beskidu Żywieckiego
W granicach Parku deniwelacje terenu są znaczne. Najwyższy szczyt Parku - Diablak (1724,6 m n.p.m.) wznosi się około 1100 m ponad dno doliny Skawicy. Najniższy punkt Parku - około 620 m n.p.m. znajduje się na terasie Jaworzyny w Zawoi-Widłach.
Powierzchnia BPN - 3391,55 ha, w tym ochroną ścisłą
objęto 1061,61 ha,
ochroną częściową - 2173,89 ha, a 156,05
ha nie jest objęte ochroną (14,54 ha dróg publicznych, 121,92 ha gruntów prywatnych
i wspólnot leśnych oraz 19,59 ha innych gruntów). Poza zwartym obszarem (3357,21
ha) w skład Parku wchodzi 7 izolowanych enklaw: Morgi, Składy, Barańcowa, Stonów
- 12,80 ha, Mokry Kozub - 8,24 ha, Stańcowa - 0,40 ha, oddział 218 na stokach
Syhlca - 12,90 ha. W granicach Parku znajduje się 5 enklaw prywatnych, wchodzących
w jego skład: Czarna Hala -106,95 ha, Markowe Szczawiny - 2,62 ha, Kaczmarczykowa-
2,83 ha, Sulowa - 4,00 ha i Żarnówka - 5,52 ha oraz 4 enklawy nie wchodzące
w skład Parku: Czarna Cyrhel - 2,94 ha, Sulowa Cyrhla - 11,06 ha, Stonów - 3,10
ha, Norczak - 11,23 ha. Własnością Skarbu Państwa jest 3269,63 ha, a własnością
mieszkańców Zawoi - 121,92 ha.
Wokół Parku ustanowiono w roku 1997 otulinę o powierzchni 8437 ha. Obszar Parku ma kształt wydłużony w kierunku równoleżnikowym, a granice przebiegają wyraźnie wzdłuż linii oddziałowych z Lasami Państwowymi i rowów ziemnych z gruntami niepaństwowymi. Struktura użytkowania ziemi: lasy- 94,3%, wody - 0,3%, grunty rolne - 1,2%, łąki i pastwiska - 1,0%, tereny pozostałe - 4,2%.
Utwory geologiczne, budujące litosferę Parku, należą do płaszczowiny magurskiej. Są to osady pradawnego Morza Tetydy sprzed ok. 30-70. milionów lat, nasunięte tu od południa w formie płaszczowiny w wyniku alpejskich ruchów górotwórczych. Wykształcenie serii utworów tej płaszczowiny jest różne w południowej i północnej części parku. Występują tu dwie podjednostki facjalno-tektoniczne: raczańska (gorlicka) i bystrzycka (sądecka). Pierwsza z nich buduje północne stoki pasma Babiej Góry oraz obszar w rejonie Zawoi, natomiast druga - stoki południowe. Typowym, szeroko rozprzestrzenionym elementem podjednostki raczańskiej są warstwy hieroglifowe wieku środkowego eocenu. Występują one zwłaszcza w źródłowej części dorzecza Skawicy (potoki Jałowiecki i Jaworzyna). Cienkie wkładki tych warstw pojawiają się miejscami także na południowych stokach Babiej Góry jako utwory strefy przejściowej do podjednostki bystrzyckiej. Charakterystycznymi utworami tej podjednostki są warstwy beloweskie wieku dolnego eocenu oraz warstwy łąckie środkowego eocenu. Te ostatnie mogą także występować w obrębie warstw hieroglifowych na północnych stokach Babiej Góry.
Warstwy hieroglifowe są to piaskowce cienkoławicowe, twarde, o spoiwie wapnisto-krzemionkowym, przekładane łupkamii ilastymi, które miejscami przeważają nad piaskowcami. Na dolnych powierzchniach ławic piaskowców występują bardzo liczne i różnorodne hieroglify. W łupkach znajdowane były zespoły otwornic, w tym ważne dla oznaczenia wieku skał, duże otwornice z rodzaju Nummulites i Discocyclina. W obrębie warstw hieroglifowych wyróżnione zostały zespoły ławic piaskowców określanych jako pasierbiecki i osielecki oraz wspomniane już margle łąckie.
Południowe stoki Babiej Góry leżące w obrębie podjednostki bystrzyckiej płaszczowiny magurskiej, mają budowę reprezentowaną przez utwory wieku górna kreda - górny eocen, a więc w stosunku do północnych stoków jest to profil bardziej pełny. W wąskich pasach występują tu w kolejności od najstarszych do najmłodszych: piaskowce ze Szczawiny - gruboławicowe, muskowitowe, średnio- i gruboziarniste, miejscami zlepieńcowate, przekładane ilastymi łupkami zawierającymi bogaty zespół mikrofauny otwornic, warstwy ropianieckie (inoceramowe) - drobnoziarniste, cienko- i średnioławicowe, przekładane cienkimi wkładkami łupków z mikrofauną otwornic, pstre łupki z Łabowej z bogatymi charakterystycznymi zespołami otwornic, warstwy beloweskie - kompleks drobnorytmicznego fliszu z licznymi hieroglifami i dużymi otwornicami, warstwy łąckie - twarde margle zawierające wkładki głównie piaskowców.
