Informacje topograficzne

Położenie administracyjne

Województwo zachodniopomorskie, powiat Kamień Pomorski, gminy: Międzyzdroje, Wolin i Świnoujście. Park znajduje się na wyspie Wolin.

Region fizyczno-geograficzny

Prowincja: Niż Środokowoeuropejski, podprowincja: Pobrzeża Południowo-Bałtyckie, makroregion: Pobrzeże Szczecińskie, mezoregion: Uznam i Wolin.

Region geobotaniczny

Prowincja Środkowoeuropejska, Niżowo-Wyżynna, Dział Bałtycki, Poddział Pas Równin Przymorskich i Wysoczyzn Pomorskich, Kraina: Brzeg Bałtyku.

Hipsometria

Obszar bardzo zróżnicowany pod względem hipsometrycznym, o dużych deniwelacjach dochodzących do 50-60 m i nachyleniach stoków przekraczających często 30⁰. Przeciętna wysokość wzniesień morenowych wynosi 20-30 m n.p.m. Najwyższy punkt - Grzywacz położony jest na wysokości 115 m n.p.m., najniższym jest poziom morza - 0 m n.p.m. Wysokość brzegu klifowego osiąga 93 m n.p.m. (Gosań).

Dane o obszarze

Powierzchni Wolińskiego Parku Narodowego wynosi 10.937 ha, z tego powierzchnia leśna stanowi 4.649 ha, powierzchnia nieleśna - 6.288 ha. Jest to pierwszy i do tej pory jedyny Park Narodowy o charakterze morskim obejmujący swoimi granicami wody Morza Bałtyckiego. Ogółem powierzchnia wód wynosi 4.669 ha. Otulinę stanowią zwarte kompleksy leśne Nadleśnictwa Międzyzdroje. Łączna jej powierzchnia wynosi 3.369 ha.

Park położony jest na wyspie Wolin w ujściu Odry. Rejon ten posiada typowy układ estuariowy co stanowi szczególny archipelag kilkudziesięciu wysp powstałych na przestrzeni ostatnich kilku tysięcy lat.

Budowa geologiczna

Obecny krajobraz wyspy Wolin i Uznam, Zatoki Pomorskiej oraz Zalewu Szczecińskiego ukształtował się przed 12.000 lat. W tym czasie lądolód skandynawski wycofując się ostatecznie z północnego Pomorza pozostawił po sobie rozległą płaską i bagnistą nizinę moreny dennej. Są to obszary obecnego Zalewu Szczecińskiego i części Zatoki Pomorskiej. Ową rozległą nizinę przecinała potężna rzeka Praodra. Do morza wpadała ona szerokim ujściem, pomiędzy wzgórzami morenowymi - na zachodzie Uznamu a na wschodzie Wolina. Tak wyglądał krajobraz do około 4.000 - 2.000 lat p. n. e. Ocieplenie klimatu spowodowało podniesienie poziomu wód morskich, które utworzyły rozległą zatokę (obecny Zalew Szczeciński). Z wód tej zatoki wyłaniały się liczne wyspy, z których największymi były Uznam i Wolin.

Cała powierzchnia wyspy Wolin jest pokryta grubym płaszczem osadów czwartorzędowych - plejstoceńskich i holoceńskich. Wieku plejstoceńskiego są gliny morenowe i piaski fluwioglacjalne (rzecznolodowcowe). Zachodnią część wyspy zajmuje głównie morena czołowa, a wschodnią - morena denna. Pas moreny czołowej zaznaczający się wzgórzami jest genetycznie związany etapem wycofywania się z ziem polskich ostatniego lądolodu. Był to czas końcowych faz recesyjno-oscylacyjnych stadiału pomorskiego - najmłodszego w okresie zlodowacenia północnego (Wisły), ok. 12 tys. lat temu. Charakterystyczną cechą spiętrzonej moreny czołowej na wyspie Wolin jest występowanie wśród jej gliniasto-piaszczystych utworów, porwaków glacjalnych tzw. kier glacjalnych, będących fragmentami marglisto-wapiennych osadów wieku górnej kredy, określonego na podstawie występujących w nich bogatych zespołów mikroskamieniałości otwornic. Charakterystycznym utworem kier to tzw. kreda pisząca - skała krucha, lekka i porowata, składająca się prawie wyłącznie z węglanu wapnia. Bloki utworów górnokredowych zostały tu przetransportowane lodowcem zobszaru obecnego południowego Bałtyku. Wielkie ich płaty były wykorzystywane dla produkcji cementu. Pozostałościami tej dawnej eksploatacji, intensywnej w drugiej połowie XIX wieku, są wyrobiska m.in. zagłębienie zajęte obecnie przez Jezioro Szmaragdowe (Turkusowe) w Wapnicy (pow. 1,6 ha, gł. do 12 m). W jego obramowaniu zachowały się resztki kry, podobnie jak w wyrobisku w Trzciągowie i w klifie wolińskim. Najbardziej efektowne odsłonięcia kier utworów górnokredowych w spiętrzonej morenie czołowej odsłaniają się wzdłuż klifowego wybrzeża wyspy Rugia (Niemcy).

