Wprowadzenie

Treść płyty tworzą opracowania autorskie oraz kompilacje z różnych materiałów źródłowych, wspomnianych opracowań autorskich oraz publikacji, dokonane przez ROEE.

Płyta powstawała w okresie prawdziwie przełomowym: tuż po reformie ustroju państwa i zmianie granic województw oraz w trakcie przekształceń ustrojowych w zakresie kompetencji władz, którym towarzyszyła wciąż jeszcze nie zakończona przebudowa systemu prawnego. Sytuacja ta zmuszała do parokrotnego wprowadzania głębokich zmian do już gotowych opracowań, które powinny były mieć możliwie wysoki stopień aktualności. Powodowało to istotne utrudnienia, chociażby z tego względu, że zamieszanie po reformie uniemożliwiło uzyskanie części danych, które dla nowego kształtu państwa jeszcze nie istniały, a czasem były niepełne lub niezgodne ze stanem faktycznym. Zmiany prawne zmuszały do głębokiej ingerencji w już gotowe opracowania, lub do pozostawienia stanu wcześniejszego z adnotacją: patrz: stan prawny po nowelizacjach tam, gdzie całkowite uwzględnienie nowych rozwiązań prawnych wymagało zupełnie nowego opracowania. Nie wydawało się to celowe w sytuacji permanentnych zmian, nie wydaje się też celowe obecnie (pocz. 2002 r.), gdy na najbliższy czas zapowiadane są kolejne zmiany prawa ochrony przyrody.

Starano się przedstawić wszystkie, istniejące formy i rodzaje ochrony przyrody, wraz taką liczbą przykładów, która pozwoli wyrobić sobie pogląd na istotę podejmowanych w danym przypadku działań ochronnych. Dla 4 form obszarowych (parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu utworzono bazy danych wszystkich obiektów wraz z możliwością wskazania ich na mapach. Pewne luki pozostały jedynie w przypadku obszarów chronionego krajobrazu, gdyż nie udało się dotrzeć do źródłowych materiałów województwa kujawsko-pomorskiego i mazowieckiego. Większość OChK tych dwóch województw znajduje się wprawdzie w bazie i jest umiejscowiona na mapach, jednak nie ma wszystkich obietów, a granice wrysowanych nie są całkowicie pewne, gdyż opierają się o dane sprzed reformy administracyjnej kraju.

Bibliografia, którą załączyliśmy, została skompilowana z indywidualnych bibliografii wszystkich opracowań cząstkowych i zawiera wszystkie zamieszczone tam publikacje drukowane, co powinno pomóc w trafieniu do źródeł, którymi wciąż są książki i czasopisma drukowane, choć - jeśli chodzi o te drugie - coraz częściej występują także ich wersje elektroniczne w Internecie.

Słownik rozrósł się w trakcie prac wielokrotnie ponad zamierzenia, jednak uruchamiając płytę należy pamiętać, że bez podręczników biologii, geologii, etc., nie obejdziemy się, jeżeli będziemy chcieli w pełni dojść znaczenia wszystkich użytych tam terminów. W tekstach zawartych na płycie użyto wielu tysięcy określeń fachowych i kompletny słownik zająłby objętość co najmniej drugiej płyty.

Przyrodę Polski charakteryzują informacje o klimacie, glebach, stratygrafii, zlodowaceniach i budowie geologicznej, a także prezentacja głównych biotopów.

Zawartość płyty

Prócz charakterystyk form ochrony przyrody, ich przykładowych opisów oraz baz danych, przedstawiono także:

Łącznie na płycie zamieszczono:

Małe monografie opisowe:

Każdy szerzej omawiany obiekt chroniony rozpoczyna się od opisu ogólnego, skrótowego. Opis ogólny kończy informacja o lokalizacji opisywanego obiektu w sieci ekologicznej ECONET-PL, z pokazaniem na aktywnej mapie właściwego obszaru węzłowego lub korytarza ekologicznego. Jest też informacja o lokalizacji na terenie opisywanego obiektu ostoi CORINE oraz o przynależności danego obiektu do międzynarodowych sieci, programów oraz konwencji. Dalszą część opisu stanowi rozwinięcie informacji z opisu ogólnego wg ujednoliconego wielodziałowego schematu, z odniesieniem do większej liczby fotografii, map, oraz terminów słownikowych.

Prócz bardziej szczegółowych charakterystyk obiektów wybranych płyta zawiera też bazy danych wszystkich obiektów, o których informacje udało się uzyskać: parków narodowych, parków krajobrazowych, rezerwatów przyrody i obszarów chronionego krajobrazu. Zawierają one informacje podstawowe oraz mapki lokalizacyjne obiektów. Bardziej szczegółowe lokalizacje znajdują się na mapach wojewódzkich.