Najmłodszymi
utworami występującymi w obu scharakteryzowanych jednostkach są piaskowce
magurskie wieku środkowy-górny eocen. Jest to kompleks miąższości kilkaset
metrów, szeroko rozprzestrzeniony, w którym dominują grube ławice piaskowców
o zróżnicowanym uziarnieniu. Pojawienie się piaskowców magurskich zawsze jest
związane z ich grzbietotwórczą rolą. W Babiogórskim P. N. tworzą one wierzchowiny
najwyższych wzniesień i są głównym elementem budowy pasma stanowiąc wypełnienie
szerokiej strefy łęku (synkliny). Północne skrzydło
tej synkliny ma budowę regularną a warstwy zapadają ku południowi i południowemu-wschodowi
pod kątem do 300. Południowe skrzydło synkliny jest zaburzone i obalone,
co zaznacza się odwróceniem warstw, ich redukcją, zafałdowaniami i dyslokacjami
tektonicznymi.
Silnie rozwinięte pokrywy czwartorzędowe są reprezentowane przez serie żwirowe występujące w dolinach rzek i potoków oraz utwory koluwialne związane z ruchami masowymi. W wielu miejscach zakrywają one całkowicie skalne podłoże. (ZA)
Masyw
Babiej Góry, podobnie jak całe Beskidy, został wypiętrzony w trzeciorzędzie
(neogen). Od tego momentu rozpoczął się rozwój rzeźby.
Podnóża i stoki do wysokości ok. 1400 m n.p.m. ukształtowały się głównie pod
działaniem procesów erozji wgłębnej potoków i
erozji wstecznej źródeł. Ich efektem są leje źródłowe i głęboko wcięte doliny
potoków oraz osady piaszczysto-żwirowe i rumoszowe w korytach. W obrębie najwyżej
wzniesionych stoków dominującymi procesami rzeźbotwórczymi były ruchy masowe,
które przemodelowały niektóre starsze, plejstoceńskie
formy rzeźby. Efektami rozwoju ruchów masowych są przede wszystkim nisze osuwisk
często o skalistych ścianach, rowy rozpadlinowe, wały gruzowe i blokowiska.
Występują one na stokach Policy, a przykładowo rozwinięte na północnym stoku
Babiej Góry.
Głównymi
elementami rzeźby obszaru parku są wyniosłe masywy górskie Babiej Góry i Policy
oraz głębokie doliny Skawicy i Zubrzycy. Masyw Babiej Góry tworzy odosobniony,
potężny grzbiet górski bez bocznych odgałęzień. W grani głównej leżącej ponad
granicą lasu zaznaczają się wyraźnie wzniesienia Diablaka, Główniaka (1619 m
n.p.m.), Kępy (1521 m n.p.m.), Cylu (1517 m n.p.m.) i Sokolicy (1367 m n.p.m.).
Masyw cechuje się asymetrią nachylenia stoków. Stok północny jest bardzo stromy,
ukształtowany na czołach ławic piaskowców
magurskich, rozcięty kilkoma żlebami i w znacznej części zakryty gołoborzem
złożonym z bloków piaskowców. Tuż poniżej szczytów Diablaka i Główniaka występują
zagłębienia interpretowane bądź jako małe kary lodowcowe
bądź nisze osuwiskowe. Największą formą jest
skalista nisza znacząca miejsce oderwania się, osunięcia po stoku i rozpadu
wielkich pakietów
piaskowców. Forma ta łącznie z innymi o charakterze rowów rozpadlinowychi
bezodpływowych zagłębień świadczy o wielkiej zerwie skalnej wysokości 100-300
m, która nadała niepowtarzalny urok rzeźbie północnego skłonu Babiej Góry. U
jej podnóża rozpościera się koluwialne
blokowisko, wśród którego występują stawki. Osady jednego z nich zbadane
metodą palinologiczną są datowane na dolny holocen.
W obrębie wierzchowiny pasma babiogórskiego wychodnie piaskowców odsłaniają się w postaci progów i płyt interpretowanych jako formy powstałe w warunkach peryglacjalnego modelowania rzeźby u schyłku plejstocenu. Powstanie występujących tu blokowisk wiąże się również z tym okresem.