Wśród utworów morenowych występują głazy narzutowe. Najbardziej znany z nich, Wydrzy Głaz o obwodzie 7 m, leży na półwyspie jeziora Czajcze. Wzdłuż brzegu morza występują także liczne eratyki różnych rozmiarów. Fale morza ustawicznie odsypują na plaży obtoczone fragmenty różnorodnych skał, których rodzimymi miejscami występowania są podłoże dna Bałtyku i niegdyś niszczony przez lodowce obszar Skandynawii.

Wieku holoceńskiego na wyspie Wolin są torfy, utwory piaszczysto-humusowe, mady występujące głównie w okolicach jezior oraz piaski plażowe i wydmowe na wybrzeżu Bałtyku.

Wydmy i ławice piaszczyste pochodzą z różnych okresów i dają możliwość prześledzenia procesu zwężania się rozległej niegdyś Bramy Świny. Najstarszymi są wydmy brunatne. Powstały około 4.000 - 2.000 lat p.n.e. Maja one przebieg zbliżony do południkowego. Wydmy żółte pochodzą z okresu późniejszego, układają się bardziej równoleżnikowo - zgodnie z przebiegiem ówczesnej linii brzegowej. Najmłodszymi są wydmy białe. Powstały one około 300-400 lat temu. (I. L., Z. A).

Rzeźba

W rzeźbie wyspy Wolin wyróżniają się odmiennie ukształtowane obszary genetycznie związane z dominacją form bądź pochodzenia lodowcowego bądź powstałych po ustąpieniu lądolodu. Rzeźba wytworzona na morenie dennej jest monotonna i typowa we wschodniej części wyspy. Występowanie moreny czołowej w północno-wschodniej części wyspy zaznacza się ciągiem wzgórz dochodzącym do brzegu morza, gdzie tworzą wysokie klify osiągające pod Gosaniem około 100 m wysokości. Nadmorskie urwiska klifowe ulegają niszczącej działalności fal, spływających deszczy oraz wiatru. Na ich ścianach odsłania się morena czołowa, która składa się z gliny szarej i gliny brązowej oraz stropowych serii piaszczystych i mułkowych. W wyniku procesu abrazji brzeg klifowy cofa się rocznie nawet o 80 cm. Tempo cofania uzależnione jest od budowy geologicznej, Szybciej zachodzi ono w utworach piaszczystych, wolniej w gliniastych.

Charakterystyczny krajobraz wyspy tworzy pas nadmorskich wydm. Całkowicie odmienne krajobrazowo jest wnętrze wyspy poza parkiem, zajęte przez holoceńskie torfy, mady i piaski. Jest to obszar nisko położony, w wielu miejscach podmokły. Cechą szczególną rzeźby poglacjalnej są jeziora Czajcze, Domysławskie, Rabiąz, Warnowo, leżące na zapleczu moreny czołowej w obrębie parku. Część Półwyspu Przytorskiego włączona w obręb parku w 1996 r. jest nisko położonym, trudno dostępnym, podmokłym terenem. Występują tu liczne wysepki, utworzone przez osady tzw. wstecznej delty. Powstała ona w wyniku przemieszczania materiału piaszczystego przez falowanie morza w kierunku południowym, a więc przeciwnym do spływu Świny. (Z. A.)

Gleby

Niemal całą powierzchnię leśną Parku pokrywają piaski zwałowe. Tworzą one moreną czołową, w obrębie której wyróżnione zostało Pasmo Wolińskie ciągnące się wzdłuż wybrzeża Bałtyku oraz Pagórki Lubińsko-Wapnickie przylegające do Zalewu Szczecińskiego. Piaski zwałowe mają charakter monofrakcyjny i zbudowane są głównie z piasku drobnoziarnistego, który stanowi od 60% do 70% ogółu części ziemistych oraz 20% do 30% piasku średnioziarnistego. W strefie przyklifowej występuje kilkudziesięciocentymetrowa warstwa utworów eolicznych ciągnąca się pasem o zmiennej szerokości wynoszącej 50-100 m, natomiast w części wschodniej rozmieszczone są niewielkie wyniesienia wydmowe.

Najliczniejszą grupę gleb leśnych tworzą gleby bielicoziemne w niewielkim stopniu gleby brunatnoziemne. Gleby bielicoziemne reprezentowane są przez wszystkie podtypy gleb bielicowych i rdzawych wyróżnionych w Systematyce Gleb Polski. Gleby brunatne związane są z miejscami, gdzie glina lub piaski gliniaste zalegają płytko, na głębokości nie przekraczającej 40 - 60 cm i porośnięte są lasami dębowo-bukowymi lub bukowymi. Znaczny areał zajmują gleby kopalne. Występują one głównie nad Zalewem Szczecińskim w okolicy wsi Karnocice i wsi Warnowo. Na terenie Wolińskiego Parku Narodowego wyróżniona została nowa jednostka glebowa - naspa przyklifowa, która ciągnie się wąskim paskiem wzdłuż otwartych klifów.