Wszystkie dane o obiektach są też dostępne przez zestawienia wojewódzkie, które wyposażono też w aktywne mapy, łączące się z bazami parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu. Zestawienia wojewódzkie zawierają też dodatkowe informacje o obiektach, których baz danych nie ma na płycie (np. zbiorcze dane o strefach ochrony gniazd, uzdrowisk, etc.).

Podając źródła informacji przy monografiach obiektów i gatunków celowo nie używano określenia "Piśmiennictwo" lub "Literatura przedmiotu", ponieważ jako źródła podawano nie tylko źródła drukowane, a część opracowań jest kompilacją ze źródeł, wprawdzie nie dosłowną i zwykle z kilku źródeł, ale też pozbawioną cech indywidualnych, jakie powinno mieć dzieło w pełni autorskie. Ta ostatnia uwaga dotyczy w szczególności tekstów opracowanych przez ROEE i podane "źródła" są rzeczywiście źródłem pochodzenia skompilowanych informacji.

Zawartość płyty stara się uwzględniać możliwie aktualne dane, które jednak nie zawsze były możliwe do uzyskania. Jest to spowodowane niedawną reformą administracyjną i ustrojową państwa oraz parokrotnymi, głębokimi zmianami w prawie ochrony przyrody. W efekcie różne źródła oficjalne podają różniące się od siebie informacje na ten sam temat i zapewne minie jeszcze co najmniej rok, nim dane dotyczące obszarów i obiektów chronionych zostaną jednoznacznie uporządkowane. Skalę rozbieżności pokazuje stan informacji o stanowiskach dokumentacyjnych przyrody nieożywionej, będącej najmniej liczną grupą obiektów chronionych poza parkami narodowymi.

Dane dotyczące obiektów, a także mapy rozmieszczenia ich w województwach zostały w większości wykonane przez pracowników wojewódzkich służb ochrony przyrody, pozostałe wykonało ROEE na podstawie dostępnych materiałów, mających charakter źródeł oficjalnych (głównie raporty Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska oraz publikacje wydawane przez urzędy wojewódzkie, w tym lokalne akty prawne). Z uwagi na ww. trudności, nie wszystkie dane mogą być w pełni zgodne ze stanem rzeczywistym, chociażby ze względu na fakt, że nie wszystkie istniejące wcześniej obiekty zostały już formalnie uznane przez władze nowych województw (dotyczy to zwł. obszarów chronionego krajobrazu i określenia granic obiektów leżących w więcej niż jednym województwie).

W zbiorowych zestawieniach ogólnokrajowych oparto się na danych GUS, publikowanych w Roczniku "Ochrona Środowiska 2001" (oraz starszych), zawierającym stan z dn. 31.12.2000 r. Wykorzystano też "Mały rocznik statystyczny Polski 2002" oraz "Leśnictwo 2002", zawierające dane z dn. 31.12.2001 r. Tylko niektóre dane zbiorcze z województw są starsze - wg stanu na 31.12.1999 r.; dotyczy to zagadnień, których nie ma w wymienionych publikacjach zbiorczych GUS.

Nazewnictwo botaniczne starano się ujednolicić wg "Vascular plants of Poland a checklist" (Mirek et al. 1995), nazewnictwo zbiorowisk roślinnych - wg "Przewodnika do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski" (Matuszkiewicz 2001). Podział na regiony geobotaniczne przyjęto za "Szatą roślinną Polski" (Szafer 1972), podział fizyczno-geograficzny za "Geografią regionalną Polski" (Kondracki 2000), podział na regiony klimatyczne wg W. Okołowicza i D. Martyn (Starkel L.: Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze. 1999). Regionalizacji przyrodniczo leśnej praktycznie nie używano, ale jeśli miało to miejsce, używano klasyfikacji T. Tramplera.

Opracowania poszczególnych obiektów mają charakter autorski, podobnie mapy oraz słownik. Ingerencja redakcji miała charakter porządkujący, natomiast wszystkie opracowania zostały sprawdzone przez specjalistów z zakresu flory, fauny oraz przyrody nieożywionej. Mapy autorskie, prócz map województw, zostały przerysowane (poza otrzymanymi w formie oryginalnych plików) przez wykonawcę oprogramowania.

Wykaz literatury jest bardzo obszerny, znacznie wykraczający poza treść opisów, jednak celem było, oczywiście tam, gdzie było to możliwe, stworzenie możliwości znacznego pogłębienia wiedzy.

Przy korzystaniu z płyty, mimo obszernego słownika, nie da się obejść bez literatury pomocniczej, zwłaszcza pewnej liczby słowników i kluczy flory i fauny, których na szczęście już w Polsce nie brakuje. Wykaz literatury podstawowej dla ochrony przyrody, oczywiście w naszym, subiektywnym doborze, również podajemy.