Grzbietem Babiej Góry przebiega główny europejski dział wodny, odgraniczający zlewnię Morza Bałtyckiego na północy od zlewni Morza Czarnego na południu. Stoki pasma są odwadniane gęstą siecią potoków. (ZA)
Gleby Parku, mimo dość jednolitego podłoża skalnego, są silnie zróżnicowane. Zróżnicowanie to pokrywa się z wyodrębnionymi na tym terenie piętrami klimatyczno-roślinnymi. W surowych warunkach klimatu piętra alpejskiego na podłożu średnio-i gruboziarnistego piaskowca magurskiego wytworzyły się gleby początkowego stadium rozwoju (gleby inicjalne), gleby słabo wykształcone (rankery) i gleby gołoborzy. Najprostsze formy gleb tworzą się na gołoborzach i wychodniach piaskowców. Tu bytować mogą tylko porosty naskalne. Gleby inicjalne zasiedlają wysokogórskie murawy naskalne. W piętrze subalpejskim (kosodrzewiny) stwierdzono występowanie gleb bielicowych murszowo-torfowych. W zasięgu karpackiego boru świerkowego wykształciły się gleby bielicowe i bielice. Piętro regla dolnego jest strefą występowania gleb brunatnych, stanowiących siedlisko buczyny karpackiej, jaworowej i miesiącznicowej, dolnoreglowego boru mieszanego, jaworzyny górskiej oraz żyznych jedlin. Wzdłuż cieków wodnych, w zagłębieniach i na spłaszczeniach stoków w reglu dolnym można spotkać niewielkie płaty gleb mułowo-glejowych i gleb torfowych, porośniętych przez laski olchowe, świerczyny na torfie i jedliny bagienne, ziołorośla, torfowiska niskie i młaki.
Pasmo Babiej Góry jest najbardziej na północ wysuniętym odcinkiem europejskiego
działu wodnego, oddzielającego zlewisko Bałtyku od zlewiska Morza Czarnego.
Północne stoki Babiej Góry i zachodnie Policy leżą w dorzeczu Skawicy, będącej
III rzędu dopływem Wisły. Południowe stoki Babiej Góry odwadniają potoki należące
do dorzecza Czarnej Orawy, będącej V rzędu dopływem Dunaju. Gęsta sieć cieków
wodnych bierze swój początek w licznych źródłach i wysiękach, których liczba
wynosi ponad 140 (w tym od 70 do 80 stałych). 
Największymi
ciekami na stokach północnych są Jaworzyna, Słonowy, Markowy i Jałowiecki, a
na południowych - Śmierdząca Woda, Krzywa Rzeka, Wyłamany, Spod Kuhyni, Suchy
i Czarny. Średnie roczne przepływy tych potoków wahają się od 0,33 do 0,77 m3/s,
a spływ jednostkowy - od 15,0 do 25,7 l/s km2. Charakterystyki hydrologiczne
cieków podlegają dużym wahaniom sezonowym. Wody płynące są słabo zmineralizowane
i zawierają niewielkie ilości pierwiastków biogennych. Potoki odwadniające obszar
Parku należą do najzasobniejszych w wody powierzchniowe w Karpatach, ustępując
pod tym względem tylko tatrzańskim.
Osobliwością Parku są małe, naturalne zbiorniki wód stojących pochodzenia osuwiskowego, zwane stawkami. W masywie Babiej Góry odszukano ich ponad 12. Powierzchnia i głębokość stawków waha się od 5 m2 i 20 cm (Zimny Stawek) do 865 m2 i 450 cm (Mokry Stawek).
Niezwykle interesujące jest krążenie wód podziemnych. Występują tu trzy piętra hydrograficzne - partii szczytowych, pokryw stokowych oraz den dolin i podnóży stoków - nie mające odpowiednika w Beskidach. Pod względem charakteru krążenia i termiki, wody podziemne Parku wykazują podobieństwo do wód podziemnych Tatr Wysokich.
Strefa umiarkowana o klimacie przejściowym. Park położony
jest w płd.-zach. części Regionu Karpackiego (GK)
Obszar Parku znajduje się w zasięgu pięciu pięter klimatycznych: umiarkowanie ciepłego do wysokości 625 m n.p.m. o średniej temperaturze roku 8o-6o C, umiarkowanie chłodnego do wys. 1110 m n.p.m. (6o-4oC), chłodnego do wys. 1395 m n.p.m. (4o-2oC), bardzo chłodnego do wys. 1650 m n.p.m. (2o - 0oC) i umiarkowanie zimnego do wys. 1725 m n.p.m. (0o-2oC).
Suma
roczna opadów waha się od 920 mm na wys. 470 m n.p.m. do 1475 mm w partiach
szczytowych Babiej Góry. Największe opady notuje się w czerwcu i lipcu, najniższe
- od stycznia do marca. Liczba dni z pokrywą śnieżną waha się od 96 na wys.
650 m n.p.m. do 200 na Diablaku. Maksymalną grubość, dochodzącą do ponad 100
cm, pokrywa śnieżna osiąga w marcu. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi
6,6oC na wys. 470 m n.p.m. i spada do 0,9o C na wys. 1725
m n.p.m. Gradient pionowy średniej rocznej temperatury
powietrza wynosi 0,52oC na każde 100 m wysokości n.p.m. Średnia temperatura
miesiąca najcieplejszego (lipiec) wynosi 15,2oC u podnóży stoków
i 8,4oC na szczycie Babiej Góry. Średnia roczna temperatura miesiąca
najzimniejszego(styczeń) wynosi -5,9oC u podnóży stoków i -7,9oC
na Diablaku. Przeważają tu wiatry południowe, południowo-zachodnie i zachodnie.