Wody powierzchniowe

Lądową część Parku od strony północnej otaczają wody Zatoki Pomorskiej, od południa - Zalewu Szczecińskiego, od zachodu - rozlewiska delty Świny, które uformowały dwa jeziora: Wicko Wielkie i Wicko Małe oraz liczne kanały oddzielające liczne wyspy. W lądowej części Parku występują jeziora: Gardno, Czajcze, Domysłowskie i Warnowskie. Jezioro Gardno pod wzgl. genetycznym jest jeziorem moreny dennej, pozostałe - to jeziora rynnowe. W Pd. części Parku znajduje się jezioro Turkusowe - dawne wyrobisko kredy piszącej - atrakcja turystyczna.

Klimat

Strefa umiarkowana, klimat przejściowy. Obiekt znajduje się w płn. - zach. części Regionu Pomorskiego (B_p).

Klimat Wolina należy do typu klimatów bałtyckich. Wg Romera przez wyspę przebiega granica dwóch krain klimatycznych: Zalewu Odrzańskiego i Niziny Szczecińskiej. Klimat wyspy Wolin ma cechy klimatu morskiego i jest najłagodniejszy w Polsce. Cechuje go stosunkowo wysoka średnia temperatura roczna (8 stopni C) oraz niewielka amplituda średniej temperatury stycznia i lipca (18,3 stopnia C). Średnia temperatura stycznia wynosi tylko 0,6 stopnia C oraz niezbyt upalne lata - średnia temperatura lipca - 17 stopni C. Średnie opady roczne wynoszą 530 mm. Niewielka liczba dni z pokrywą śnieżną - około 60 dni.

Ekosystemy

W lądowej części Parku dominują ekosystemy leśne. Lądowe biotopy nieleśne prezentują duże zróżnicowanie - od morskich zboczy klifowych, wydm i plaży po klify Zalewu Szczecińskiego i wyspy delty Świny. Ekosystemy wodne cechuje również znaczna różnorodność - od wód Morza Bałtyckiego przez wody Zalewu Szczecińskiego i deltę Świny po jeziora śródlądowe.

Zbiorowiska roślinne

Leśne

W Wolińskim Parku Narodowym wyróżniono 15 zbiorowisk leśnych i zaroślowo-leśnych. Z trzech zespołów buczyn, największy obszar zajmuje buczyna acidofilna Luzulo-Fagetum. Buczyna żyzna Melico Fagetum występuje w sąsiedztwie KotlinyTrzciągowskiej. Na skutek silnego zacienienia jej runo jest ubogie.

Buczyna storczykowa Carici-Fagetum balticum z licznymi gatunkami storczykowatych występuje w sąsiedztwie klifu morskiego. Acidofilne lasy mieszane z udziałem dębu są reprezentowane przez dwa zbiorowiska: las bukowo-dębowy Fago-Quercetum, będący obok kwaśnej buczyny współpanującym zbiorowiskiem w Wolińskim Parku Narodowym oraz las brzozowo-dębowy Betulo-Quercetum typicum. Śródlądowy bór suboceaniczny Leucobyo-Pinetum występuje głównie w okolicy Wisełki. Inne zbiorowiska leśne zajmują niewielkie powierzchnie, niektóre rozwinięte jedynie fragmentarycznie. Należą do nich m.in. fragment zniekształconego łęgu Circaeo-Alnetumw okolicy jezior Czajczego i Warnowskiego oraz łęg fiołkowo-wiązowy Violo odorate-Ulmetum na klifie.

Nieleśne:

Zbiorowiska nieleśne występujące w morenowej części Parku zajmują znikomą powierzchnię w porównaniu z lasami. Położone są one głównie na obrzeżach lądowej części Parku tj. na klifach - nadmorskim i nadzalewowym, w Kotlinie Trzciągowskiej oraz nad jeziorem Domysłowskim. Do najciekawszych zaliczyć należy zarośla rokitnika Hippophae rhamnoides, będące przewodnim zbiorowiskiem klifu nadmorskiego. Ciepłolubne zarośla tarniny koncentrują się w południowo-zachodniej części Parku i tylko na klifie nadzalewowym.

Ciepłolubne murawy napiaskowe z rzędu Festuco-Sedetalia występują głównie na wysokim klifie nadzalewowym oraz w rejonie Kotliny Trzciągowskiej. Są one niejednokrotnie jedynymi ostojami wielu gatunków kserotermicznych.

Wśród zbiorowisk łąkowych największą powierzchnię zajmuje zbiorowisko łąki świeżej z rzędu Arrhenatheretalia, będącej miejscem występowania wielu interesujących gatunków roślin; ten typ zbiorowiska jest najliczniej reprezentowany w Kotlinie Trzciągowskiej.

W rejonie delty Świny cechą szczególną szaty roślinnej jest występowanie zbiorowisk halofilnych i subhalofilnych. Do zbiorowisk siedlisk zasolonych należą: słonawa Juncetum gerardii, zespół mannicy odrastającej i muchotrzewa solniskowego Puccinellio-Spergularietum salinae, subhalofilny szuwar sitowca nadmorskiego Scirpetum maritimi oraz subhalofilne ziołorośla Soncho-Archangelicetum litoralis.

Wyróżniającymi dla szaty roślinnej w tym rejonie Parku są: szuwar kłociowy Cladietum marisci oraz skupienia woskownicy europejskiej Myrica gale.

Bardzo interesujące są fragmenty łąk trzęślicowych, gdzie spotkać można m.in. trzcinnik prosty Calamagrostis stricta, turówkę wonną Hierochloe odorata i nasiężał pospolity Ophioglossum vulgatum.

Flora

Podstawowymi gatunkami lasotwórczymi są: sosna mająca 67,7% łącznego udziału w drzewostanach, buk - 22,4% oraz dąb bezszypułkowy - 7,3%.

We florze WPN stwierdzono ok. 900 gatunków roślin naczyniowych. Flora ta jest różnorodna pod względem geograficznym i siedliskowym. Niektóre występujące w naszym kraju gatunki atlantyckie i subatlantyckie mają tu jedyne lub jedne z nielicznych stanowisk; osobliwością jest obecność w strefie klimatu morskiego gatunków kontynentalnych, często ciepłolubnych. Przeważają rośliny leśne, ale ważną grupą są rośliny halofilne, wodne, murawowe i torfowiskowo-bagienne oraz gatunki związane z procesami brzegowymi i klifami. We florze Parku stwierdzono 58 gatunków prawnie chronionych roślin naczyniowych w tym 46 objętych ochroną ścisłą. Dalszych 72 gatunki roślin naczyniowych (tzw. gat. specjalnej troski) zaliczono do godnych ochrony lokalnej. Łącznie jest to 130 taksonów, co stanowi 15% roślin naczyniowych Parku. Ochroną ścisłą objętych jest też 5 gatunków występujących tu grzybów oraz 35 gatunków porostów.

Do osobliwości występujących na terenie Parku zaliczyć należy m.in. wiciokrzew pomorski, mikołajka nadmorskiego, liczne gatunki storczykowatych, pajęcznicę liliowatą, woskownicę europejską i długosza królewskiego.

Chronione gatunki roślin występujące w Wolińskim Parku Narodowym

Fauna

Duża mozaika środowisk występujących na obszarze Wolińskiego Parku Narodowego stwarza dogodne warunki dla życia wielu gatunków w tym także zagrożonych wyginięciem.

W lasach Parku zamieszkują m.in. jeleń, dzik, sarna, lis, borsuk, gronostaj. Realizowany od kilku lat program restytucji zaowocował pojawieniem się w lasach Parku puchacza.

Stwierdzono 8 gatunków nietoperzy w tym nocek duży, nocek rudy, mroczek późny, karlik matutki i gacek brunatny. Świat owadów reprezentują m.in. owady bezskrzydłe - 92 gatunki, chrząszcze wodne - ok. 65 gatunków co stanowi 38% fauny krajowej, około 40 gatunków korników. 3 gatunki z rodziny jelonkowatych.

Płazy reprezentowane są przez 9 gatunków w tym ropuchę paskówkę zaś gady - 6 gatunków, wśród których znajduje się gniewosz.

Plaża nadmorska jest środowiskiem szczególnie ubogim. Wśród szczątków wyrzucanych przez fale uwagę zwracają liczne skorupki małżów i ślimaków. Są to skorupki rogowca bałtyckiego oraz sercówki jadalnej, której szczątki łatwo można rozpoznać po karbowanym brzegu. Bardziej okazałym jest piaskołaz (małgiew) oraz omułek jadalny o prawie czarnej, czasem ciemnobrunatnej skorupce. Trudno jest wyobrazić sobie brzeg morski bez ptaków. Najbardziej charakterystycznymi są krzykliwe i mało lękliwe mewy.

Najliczniejszą jest mewa śmieszka, spotykana również na wodach śródlądowych. Nieco większą od niej jest mewa pospolita, którą spotkać można niemal zawsze wśród stada krzykliwych śmieszek. Z innych gatunków mew wymienić należy mewę srebrzystą, żółtonogę oraz największą z mew mewę siodłatą.

Na granicy pomiędzy już suchą plażą a miejscami zalewanymi przez fale często zaobserwować można niezwykle ruchliwą sieweczkę obrożną. Najliczniejszą grupą są biegusy. Odnotowano cztery gatunki, z których tylko jeden jest gatunkiem lęgowym - biegus zmienny. Biegus morski zalatuje do nas natomiast biegus malutki i mały są gatunkami przelotnymi.