Największe prędkości wiatru obserwuje się w zimie, kiedy wieją wiatry silne
(10-15 m/s) i gwałtowne (16-22 m/s). Największe prędkości wiatru w ciągu całego
roku występują w partiach szczytowych Babiej Góry. Liczba cisz waha się od 42%
u podnóży do 32% na Markowych Szczawinach. Charakterystycznym zjawiskiem jest
ciepły wiatr halny, który wieje przez 20-24
dni w roku, szczególnie wiosną i jesienią. Niezwykle interesujący jest przebieg
termicznych pór roku. Zima najwcześniej zaczyna się, bo już na przełomie października
i listopada, w partiach szczytowych Babiej Góry. U podnóży stoków zjawia się
dopiero w drugiej połowie grudnia.
Przedwiośnie rozpoczyna się u podnóży stoków w drugiej połowie marca, a w partiach szczytowych Babiej Góry dopiero w drugiej połowie kwietnia. Wiosna wkracza w dna dolin w połowie kwietnia, natomiast na Diablak dopiero na początku czerwca. Lato termiczne rozpoczyna się u podnóży stoków na początku lipca i sięga tylko do wys. 850m n.p.m. Jesień pojawia się najwcześniej, bo już na początku września, w partii szczytowej Babiej Góry. U podnóży stoków pora ta zaczyna się w połowie października. Późna jesień kończy się na Diablaku na początku listopada, a u jego podnóży w połowie grudnia.
Okres wegetacyjny wynosi ok. 6 miesięcy w dolinach, a w okolicach Diablaka ulega skróceniu do 3 miesięcy.
Na obszarze Parku dominują ekosystemy lądowe, wśród których największą powierzchnię zajmują ekosystemy leśne i zaroślowe.
Leśne i zaroślowe
Na
terenie Parku stwierdzono 12 zespołów leśnych
i 5 zespołów zaroślowych. Powierzchniowo dominują: buczyna
karpacka (tylko na stoku północnym), żyzne lasy
jodłowe i bory mieszane, występujące w reglu
dolnym. Osobliwością w tym piętrze są bagienne
jedliny i górskie świerczyny na torfie oraz
jaworzyny górskie, buczyny
(miesiącznicowa i jaworowa - ziołoroślowa). Tylko w reglu dolnym występują
niewielkie płaty olszynki karpackiej, olszynki
bagiennej i kwaśnej buczyny górskiej. W
reglu górnym panuje
karpacki bór świerkowy. W borze tym występują
także zarośla porzeczki skalnej oraz endemiczne
laski jarzębinowe, schodzące tu ze strefy górnej granicy lasu. W piętrze
subalpejskim dominują zarośla kosodrzewiny.
Na stoku północnym Babiej Góry towarzyszą im laski jarzębinowe i zarośla
wierzby śląskiej, a na stoku południowym - zarośla jałowca halnego. Skład
gatunkowy drzewostanów Parku przedstawia się następująco: świerk (74%), buk
(11), kosodrzewina (10), jodła (4), jarzębina (0,7), olcha (0,2), jesion (0,1).
Nieleśne
Na
terenie Parku stwierdzono ponad 25 zespołów nieleśnych. W partiach szczytowych
Babiej Góry występują murawy alpejskie, w skład których wchodzą zespoły: situ
skuciny oraz śmiałka darniowegoi kosmatki brunatnej. Tam też rozwijają się niezwykle
rzadkie płaty wyleżysk śnieżnych z wierzbą zielną. Na półkach skalnych w obrębie
zarośli kosodrzewiny występuje endemiczny zespół
skalnicy gronkowej i kostrzewy pstrej. W piętrze subalpejskim występują również
zespoły traworoślowe i ziołoroślowe:
z trzcinnikiem owłosionym, wietlicą alpejską, kosmatką brunatną, miłosną górską,
tojadem mocnym, lepiężnikiem wyłysiałym (także w reglu dolnym wzdłuż potoków)
oraz borówczyska bażynowe.
Źródliska i wysięki wód zajmują zespoły źródliskowe
i młak śródleśnych. W miejscach wilgotnychi
żyznych rozwijają się ziołorośla: z lepiężnikiem
białym, ze świerząbkiem orzęsionym, z gwiazdnicą
gajową, z ostrożeniem warzywnym, z omiegiem
górskim, z miętą długolistną, z wiązówką
błotną oraz szuwar z sitowiem leśnym.
W Parku stwierdzono także kilka zbiorowisk roślin zarodnikowych - porostów i mszaków. Wychodnie skał, bloki i ściany skalne porastają pionierskie zbiorowiska porostów naskalnych, które szczególnie piękne rozwijają się w partiach szczytowych Babiej Góry. Mszaki tworzą zbiorowiska związane z pniami drzew (zbiorowiska epifityczne) oraz własne zbiorowiska naziemne.