Wraz z jesiennymi chłodami i sztormami pojawiają się na morzu liczne stada ptaków, które gnieżdżą się na dalekiej północy. Do najokazalszych należą łabędzie krzykliwe. Najliczniejszą grupę stanowią kaczki lodówki. Stadom lodówek towarzyszą edredony, uhle i markaczki. Do rzadziej spotykanych zaliczyć można gągoła oraz nury, zwłaszcza rdzawoszyjnego, perkoza zausznika i perkoza rogatego.

Jeden z cenniejszych pod względem faunistycznym obszarów Wolińskiego Parku Narodowego obejmuje pas przybrzeżnych wód Zalewu Szczecińskiego oraz wysoki, stromy brzeg klifowy. Kępy oczeretów, szuwary, przybrzeżne lasy i zarośla są biotopem między innymi brodźca samotego, kuliczka piskliwego, perkoza dwuczubego, trzcinniczka. W urwistych ścianach klifu buduje swoje nory lęgowe zimorodek. Do najpospolitszych ptaków gniazdowych i zarazem najliczniejszych należą łyski. Z lęgowych kaczek szczególnie licznie występuje krzyżówka. Płaskonosi głowienka należą do mniej licznych. Wśród kęp oczeretów gnieździ się łabędź niemy.

Jesienią pojawiają się na wodach Zalewu i delty Świny gągoły.

Ze biotopami szuwarów związane są błotniaki stawowe, gnieżdżą się one głównie w rozległych gąszczach trzcini szuwarów przybrzeżnych ciągnących się wzdłuż klifu nadzalewowego. Ongiś rzadka, obecnie spotykana częściej kania czarna jest gatunkiem lęgowym. Brzegi Zalewu Szczecińskiego a także obszar delty Świny jest ulubionym rejonem polowań bielika niekiedy zwanego birkutem. Jest to jeden z największych naszych ptaków, symbol wolińskiego Parku Narodowego.

Estuaryjny charakter wód Zalewu Szczecińskiego i południowej części Zatoki Pomorskiej zapewnia różnorodność taksonomiczną ichtiofauny, jej obfitość i zdolność do odradzania się eksploatowanych zasobów. W wodach tych stwierdzono dotychczas występowanie 72 gatunków ryb, w tym: 36 - słodkowodnych, 30 - morskich i 6 - wędrownych.

Dno Zatoki Pomorskiej w pasie ciągnącym się wzdłuż klifu jest kamieniste. Stanowi ono bardzo dobre podłoże dla zielenic, brunatnic i krasnorostów. Te z kolei stwarzają bardzo dobre warunki siedliskowe dla wielu skorupiaków zwłaszcza kiełży oraz wielu interesujących gatunków ryb. Wstępują tu kur diabeł, kur rogacz, lisica, wężynka, tasza oraz babki. Powszechnym elementem składowym ichtiofauny bytującej w tym rejonie jest węgorzyca.

Wysłodzone wody Zatoki Pomorskiej umożliwiają egzystencję gatunków słodkowodnych, z których wymienić należy okonia, sandacza, płoć oraz sieję. Przybrzeżne wody Zatoki są tarliskiem śledzia, który składa ikrę na płytkim dnie.

Pod klifem morskim, na wystających z wody głazach, coraz częściej spotkać można fokę szarą.

Wody Zatoki Pomorskiej odwiedza również morświn. Na obszarze delty Świny żyje m.in. wydra, piżmak, karczownik ziemnowodny, rzęsorek rzeczek, polnik.

Chronione gatunki zwierząt występujące w Wolińskim Parku Narodowym

Krajobraz i kultura

Na obszarze Parku wydzielić można 4 odrębne strefy krajobrazowe:

• strefę leśną;
• strefę delty Świny;
• strefę otwartych wód Zatoki Pomorskiej;
• strefę otwartych wód Zalewu Szczecińskiego

W krajobrazie Parku wyróżniają się dwie części: wysoczyznowa - zachodni fragment wyspy Wolin wraz z pasem wód przybrzeżnych Zatoki Pomorskiej i deltowa - wyspy i część akwenu Zalewu Szczecińskiego, jezioro Wielkie Wicko i Małe Wicko oraz liczne ramiona Świny. Te dwa kompleksy Parku różnią się między sobą diametralnie: genezą, ukształtowaniem terenu, pokryciem terenu i sposobem użytkowania. Wierzchowina wyspy jest wyniesiona średniona 30 - 40 m, wznosi się ona stopniowo od południowego wschodu ku północnemu zachodowi, osiągając kulminacje w północnej części wyspy w wyniesieniach Kawczej Góry (55,4 m), Gosania (93,4 m) i Góry Wysoczyzna (102 m).

Brzegi wyspy stanowią:

• wysokie klify, w większości aktywne, opadające do Zatoki Pomorskiej ścianami wysokimi na prawie 90 m z wąskimi kamiennymi plażami u podnóża, są bodajże jedynym na polskim wybrzeżu klifem, gdzie niepodejmuje się prób jego stabilizowania;
• niższe (ok. 35 m), częściowo aktywne, częściowo w naturalny sposób utrwalone klify opadające do Zalewu Szczecińskiego, którym towarzyszy pas roślinności w wodach Zalewu Szczecińskiego;
• wysokie (56-58 m), zamarłe klify zachodnie, do których części północnej dobudowała się w holocenie potężna forma mierzejowa.

O krajobrazowej wartości Wolińskiego Parku Narodowego decydują: unikalne na Bałtyku ujście rzeki, silny kontrast między sąsiadującymi formami geomorfologicznymi, duże zróżnicowanie rzeźby w obrębie kęp morenowych, rozwinięta linia brzegowa wysp położonych w delcie rzeki, silne zróżnicowanie krajobrazów roślinnych wynikające z różnic siedliskowych oraz bogactwo flory i fauny.

Na obszarze WPN i w jego bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się 12 udokumentowanych stanowisk archeologicznych.

Są one częścią odkrytych i przebadanych skupisk archeologicznych znajdujących się w rejonach Wicka-Trzciągowa-Wapnicy, Lubina, Żółwina-Domysłowa i Warnowa. Do najciekawszych obiektów archeologicznych zaliczyć można

• grodzisko w Lubiniu - będące częścią skupiska stanowisk archeologicznych okolic Lubinia. Grodzisko tworzy własną formę krajobrazową, ponadto w miejscowym kościele znajduje się zabytek - chrzcielnica kamienna, z dawnego kościoła zbudowanego w czasach misji Ottona z Bambergu;
• grodzisko w Warnowie - zlokalizowane w lesie, ma właściwą sobie formę krajobrazową, wskazującą na możliwość istnienia tutaj oprócz osady wczesnośredniowiecznej także średniośredniowiecznego grodziska;
• skupisko stanowisk archeologicznych w rejonie przesmyku jezior: Żółwińskiego, Czajczego i Domysłowskiego - są to osady z różnych okresów, których lokalizacja jest wyraźnie związana z bliskością jezior.

Otulina Parku

W lądowej części Parku otulinę stanowią lasy Nadleśnictwa Międzyzdroje. Na obszarach wód morza terytorialnego (Zatoka Pomorska) i wewnętrznych wód morskich (Zalew Szczeciński) otuliny nie utworzono. Powierzchnia otuliny Parku wynosi 3.368,84 ha.

Zadania i cele Parku

Cele ogólne utworzenia

Ochrona nadmorskiej przyrody, badanie i monitorowanie procesów i zmian unikalnych ekosystemów, prowadzenie edukacji przyrodniczej i udostępnienie Parku do zwiedzania.

Zadania ochrony

Głównymi zadaniami Parku są:

• ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego w parku, otulinie, na wyspie Wolin i na wodach otaczających wyspę;
• indywidualna ochrona osobliwości przyrody żywej i nieożywionej;
• ochrona ekosystemów wodnych i racjonalne jej użytkowanie;
• ochrona i wspieranie środkami konserwatorskimi rozwoju ekosystemów leśnych i nieleśnych.

Inne zadania

• ochrona i restytucja różnorodności florystycznej i faunistycznej,
• utrzymywanie swoistych cech krajobrazu i kształtowanie przestrzennej struktury parku w powiązaniu z terenami sąsiednimi.

Udostępnienie Parku

Regulamin dla zwiedzających Woliński Park Narodowy

Park Narodowy jest własnością społeczną i służy zachowaniu przyrody w jej naturalnej, najpiękniejszej postaci dla przyszłych pokoleń. Obszar ten jest prawnie chroniony.

Pamiętaj też, że udostępnienie naturalnych walorów Parku dla zwiedzających jest kredytem zaufania ze strony "przyrody" oraz Administracji Parku i wymaga przestrzegania następujących zasad:

• zwiedzanie Parku dozwolone jest tylko w ciągu dnia,
• poruszaj się tylko wyznaczonymi ścieżkami i szlakami,
• parkuj tylko w wyznaczonym miejscu,
• nie używaj otwartego ognia,
• nie płosz i nie zabijaj zwierząt,
• wędkuj tylko w wyznaczonym miejscu (Jezioro Wicko Małe i Wielkie),
• nie niszcz roślin i nie zbieraj runa leśnego,
• nie wstępuj na wydmy i klify,
• nie zakłócaj ciszy,
• nie uprawiaj sportów motorowodnych,
• wyrzucaj odpadki tylko do koszy,
• w razie pożaru alarmuj.

Łamanie w/w zasad podlega karaniu.

Centrum Edukacyjno-Muzealne i Pokazowa Zagroda Żubrów

W części muzealnej organizowane są wystawy przyrodnicze o charakterze stałym i czasowym. Działalność edukacyjna prowadzona jest w oparciu o nowoczesny sprzęt audiowizualny. Centrum organizuje również zajęcia seminaryjne i konferencje. Sale wystawowe udostępniane są również na prezentacje prac artystów polskich i zagranicznych. Zagroda pokazowa żubrów znajduje się w odległości 1,3 km od centrum Międzyzdrojów. Oprócz żubrów można zobaczyć tam również inne zwierzęta żyjące w Parku.

Edukacja przyrodnicza

Prowadzona jest w oparciu o zaplecze Centrum Edukacyjno-Muzealne, Pokazową Zagrodę Żubrów ścieżki przyrodnicze oraz indywidualne trasy wycieczkowe.

Bogaty wybór programów edukacyjnych oraz możliwość realizowania indywidualnych tematów ukierunkowany jest głównie na potrzeby młodzieży szkolnej. Ważnym elementem uzupełniającym jest działalność wydawnicza. Na uwagę zasługuje wydawana przez Park nieperiodyczna seria "Klify".

Informacja użytkowa

Zwiedzanie najlepiej zaczynać od Międzyzdrojów. Tu znajduje się też dobra baza noclegowo-żywieniowa. Do obejrzenia sa wystawy przyrodnicze w muzeum Parku, woliery z ptakami przy dyrekcji WPN, promenada, molo. Park oferuje bogaty własny program edukacyjny dla zorganizowanych grup, a ponadto możliwość dostosowania programu do indywidualnych potrzeb.

Trasy zwiedzania

• Brzegiem Bałtyku (szlak czerwony): w kierunku wschodnim z Międzyzdrojów - przez Wisełkę do Dziwnowa. Szlak rozpoczyna się przy Dyrekcji Wolińskiego Parku Narodowego i wiedzie przez Bazę rybacką w Międzyzrojach, wybrzeże klifowe (plaża) do Wisełki. Z Wisełki do latarni morskiej "Kikut" i dalej do Kołczewa.
• Na zachód - z Międzyzdrojów plażą w kierunku Świnoujścia-Warszowa.
• Nad Zalewem Szczecińskim (szlak niebieski). Początek w Międzyzdrojach przy dyrekcji Wolińskiego Parku Narodowego przez miejscowość Wicko, wapnicę - Jezioro Turkusowe, Górę Piaskową i Zielonkę - do Lubina i dalej do Karnocic, Dargobądza i Wolina.
• Leśny nad Jeziora (szlak zielony). Początek wędrówki przy dyrekcji Parku. Trasa prowadzi przez Pokazową zagrodę żubrów do Warnowa i dalej nad jeziorami do Kolczewa.

Punkty widokowe:

• Zielonka - w miejscowości Lubin, widok na deltę Świny.
• Góra Piaskowa - w Wapnicy nad Jeziorem Turkusowym, widok na dolinę Trzciągowską.
• Kawcza Góra - w Międzyzdrojach, przedłużenie promenady, widok na Zatokę Pomorską.
• Gosań - z Międzyzdrojów w kierunku Wisełki, widok na Zatokę Pomorską, najwyższy w Polsce brzeg klifowy.

Historia Parku

Po drugiej wojnie światowej wszczęto starania o utworzenie obszarów chronionych na naszym wybrzeżu. Głównymi orędownikami tej idei byli: Władysław Szafer, Adam Wodziczko, Stefan Jarosz i Zygmunt Czubiński. Uznano, że całą wyspę należy otoczyć ochroną. Park Narodowy stanowić miała wysoka, dyluwialna część środkowa wyspy, pokryta urozmaiconymi lasami, opadająca stromym brzegiem klifowym ku morzu z jednej strony i do Zalewu Szczecińskiego z drugiej. Pozostała część miała stopniowo ulegać przebudowie, zgodnie z ówczesnymi postulatami ochrony przyrody. Mocą Rozporządzenia Rady Ministrów z dn. 3 marca 1960 roku powołano do życia Woliński Park Narodowy. Powierzchnia Parku wynosiła 4.691 ha a w jej granicach znalazła się część kompleksu leśnego przyległego od strony północno-zachodniej do morskiego wybrzeża klifowego i od południa do Zalewu Szczecińskiego, pas plaży oraz jeziora śródlądowe, a wśród nich Jezioro Czajcze, Domysłowskie, Rabiąż, Warnowskie i Grodno. Woliński Park Narodowy utworzony na wyspie i mający chronić przyrodę nadmorską, w gruncie rzeczy ograniczał się w swoich działaniach tylko do ekosystemów lądowych. W roku 1990 rozpoczęto starania o poszerzenie obszaru Parku o przyległe ekosystemy wodne. W dniu 3 stycznia 1996 roku ukazało się Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie Wolińskiego Parku Narodowego, na mocy którego w granice Parku włączono ekosystemy wód morskich bezpośrednio sąsiadujące z granicami lądowymi. Są to: pas szerokości 1 mili morskiej Zatoki Pomorskiej ciągnący się wzdłuż wybrzeża klifowego, pas wód Zalewu Szczecińskiego obejmujący rozległe płycizny położone wzdłuż południowej lądowej granicy Parku oraz obszar delty Świny z jeziorami.

Administracja Parku i ważniejsze adresy

Dyrekcja Parku: 72-500 Międzyzdroje, ul. Niepodległości 3, tel. (91) 328 07 27, 328 07 37; fax: 328 03 57. e-mail: wolinpn@wolinpn.pl Służby terenowe wykonują swoje zadania w siedzibach:

• obwód ochronny Warnowo, adres: Warnowo 10, tel. (91) 326 00 98,
• obwód ochronny Wisełka, adres: Wisełka ul. Nadmorska 9, tel. (91) 326 50 90,
• obwód ochronny Międzyzdroje, adres: Międzyzdroje ul. Leśna 15, tel. (91) 328 04 68,
• obwód ochronny Wicko, adres: Wicko ul. Podgórna 18, tel. (91) 328 06 78,
• obwód ochronny Wapnica, adres: Wapnica ul. Turkusowa 50, tel. (91) 328 41 34.
• obwód ochronny Morski, adres: Wicko, ul. Wąska 8, tel. (91) 328 41 97.

Akty prawne

Woliński Park Narodowy działa na podstawie:

• ustawy z dn. 16 października 1991 r. o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 114 z 1991 r., poz. 492 z późniejszymi zmianami).
• rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 3 stycznia
• 1996 r. w sprawie Wolińskiego Parku Narodowego (Dz. U. Nr 4 z 1996r., poz. 30);
• zarządzenie nr 173 MOŚZNiL z dn. 16 grudnia 1997 r. oraz rozporządzenie Ministra Finansów z dn. 8 maja 1991r. w sprawie gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych.
• zarządzenie MOŚZNiL z dn. 9 lipca 1992 r. w sprawie nadania statutu Wolińskiemu Parkowi Narodowemu;
• innych przepisów prawa regulujących status pracowników parku narodowego.

Zagrożenia Parku

Na środowisko przyrodnicze Wolińskiego Parku Narodowego negatywnie wpływają czynniki o genezie zarówno lokalnej, regionalnej a nawet transgranicznej. Czynniki te można podzielić na następujące grupy:

• czynniki industrialne (linie komunikacyjne, urbanizacja, media tj. wodociągi, kanalizacja, energia elektryczna, gaz, zanieczyszczenia powietrza i wód);
• czynniki społeczne (aktywność gospodarcza - rybołówstwo, wędkarstwo, pozyskiwanie trzciny, turystyka, kłusownictwo, podpalenia, zaśmiecanie, wandalizm);
• czynniki przyrodnicze (wtórna sukcesja, przemiany klimatu, zanikanie najuboższych zbiorowisk leśnych, przemiany zbiorowisk kserotermicznych).

Źródła informacji

• Alexandrowicz Z. 1966. Utwory kredowe w krach glacjalnych na wyspie Wolini w okolicy Kamienia Pomorskiego. Pr. Geol. Komis. Nauk Geol. PAN, Oddz. w Krakowie, 35: 1 - 104.
• Borówka R. K., Gonera P., Kostrzewski A., Nowaczyk B., Zwoliński Z. 1986. Stratigraphy of eolian deposits in Wolin Island and surrounding area. North - West Poland. Boreas, 15: 301- 309.
• Dobracka E., Ruszała M. 1988. Charakterystyka geologiczna i geomorfologiczna strefy przymorskiej na odcinku Międzyzdroje - Trzęsacz - Niechorze. Pr. Nauk. Politech. Szczec. 378:17 - 52.
• "Klify". T. IV. 2000. Woliński Park Narodowy, Międzyzdroje.
• Lewicki I., Jakuczun B. 2000. Woliński Park Narodowy. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa.
• Plan Ochrony Parku - elaboraty opracowań szczegółowych. (w archiwum Parku).
• Rafalski J., Urbański J. 1973. Wolin. "Wiedza Powszechna", Warszawa.
• Kostrzewski A. (red.). 1986. Woliński Park Narodowy - monografia geograficzna. Studenckie Koło Naukowe Geografów im. Stanisława Pawłowskiego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań.

Łącze internetowe

• e-mail: wolinpn@wolinpn.pl
• Strona internetowa: www.wolinpn.pl

Opracowanie

• dr inż. Ireneusz Lewicki - Woliński Park Narodowy.
• prof. dr hab. Zofia Alexandrowicz - Instytut Ochrony Przyrody PAN (budowa geologiczna i rzeźba).
• mapa Parku wykonana w oparciu o materiały otrzymane od mgr Bogdana Jakuczuna - Woliński Park Narodowy.