Półnaturalne
Na terenie Parku stwierdzono ponad 20 zespołów, które powstały i rozwijają się dzięki umiarkowanej działalności gospodarczej człowieka - rolnej, pasterskiej i leśnej. W reglu dolnym, w miejscach wyciętych buczyn i jedlin wykształcił się zespół mietlicy pospolitej i mieczyka dachówkowatego. Na halach i polanach w obrębie siedlisk dolnoreglowegoboru mieszanego i świerczyn górnoreglowych rozwijają się psiary, borówczyska czernicowe (także wśród zarośli kosodrzewiny) i szczawiny. W miejscach wilgotnych pięter reglowych występują młaki eutroficzne i oligotroficzne oraz wilgotne łąki ze śmiałkiem darniowym. Na powierzchniach zrębów leśnych i w lukach drzewostanów pojawiają się krótkotrwałe krzewiaste zbiorowiska z bzem koralowym oraz z wierzbą iwą. W miejscach tych rozwijają się także zbiorowiska roślin zielnych z trzcinnikiem leśnym i piaskowym, z maliną właściwą, z wierzbówką kiprzycą, ze starcem Fuchsa, z wierzbownicą górską. W granicach Parku stwierdzono także 6 zbiorowisk leśnych o zniekształconym (w wyniku gospodarki) składzie gatunkowym.
Antropogeniczne
Roślinność antropogeniczna zajmuje miejsca silnie przekształcone przez człowieka- drogi, tereny zabudowane, miejsca wydeptywane, uprawy okopowe i zbożowe. Są to zbiorowiska ruderalne i segetalne, które budują gatunki synantropijne. Na terenie Parku zbiorowiska antropogeniczne wykształcone są fragmentarycznie wzdłuż dróg i szlaków turystycznych oraz wokół schroniska i osad leśnych.
W trakcie wieloletnich badań botanicznychw paśmie Babiej Góry odnaleziono do tej pory około 700 gatunków roślin naczyniowych, około 300 gatunków mszaków, ponad 250 gatunków porostów, ponad 100 gatunków glonów, około 100 gatunków śluzowców oraz ponad 800 gatunków grzybów wielkoowocnikowych.
Ochroną gatunkową objętych jest ponad 60 gatunków roślin naczyniowych oraz kilka gatunków porostówi grzybów. W Parku rosną dwa gatunki neoendemiczne: przywrotnik babiogórski i przywrotnik Bogumiła. Są to ich jedyne polskie stanowiska i stądje opisano, natomiast są endemitami karpackimi. W całym masywie Babiej Góry występuje łącznie 213 gatunków roślin (w tym 4 wymarłe) i grzybów, które znajdują się na "Liście Roślin Zagrożonych w Polsce".
Do
największych osobliwości botanicznych należą okrzyn jeleni (będący symbolem
Parku) i rogownica alpejska, które mają tu jedyne stanowiska w Polsce. Na uwagę
zasługują również liczne gatunki (ponad 70) roślin wysokogórskich, poza Babią
Górą nie notowanych nigdzie w Beskidach, jak: zawilec narcyzowy, sasanka alpejska,
jaskier skalny, rożeniec górski, bartsja alpejska.
Rośliny naczyniowe chronione Babiogórskiego Parku Narodowego.
Fauna kręgowców Babiej Góry liczy 174 gatunki, w tym: 10 gatunków ryb, 6 gatunków płazów, 5 gatunków gadów, 115 gatunków ptaków i 38 gatunków ssaków.
Są to m. in.: niedźwiedź brunatny, wilk, ryś, borsuk, kuna leśna i kuna domowa, jeleń, darniówka tatrzańska, żołędnica, koszatka, głuszec, cietrzew, puszczyk uralski,
włochatka, sóweczka, kruk, dzięcioł czarny, dzięcioł białogrzbiety, dzięcioł trójpalczasty, siwerniak, płochacz halny, traszka karpacka. Niestety, w faunie Babiej Góry nie ma już żbika, którego ostatni okaz został odstrzelony w 1936 roku oraz głowacicy. Brak również w ostatnich latach wiarygodnych obserwacji puchacza.
Stan zbadania fauny bezkręgowców jest niepełny. Lista zwierząt tej grupy liczy ponad 2800 gatunków, w tym: ok. 1530 gatunków chrząszczy, ok. 180 gatunków błonkówek, ok. 160 gatunków owadów równoskrzydłych, ponad 100 gatunków pająków, ponad 100 gatunków owadów różnoskrzydłych, ponad 100 gatunków muchówek, ok. 100 gatunków chruścików, ponad 50 gatunków widelnic i ponad 50 gatunków ślimaków. Wiele gatunków to relikty trzeciorzędowe, endemity karpackie, rzadkie elementy karpackie i wysokogórskie oraz nowe dla nauki.
Najcenniejsze
gatunki stwierdzono w gromadach: skąposzczetów, skorupiaków, pajęczaków, owadów
i mięczaków. Najważniejsze z nich, to: ze skąposzczetów - dżdżownica subalpejska,
z niesporczaków - Eichiniscus lapponicus, ze skorupiaków - Mixodiaptomus
tatricus, Niphargus tatrensis, z pajęczaków - Paranemostomakochi,
Clubiona alpicola, Scotinotylus antennuatus, Zerconcarpathicus,
Trachytes montana, Axonopsis cogitatus, z owadów - Ecdyonurus
carpathicus, Brachyptera starmachi, Nemoura babiogorensis,
Eulachnus alticola, Carabus fabricii, Pterostichus tatrensis,
P. morio, Leistus montanus, Gaurotes excellens, Pseudanophtalmuspilosellus
stobieckii, Chrysomela schneideri, Otiorhynchus obtusus, Bombus
elegans, Potamophylax carpaticus, z mięczaków - Bielzia coerulans,
Derocerasus praecox.
Ochroną prawną objętych jest ponad 160 występujących tu gatunków zwierząt. Ponadto w całym masywie Babiej Góry występuje łącznie 67 gatunków zwierząt (w tym 5 wymarłych), które znajdują się na Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce.
Zwierzęta chronione Babiogórskiego Parku Narodowego
Krajobraz
Babiej Góry został ukształtowany w wyniku wielowiekowego wpływu gospodarki rolnej,
pasterskiej i leśnej. Efektem tego wpływu są: śródleśne polany i wysokogórskie
hale, mozaikowy układ pól i pastwisk na obszarach wydartych Puszczy Karpackiej
oraz rozległe połacie monokultur świerkowych w ocalałych lasach.
W granicach Parku brak elementów kulturowych z dawniejszych okresów historycznych. Do najcenniejszych należą znaki poszukiwaczy skarbów w Izdebczyskach z XVII wieku oraz najstarsze schronisko w Beskidach na Markowych Szczawinach z 1906 roku. Poza granicami Parku odnaleziono najstarsze, prehistoryczne ślady osadnictwa pochodzące ze schyłkowego paleolitu (Lipnica Wielka) i późnego neolitu (Przysłop).
Masyw
Babiej Góry zamieszkują dziś dwie grupy etniczne górali beskidzkich - Babiogórcy
i Orawiacy. Babiogórcy to grupa zamieszkująca wsie stoków północnych. Ich kultura
nosi wyraźne cechy pasterskiej kultury wołoskiej, wzbogaconej przez liczne wpływy
miejscowe. Orawiacy to grupa zamieszkująca częściowo na terenie Polski, a częściowo
na obszarze Słowacji. Zasiedlają oni wsie położone u południowych podnóży Babiej
Góry.
Na etniczny charakter Orawiaków wywarła wpływ ich długa, trwająca do 1918 r. przynależność do Węgier i przemieszanie różnych grup narodowościowych, jak: Węgrzy, Słowacy i Niemcy.
Dziś
niewiele zostało z bogatej i odrębnej kultury materialnej i duchowej górali
babiogórskich. Ocalałe resztki kultury materialnej chronione są w skansenach
w Zubrzycy Górnej i w Zawo i oraz rozrzucone są tu i ówdzie na obrzeżu Parku
(stare drewniane chaty, kapliczki, piwnice).
Kultura duchowa kultywowana jest przez regionalne zespoły folklorystyczne oraz licznych twórców ludowych. Współczesna cywilizacja brutalnie obchodzi się z dorobkiem minionych pokoleń i prowadzi do unifikacji kultury oraz krajobrazu, a także zagraża przyrodzie Parku.
W
granicach Polski strefa ochronna otacza prawie
cały Park. Na odcinku granicy państwowej Park sąsiaduje od południowego zachodu
z CHKO Horna Orava. Na terenie Gminy Zawoja otulina, w skład której wchodzą
grunty Lasów Państwowych oraz grunty niepaństwowe (Hala Śmietanowa), została
ustanowiona tylko na odcinku od Hali Kamińskiego do Potoku Jałowieckiego oraz
od potoku Jaworzyna do Hali Śmietanowej. Na pozostałym odcinku brak otuliny.
Tak więc, od strony północnej otulina w minimalnym stopniu chroni Park przed
niekorzystnymi wpływami zewnętrznymi. O wiele korzystniejszy jest przebieg otuliny
od strony południowej, która biegnie od drogi Lipnica Wielka - Jabłonka do Lipnicy
Małej i OrawskiegoParku Etnograficznego w Zubrzycy Górnej. W jej skład wchodzą
tereny leśne, młaki i torfowiska, grunty orne i pastwiska oraz tereny zabudowane
i drogi, tworzące harmonijny krajobraz kulturowo-przyrodniczy wsi orawskich
z nielicznymi zabytkami kultury materialnej i historii oraz paleolitycznymi
stanowiskami archeologicznymi.
Poznanie i zachowanie całości systemów przyrodniczych Babiej Góry wraz z warunkami ich funkcjonowania oraz odtwarzanie zniekształconych i zanikłych ogniw rodzimej przyrody, a także udostępnianie Parku do zwiedzania.
W rezerwatach ścisłych bierna ochrona procesów ekologicznych i funkcjonowania ekosystemów naturalnych. W rezerwatach częściowych - czynna ochrona przyrody obejmująca: przebudowę składu gatunkowego drzewostanów, kontrolę i regulację liczebności wybranych gatunków zwierząt bezkręgowych i kręgowców, hamowanie procesu sukcesji i utrzymywanie bogactwa gatunkowego półnaturalnych ekosystemów nieleśnych, restytucję (w planie) nadobnicy alpejskiej w lasach bukowych.
Ograniczenia określa art. 23a ustawy o ochronie przyrody (przed nowelizacją art. 37), zapisy planu ochrony oraz Regulamin Parku.
(...)
W
ośrodku zainstalowana wystawa stała, prezentująca walory przyrodnicze i kulturowe
Parku wraz z mapą panoramiczną. Obok budynku znajduje się ogród roślin babiogórskich,
ukazują cyliczne gatunki roślin w układzie piętrowym roślinności.
Przy głównych wejściach do Parku (Przełęcz Krowiarki i Stańcowa) wybudowano izby informacyjo-edukacyjne (bez zaplecza sanitarnego), oferujące wydawnictwai bieżącą informację o Parku oraz pamiątki i artykuły spożywcze.
Jest realizowana przez Ośrodek Edukacyjny w formie: wystawy stałej i wystaw czasowych, wycieczek terenowych, zajęć dla młodzieży w ośrodku i w szkołach, warsztatów dla nauczycieli, udziału w imprezach cyklicznych (Jesień Babiogórska, wyścigi psich zaprzęgów), współpracy z samorządami i Stowarzyszeniem Gmin Babiogórskich i gminnymi ośrodkami kultury (organizacja złazu samorządowców, wspieranie wydawnictw), współpracy z ośrodkami doradztwa rolniczego (agroturystyka) i Szkołą Edukacji Środowiskowej na Przysłopie. Ważną formą edukacji jest działalność wydawnicza (pocztówki, naklejki, albumy, przewodniki, informatory, mapy, zestawy edukacyjne) oraz współpraca z mediami (lokalna prasa, radio i telewizja), utrzymywanie internetowej strony domowej oraz opracowywanie komunikatów weekendowych o treściach przyrodniczych i turystycznych.
Aktualnie wyznaczono tylko jedną ścieżkę dydaktyczną, która biegnie od Zawoi przez Diablak do Lipnicy Wielkiej wzdłuż istniejących szlaków turystycznych. Jej przejście zapoznaje w pełni z bogactwem i zróżnicowaniem przyrody Parku.
Planuje się wyznaczenie 6. ścieżek przyrodniczo-kulturowych, które będą biegły podnóżami Babiej Góry.
Zwiedzanie
Parku najkorzystniej rozpocząć z Przełęczy Krowiarki, dokąd w sezonie turystycznym
dojeżdżają autobusy PKS z Suchej Beskidzkiej i Nowego Targu. Udostępnionych
do zwiedzania jest 48 km szlaków letnich i 6 km zimowych szlaków narciarskich.
W okresie od 1 listopada do 30 kwietnia zamknięty jest szlak żółty (zagrożenie
lawinowe); aktualnie zamknięty jest odcinek szlaków czerwonego i żółtego między
potokami Cylowym i Markowym (czynne osuwisko).
W okresie od maja do września za wstęp do Parku pobierane są opłaty.
Najatrakcyjniejszymi miejscami widokowymi są Sokolica, Cyl i Diablak z pięknymi panoramami Tatr i Beskidów i słynnymi wschodami słońca. Najwięcej wrażeń można doznać wokresie późnej wiosny, kiedy szczyty Babiej Góry bielą się płatkami kwiatów sasanek alpejskich i resztkami płatów śniegu oraz późną jesienią, kiedy stoki tej góry czerwienią się owocami jarzębiny i brązowieją liśćmi buków i paproci, ściętych pierwszymi mrozami.
Do dyspozycji zwiedzających Park są następujące urządzenia turystyczne:
Proponujemy wycieczki następującymi szlakami:
Atrakcyjna
widokowo i dość męcząca w części początkowej wysokogórska trasa graniowa. Rozległe
panoramy Tatr i Beskidów. Na trasie przegląd głównych zespołów leśnych regla
dolnego (bór mieszany,
fragmentarycznie buczyna karpacka) i
górnego (karpacki bór świerkowy) oraz zaroślowych
piętra subalpejskiego (kosodrzewiny),
a także nieleśnych zespołów piętra alpejskiego.
Ponad górną granicą lasu liczne wychodnie piaskowców ze zbiorowiskami
naskalnymi. Czas przejścia całego szlaku (t - p) - 6 godzin, tylko na Sokolicę
(t - p) - 2 godziny. Na trasie brak schroniska.
Wariant tej trasy z zejściem do Zawoi-Markowej (czas zejścia - 3 godziny) przez Przełęcz Bronę i Markowe Szczawiny pozwala zapoznać się niemal w pełni z większością zbiorowisk roślinnych Parku i licznymi gatunkami chronionymi i wysokogórskimi.
Początek
na przystanku PKS w Zawoi-Markowej. Niezbyt widokowa w dolnej części i dość
męcząca trasa górska (ścieżka dydaktyczna). Umożliwia zapoznanie się z piętrowym
układem i pełnym zróżnicowaniem roślinności. Po drodze schronisko PTTK założone
w 1906 r. przez Hugona Zapałowicza. Zalecane wejście na Diablak szlakiem żółtym
(Akademicką Percią). Powyżej górnej granicy lasu rozległe widoki na Pasmo Polic
i Beskid Makowski. Niezwykle urozmaicony i trudny odcinek w miejscach wychodni
skalnych ze żlebami, piarżyskami, roślinnością naskalną, łańcuchami i klamrami.
Z Diablaka rozległe panoramy we wszystkich kierunkach. Czas przejścia całego
szlaku (t - p) - 6 godzin, lecz wycieczkę należy zaplanować jako całodzienną.
Zalecany powrót przez Przełęcz Bronę i Markowe Szczawiny. Możliwe jest także
zejście na Przełęcz Krowiarki (czas zejścia - 2 godziny) i niebieskim szlakiem
do przystanku PKS w Zawoi-Policznem (czas zejścia - 1 godzina).
Całodniowa wycieczka górska rozpoczynająca się od końcowego przystanku PKS w Lipnicy Wielkiej-Przywarówce (ścieżka dydaktyczna). Dość łagodna, ze stałym widokiem Tatr od południa. Pozwala zapoznać się z całym zróżnicowaniem przyrody południowych stoków BabiejGóry. Ponad granicą lasu rozległe widoki na cały łańcuch Tatr, Orawskiej Magury oraz Fatry. Po drodze mijamy ruiny schroniska BV z roku 1905. Czas przejścia całej trasy (t - p) - 6 godzin. Brak schroniska na trasie.
Możliwe jest zejście z Diablaka na Przełęcz Krowiarki lub do Zawoi-Markowej.
Świadome starania o ochronę babiogórskiej przyrody rozpoczęto dopiero w pierwszych
latach obecnego stulecia. W roku 1910 prof. Marian
Raciborski, prekursor ochrony przyrody
w Polsce, swym artykułem na łamach lwowskiego "Kosmosu" wskazał na potrzebę
ochrony Kniei Czatożańskiej, wiałego kompleksu leśnego na północnych stokach
Małej Babiej. Pierwszy projekt utworzenia rezerwatu w najcenniejszych partiach
północnego stoku Babiej Góry, ogłasza w roku 1923 prof. Kazimierz Sosnowski
- wybitny krajoznawca i turysta. W kilka lat później, w trakcie realizacji przez
prof. Walerego Goetla idei pogranicznych,
karpackich parków narodowych, pojawiają się pierwsze głosy o potrzebie utworzenia
parku narodowego na Babiej Górze. Z konkretnym projektem parku narodowego wystąpił
w roku 1929 na łamach "Wierchów" Władysław Midowicz, geograf i ówczesny kierownik
schroniska PTT na Markowych Szczawinach. Projekt ten zakładał włączenie około
5000 ha lasówna Babiej Górze i Policy oraz terenów położonych na stokach 
słowackich.
W 1934 r., dzięki staraniom prof. Władysława Szafera,
Polska Akademia Umiejętności tworzy na północnym
stoku Babiej Góry rezerwat o powierzchni 642 ha. W jego
granicach znalazły się ostatnie resztki niemal pierwotnych starodrzewi regla
dolnego i górnego oraz zarośla kosodrzewiny i
piętro halne aż po główną grań masywu. Rezerwat ten stał się zalążkiem przyszłego
parku narodowego. Wieloletnie starania wybitnych przyrodników i miłośników Babiej
Góry o utworzenie tu parku narodowego zostały uwieńczone sukcesem dopiero w
październiku 1954 roku, w którymu kazało się rozporządzenie Rady Ministrów powołujące
z dniem 1 stycznia 1955 roku Babiogórski Park Narodowy. Utworzony Babiogórski
Park Narodowy chronił niestety tylko wierzchołkowe partie masywu Babiej Góry
na łącznej powierzchni 1728 ha. Ochronie ścisłej
poddano 1061 ha. Niewielka powierzchnia oraz całkowicie administracyjny charakter
granicy Parku były powodem opracowania w roku 1979 przez Katarzynę i Krystiana
Waksmundzkich, przy współpracydyrektora Parku, Stefana Kałwy, projektu jego
powiększenia. Projekt ten, po modyfikacji w roku 1981 przez Jerzego Parusela,
pracownika naukowego Parku, został zatwierdzony do realizacji przez Radę Parku
i PROP. Projekt zakładał włączenie do Parku około
8800 ha lasów i polan w pasmach Mędralowej, Babiej Góry i Policy. Do dziś projekt
ten nie został zrealizowany. Jedynie w roku 1997 Park, w drodze rozporządzenia
Rady Ministrów, został powiększony o 1643 ha gruntów Lasów Państwowych i 15
ha gruntów dróg publicznych, będących własnością Skarbu Państwa. Wyjątkowy stan
zachowania przyrody oraz jej wartości naukowe znalazły uznanie naforum międzynarodowym.
W czerwcu 1976 roku Międzynarodowa Rada Koordynacyjna Programu
"Man and Biosphere", działająca w ramach UNESCO, włączyła Babiogórski Park
Narodowy do światowej sieci Rezerwatów Biosfery.
Do największych zagrożeń przyrody Parku można zaliczyć: