Województwo podkarpackie, powiat bieszczadzki, gminy: Lutowiska, Cisna, Czarna.
Prowincja: Karpaty Wschodnie, podprowincja: Beskidy Wschodnie, makroregion:
Beskidy Lesiste, mezoregion: Bieszczady Zachodnie.
Prowincja Górska, Środkowoeuropejska, Podprowincja: Karpacka, Dział: Karpaty
Wschodnie, Okręg Karpaty Lesiste, Podokręg Bieszczady.
Najwyższym szczytem na terenie Parku jest Tarnica 1346 m n.p.m. Najniżej położony punkt znajduje się na terasie Wołosatego w Bereżkach na wysokości ok. 620 m n.p.m. Deniwelacja maksymalna wynosi ponad 720 m, deniwelacje pomiędzy strefami grzbietowymi a obniżeniami dolinnymi dochodzą do 500-600 m.
Powierzchnia Parku (od listopada1999 r.) - 29.200,48 ha, w tym obszar objęty ochroną ścisłą:18.425,37 ha (63,1% powierzchni Parku), obszar objęty ochroną częściową: 10.775,11ha - 36,9% powierzchni Parku. Lasy zajmują 84,5% powierzchni, grunty nieleśne (łąki, pastwiska) - 7,1%, połoniny - 6,4%, inne (drogi, wody, zadrzewienia, tereny budowlane, nieużytki) - 2,0%. Powierzchnia otuliny Parku wynosi ok. 55.780 ha
Obszar zajmowany przez BPN zbudowany jest z utworów fliszowych należących do dwóch jednostek tektonicznych: płaszczowiny śląskiej i w mniejszym stopniu, graniczącej z nią od SW jednostki dukielskiej.
Pasmo
Połonin-Tarnicy (połoniny: Wetlińska i Caryńska oraz grupa Bukowego Berda-Halicza-Tarnicy)
znajduje się w strefie występowania płaszczowiny śląskiej. Głównym elementem
grzbietotwórczym pasma są gruboławicowe piaskowce
otryckie lokalnie z wkładkami łupków, zaliczane
do warstw krośnieńskich dolnych (oligocen), tworzące tu
rozległe fałdy. Grzbiety pasma Połonin-Tarnicy są wycięte w zalegających tu
monoklinalnie piaskowcach otryckich, budujących
skrzydła antykliny Zatwarnicy i synkliny
Magurki-Stołów (Halicz, Bukowe Berdo), antykliny Suchych Rzek (w jej obrębie
powstała Połonina Caryńska) oraz synkliny Ustrzyk Dolnych.
Drugie pasmo górskie Parku - Pasmo Rawki (1400 m n.p.m.), znajduje się w obrębie
utworów tworzących jednostkę dukielską. Powstało ono w gruboławicowych piaskowcach
ciśniańskich (kreda -paleocen) podścielonych
łupkami oraz warstwami fliszowymi (warstwy z Majdanu - paleocen). Utwory te
budują tu złuskowane fałdy Wołosania - Wielkiej Rawki, Paprotnej i Borsuka oraz
synklinę Moczarnego. 
Pasma Połonin-Tarnicy i Rawki, rozdzielone są Obniżeniem Śródbieszczadzkim (Wołosate-Wetlina-Dołżyca), które zostało wypreparowane w mniej odpornych utworach strefy przed dukielskiej, reprezentowanych tu przez utwory łupkowe warstw menilitowych (dolny eocen ) i przejściowych (oligocen) oraz flisz warstw hieroglifowych (eocen) i warstw krośnieńskich dolnych (oligocen). (WM)
Układ pasm górskich Bieszczadów jest odbiciem litologii i tektoniki podłoża.
Różnice w odporności skał jak również liczne uskoki (poprzeczne i podłużne) spowodowały powstanie tu rusztowego układu pasm górskich ciągnących się z północnego zachodu na południowy wschód, o przebiegu zgodnym ze strukturami geologicznymi. W tym kierunku również wzrasta wysokość grzbietów, osiągając kulminację w masywie Tarnicy (1346 m n.p.m.). W obrębie stoków widoczne są silnie rozczłonkowane spłaszczenia występujące na różnych wysokościach, utożsamiane z poziomami zrównań: śródgórskim (750-1050 m n.p.m.), pogórskim (ca 600-750 m n.p.m.) i dolinnym (400-600 m n. p. m).
Charakterystycznym elementem morfologicznym połonin są progowe wychodnie piaskowców powstałe na czołach warstw, z rozległymi rumowiskami u podnóża. W obrębie grzbietów często towarzyszą im skaliste granie, skałki o charakterze ostańcowym. Lokalnie stopnie skalne posiadają charakter kuesty o rozwoju warunkowanym litologicznie. Rozwój tych form odbywał się prawdopodobnie w plejstocenie w wyniku selektywnego wietrzenia w warunkach peryglacjalnych. Nie jest wykluczone również osuwiskowe pochodzenie części z tych form, tym bardziej, że ruchy masowe odgrywają istotną rolę w kształtowaniu rzeźby pasm górskich Parku.
Sieć rzeczna tworzy układ kratowy i nawiązuje zarówno do litologii (odporność kompleksów skalnych) jak również tektoniki (dyslokacje, spękania). Działanie procesów erozyjnych związanych z ruchami podnoszącymi doprowadziło do powstania w wielu miejscach malowniczych przełomów.
Gleby Bieszczadów, podobnie jak w całych Karpatach oraz w innych systemach górskich wykazują dość ścisłe powiązania z podłożem geologicznym , rzeźbą i natężeniem procesów morfogenetycznych, z warunkami klimatycznymi i hydrologicznymi oraz z roślinnością.
W strukturze pokrywy przeważają gleby brunatne, które zajmują 85-90% powierzchni Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Wśród gleb brunatnych największe powierzchnie zajmują gleby brunatne kwaśne (dystroficzne ), w mniejszym stopniu zaś występują gleby brunatne właściwe i wyługowane (eutroficzne i mezotroficzne). Ta nieznaczna przewaga gleb brunatnych kwaśnych warunkowana jest petrograficznymi cechami podłoża fliszowego, oraz właściwościami czwartorzędowych pokryw stokowych. Gleby inicjalne (litosole i regosole )oraz rankery zajmują około 5% powierzchni. Są to, zazwyczaj płytkie utwory skalisto-rumoszowe występujące w partiach szczytowych głównych grzbietów, na stromych stokach i na twardzielcowych grzędach skalnych. Gleby glejowe (mineralne gleby podmokłe) występują zwykle w strefie źródlisk, na załamaniach stoków w miejscach wysięku wód. Gleby organiczne; torfowe - torfowisk niskich, przejściowych i wysokich występują w Wołosatem i w dolinie górnego Sanu (Tarnawa, Łokieć, Dźwiniacz), mady występują w dnach dolin rzecznych, a ich powierzchnia i zróżnicowanie nawiązują do rozwoju systemu teras rzecznych.
Miąższość
i rozwój profilu glebowego nawiązuje wprawdzie do podłoża geologicznego, ale
wykazuje wyraźne cechy procesów morfogenetycznych
i geochemicznych warunkowanych krążeniem wód śródpokrywowych i skalnych. Te
cechy warunkują również właściwości siedlisk
glebowych dla roślinności. Gleby brunatne stanowią siedliska zarówno dla zbiorowisk
leśnych buczyny karpackiej, jak i dla zbiorowisk nieleśnych łąk i połonin oraz
użytków rolniczych. Gleby brunatne właściwe i wyługowane stanowią siedliska
żyzne, zaś gleby brunatne kwaśne zasiedlane są przez zbiorowiska dystroficzne.
Gleby glejowe i torfowe są siedliskami roślinności hydrofilnej, zaś gleby inicjalne
i słabo wykształcone - dla roślinności naskalnej i murawowej.
Bieszczady Zachodnie stanowią region o dużej zasobności wodnej i średniej zmienności odpływu całkowitego oraz o niewielkim zasilaniu podziemnym. Liczne spękania i uskoki powodują zaburzenia w przebiegu poziomu wodonośnego. Sieć rzeczna jest warunkowana litologicznie i ma układ kratowy. Obszar Bieszczadów Zachodnich odwadniany jest głównie przez San i jego dopływy (m. in. Wołosaty, Solinka z Wetlinką, Hoczewka, Osława z Osławicą). Południowa granica zlewni Sanu przebiega grzbietem pasma granicznego i stanowi część głównego europejskiego działu wód, który rozdziela zlewiska Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego.
Rzeki
i potoki na tym obszarze cechuje deszczowo-gruntowo-śnieżne zasilanie i dlatego
ich reżim wodny charakteryzuje się nierównomiernym rozłożeniem w czasie i częstymi
zmianami stanów wody. Największy odpływ notowany jest w kwietniu, co związane
jest z wezbraniami roztopowymi. Wezbrania letnie (drugorzędne) przypadają na
lipiec, a ma to związek z większą ilością opadów. Wezbrania wczesnozimowe w
grudniu wiążą się również z roztopami. Najmniejsze odpływy notowane są w okresie
jesiennym (wrzesień - październik) i zimowym (styczeń - luty).
Na terenie Bieszczadów brak jest dużych jezior pochodzenia naturalnego. W kilku miejscach powstały płytkie jeziorka osuwiskowe powstałe na skutek zablokowania odpływu potoku górskiego poprzez masy zwietrzeliny skalnej osuniętej ze zbocza.
Strefa umiarkowana, klimat przejściowy. Park znajduje
się w płd.-wsch. części Regionu Karpackiego (GK).
i należy do pięter od umiarkowanie
ciepłego po chłodne. 
Wiedza o warunkach klimatycznych, jakie panują na obszarze Parku jest niepełna. Posterunki meteorologiczneo dłuższych ciągach pomiarów usytuowane są w niższych partiach Bieszczadów. Na terenie wchodzącym obecnie w obszar BdPN pomiary prowadzone były w krótkim okresie czasu. Obecnie funkcjonuje jeden posterunek pomiarowy w Wołosatem (od 1998 r.).
Warunki klimatyczne i pogodowe Bieszczadów kształtowane są głównie przez napływające nad ich obszar masy powietrza. W ciągu 62-64% dni w ciągu roku nad Bieszczadami występuje powietrze polarno-morskie, w ciągu 20-25% dni polarno-kontynentalne, w ciągu 6-10% arktyczne, a w ciągu 3% dni zwrotnikowe.
Nad Bieszczadami dominują wiatry z kierunków południowych (ponad 30% dni wciągu
roku). Równoleżnikowy układ pasm górskich sprzyja powstawaniu lokalnych wiatrów
dolinnych, jak również wiatrów fenowych. Średnie
temperatury prezentuje tabela .
Średnia
roczna suma opadów dla najwyższej części Bieszczadów kształtuje się na poziomie
900 mm w niżej położonych miejscach, do 1135 mm w Wetlinie. Szacuje się że strefa
połoninowa otrzymuje ok. 1200-1300 mm opadu. Najwyższe sumy opadów cechują miesiąc
lipiec, najniższe styczeń, luty i październik.
Średnia ilość dni z pokrywą śnieżną wynosi 94 dni w Komańczy, 107 w Lutowiskach oraz 114 dni w Wetlinie. Szacuje się, że partie szczytowe przez ponad 180 dni posiadają pokrywę śnieżną. Śnieg najdłużej (nieraz do końca maja) utrzymuje się na ekspozycjach północnych i północno-zachodnich przy górnej granicy lasu.
Obszar Bieszczadów należy do najczystszych w Polsce. Nad Bieszczady docierają czasami zanieczyszczenia gazowe i pyłowe z zakładów chemicznych z miejscowości Strażskie oraz z wysokich kominów Humennego i Świdnika na Słowacji. Na terenie Bieszczadów brak jest dużych emitorów zanieczyszczeń. Lokalnie do skażenia atmosfery przyczyniają się wypalarnie węgla drzewnego (szczególnie w osłoniętych zamkniętych dolinach, gdzie utrudniona jest wymiana powietrza i gdzie często panują warunki inwersyjne).
W Bieszczadach wyróżnia się trzy piętra roślinności
:
1. piętro pogórza sięgające do ok. 500 m n.p.m.,
2. piętro regla dolnego sięgające do ok. 1150 m n.p.m.,
3. piętro połonin czyli zbiorowisk subalpejskichi alpejskich, rozciągające się od górnej granicy lasu po najwyższe szczyty.
Na obszarze Parku występują dwa ostatnie piętra. Fenomenem przyrodniczo-krajobrazowym jest tzw. "Bieszczadzka kraina dolin". Występuje w najniższych położeniach Parku wokół istniejących siedzib ludzkich lub tam, gdzie ponad pół wieku temu funkcjonowały duże wsie i tradycyjna gospodarka pasterska i rolna. Dzisiaj terasy łąk i pastwisk, smugi i kępy zadrzewień, resztki sadów owocowych, stare, okazałe drzewa lub ich grupy wyznaczają w krajobrazie plany dawnych wsi.
W miejscach o wysokim poziomie wód lub wzdłuż cieków występują zbiorowiska szuwarów turzycowo-trzcinowych Phragmitetalia: szuwar mozgowy Phalaridetum arundinaceae, fragmenty szuwarów z pałką szerokolistną lub wąskolistną Typhae tumlatifoliae, T. angustifoliae, czy też płaty szuwarów manny nadwodnej Glycerietum maximae
Bardzo
rzadkim typem roślinności są torfowiska wysokie.
Zbiorowiska tego typu wytworzyły się na terasach Sanu (torfowiska Tarnawa, Litmirz,
Łokieć, Dźwiniacz) oraz w dolinie Wołosatego (torfowisko Wołosate).
Na
torfowiskach spotkać można kilka bardzo rzadkich w tej części Karpat roślin,
jak np. bagno zwyczajne Ledum palustre,
modrzewnica zwyczajna Andromeda polifolia, wełnianka pochwowata Eriophorum
vaginatum), żurawina zwyczajna Oxycoccus quadripetalus czy rosiczka
okrągłolistna Drosera rotundifolia. Bardzo wilgotne siedliska zajmuje
młaka kozłkowo-turzycowa Valeriano-Caricetumflavae.
Wilgotne łąki i pastwiska oraz ziołorośla, zaliczane do rzędu Molinietalia, są częstym składnikiem "krainy dolin". Należą tu m. in. łąki ziołoroślowe z wiązówką błotną Filipendulo-Geranietum) i łąki ostrożeniowe Cirsietum rivularis.
Największe powierzchnie zajmują mezofilne łąki i pastwiska (rząd Arrhenatheretalia). Są to typowe, wielogatunkowe łąki kośne na siedliskach świeżych. Najbardziej rozpowszechniona jest łąka mietlicowa z mietlicą pospolitą Agrostis vulgaris, czy łąka z panującą kupkówką pospolitą Dactylis glomerata lub kłosówką miękką Holcus mollis. Nierzadkie są też fragmenty pastwisk życicowo-grzebienicowych Lolio-Cynosuretum.
Na ubogich bliźniczyskach Nardetum strictae z panującą bliźniczką psią trawką Nardus stricta, które nie są obecnie użytkowane, silnie zaznaczają się zjawiska sukcesyjne - pojawiają się krzewy, głównie jałowce oraz wierzby.
Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, że większość lasów bieszczadzkich ma charakter naturalny, a niektóre ich fragmenty, szczególnie te położone w niedostępnych miejscach, określane są nawet jako lasy o charakterze pierwotnym.
Najbardziej
rozpowszechnionym zespołem leśnym jest buczyna karpacka
Dentarioglandulosae-Fagetum. W zależności od lokalnych warunków siedliskowych
buczyna karpacka zróznicowana jest na kilka podzespołów.
Najczęściej spotykany jest podzespół typowy Dentario glandulosae-Fagetum
typicum, rosnący na siedliskach świeżych. Siedliska zdecydowanie wilgotne
preferują podzespoły: z czosnkiem niedźwiedzim Allium ursinum - Dentario
glandulosae-Fagetum allietosum i z miesiącznicą trwałą Lunaria rediviva
- Dentario glandulosae-Fagetum lunarietosum. Z kolei podzespół z
kostrzewą górską Festuca drymeja - Dentario glandulosae-Fagetum festucetosum
drymejae (buczyna trawiasto-turzycowa) zajmuje stanowiska suche, na stromych,
kamienistych zboczach. Buczyna karpacka tworzy w Bieszczadach górną granicę
lasu, co jest ewenementem w tej części Karpat. Przy górnej granicy lasu występuje
podzespół ziołoroślowy Dentario glandulosae-Fagetum athyrietosum distentifoliae
(krzywulcowa odmiana buczyny).
Drugim
typem lasów bukowych w BdPN są kwaśne buczyny Luzulo
nemorosae-Fagetum. Są one znacznie uboższe, zajmują stanowiska na stromych
stokach, grzbietach, w miejscach, gdzie występują uboższe gleby uboższe w składniki
pokarmowe roślin.
Bardzo małe powierzchnie zajmuje zespół dolnoreglowego boru jodłowo-świerkowego Abieti-Piceetum montanum.
Na pochyłych i kamienistych zboczach eksponowanych ku północy (N, NE, NW) pojawiają się niewielkie płaty jaworzyny górskiej Lunario-Aceretum. Podobne siedliska, zwłaszcza na rumowiskach skalnych zasobnych w węglan wapnia, zajmuje jaworzyna górska z języcznikiem zwyczajnym Phyllitis scolopendrium - Phyllitido-Aceretum. Przy górnej granicy, na nasłonecznionych obrywach i ściankach skalnych występuje jaworzyna karpacka Sorbo-Aceretum carpaticum z panującą w drzewostanie wysokogórską odmianą jarzębiny Sorbus aucuparia var. glabrata.
Zbiorowiskiem dość rozpowszechnionym w wysokich partiach Bieszczadów, lecz rzadkim w skali Karpat, jest wschodniokarpacka jaworzyna ziołoroślowa Aceri-Fagetum. Niewielkie powierzchnie na terenach zabagnionych, u podnóży zboczy zajmuje zespół olszyny bagiennej Caltho-Alnetum. Na terasach zalewowych i nadzalewowych potoków wykształciło się bardzo bogate zbiorowisko olszynki karpackiej Alnetum incanae carpaticum.
W BdPN spotkać można również fragmenty lasów silnie zmienionych przez gospodarkę ludzką lub drzewostanów sztucznych (świerkowych, modrzewiowych czy sosnowych).
W Bieszczadach opisano ok. 40 zbiorowisk połoninowych. Można je połączyć w trzy grupy:
Wymienione grupy zbiorowisk w okresie przedpasterskim tworzyły na połoninach wyraźne piętra wysokościowe. Ponad górną granicą lasu, która przebiegała wyżej niż obecnie, rozciągał się stosunkowo szeroki pas zarośli, które w wyższych położeniach rozrzedzały się i przechodziły w pas traworoślii ziołorośli, wśród których występowały niewielkie płaty borówczysk. Ponad tymi zbiorowiskami, już na najwyższych grzbietach i kopułach szczytowych występują siedliska dla typowych zbiorowisk alpejskich. Pasterstwo przyczyniło się do likwidacji piętra zarośli. Miało one też duży wpływ na zmianę składu gatunkowego traworośli i ziołorośli oraz negatywnie oddziaływało na przyszczytowe zbiorowiska alpejskie. Gospodarka pasterska przyczyniła się do znacznego wzrostu powierzchni bliźniczysk czyli pastwisk z bliźniczką psią trawką.
Pół
wieku po ustaniu wypasu można zaobserwować jak przyroda powraca powoli do naturalnego
porządku. Powierzchnia bliźniczysk - zespół
wschodniokarpackiej psiary Nardetum carpaticum orientale zmniejszyła
się do niewielkich, rozproszonych oczek. Połoniny opanowane zostały przez traworośla.
Największe powierzchnie zajmuje zespół z trzcinnikiem leśnym Calamagrostietum arundinaceae, występujący na zboczach o większym nachyleniu. Wśród panującego trzcinnika leśnego występują często barwnie zakwitające gatunki roślin jak: złocień podbaldachowy Chrysanthemum subcorymbosum, prosienicznik jednogłówkowy Hypochoeris uniflora, goździk skupiony Dianthus compactus, wężymord różowy Scorzonera rosea itp. Na zboczach o niewielkim nachyleniu i na wypłaszczeniach rozległe łany tworzy traworośle wiechlinowo-śmiałkowe - zespół Poo-Deschampsietum. Wśród tego typu zbiorowisk występują borówczyska z goryczką trojeściową Vaccinietum pocuticum gentianetosum, a wokół rumowisk skalnych borówczysko z różą alpejską Vaccinietum pocuticum rosetosum pendulinae. Na glebach wilgotniejszych i żyźniejszych wykształca się wschodniokarpacki zespół ziołoroślowy Astrantio-Knautietum z pełnikiem alpejskim. W niższej strefie połonin często pojawiają się płaty z panującym szczawiem alpejskim zaliczane do zespołu Rumicetum alpini.
W
otoczeniu źródlisk na silnie uwilgoconych glebach występują różnego typu młaki.
Powyżej górnej granicy lasu postępuje proces wtórnej sukcesji i odtwarzają się
różnego typu zespoły zbiorowisk krzewiastych: zarośla jarzębinowe z wietlicą
alpejską Athyrio distentifoliae-Sorbetum, zarośla
jarzębinowe z borówką Vacciniomyrtilli-Sorbetum, zarośla
wierzbowo-olszowe Salici silesiaceae-Alnetumviridis, zarośla
olszy zielonej Pulmonario-Alnetum viridis i zarośla
jarzębinowe z trzcinnikiem leśnym Calamagrostis arundinacea-Sorbus aucuparia.
Zbiorowiska alpejskie zajmują stosunkowo najmniejsze powierzchnie w najwyżej położonych, przyszczytowych częściach połonin. Tu są głównie zlokalizowane stanowiska rzadkich gatunków wysokogórskich, w tym wielu wschodniokarpackich. Należy tu wymienić murawę z kostrzewą niską i pięciornikiem złotym Potentillo-Festucetum supinae, (naturalne zbiorowiska szczelin i półek skalnych, borówczysko bażynowe Empetro-Vaccinietum, borówczysko połoninowe z kostrzewą niską - Vaccinietum pocuticum festucetosum, a także alpejskie torfowiska z bażyną obupłciową Empetro-Sphagnetum.
Najlepiej poznaną grupą roślin na terenie BdPN są rośliny naczyniowe. Obecnie z terenu BdPN podawanych jest ok. 760 gatunków (wobec ok. 915 z obszaru polskiej części M. R. B. "Karpaty Wschodnie" i ok. 1100 z polskiej części Karpat Wschodnich).
Taksonów reprezentujących element wschodni jest ok. 30, wśród nich 6 endemitów Karpat Wschodnich: lepnica karpacka Silene dubia - 1 stanowisko w granicach Polski na Połoninie Bukowskiej, pszeniec biały Melampyrum saxosum, tojad wschodniokarpacki Aconitum lasiocarpum, tojad tauryjski karłowaty A. tauricum subsp. nanum, jedna z najrzadszych roślin Polski, goździk kartuzek skalny Dianthus carthusianorum subsp. saxigenus, oraz przywrotnik turkulski Alchemilla turculensis. Z ciekawszych roślin wschodniokarpackich wymienić można chabra Kotschy‘ego Centaurea kotschyana, ostrożenia wschodniokarpackiego Cirsium waldsteinii, goździka skupionego Dianthus compactus, wężymorda górskiego Scorzonera rosea, fiołka dackiego Viola dacica czy cebulicę dwulistną Scilla bifolia. W lasach rośnie, m. in. lulecznica kraińska Scopolia carniolica i dzwonek rozłogowy Campanula abietina, zaświosną olszyny bielą się kwitnącymi śnieżycami wiosennymi Leucoium vernum subsp. carpaticum.
Bardzo interesującą grupą są gatunki wysokogórskie (ok. 70). Ich występowanie świadczy o tym, że szczyty Bieszczadów zawsze pozostawały bezleśne, choć zapewne zasięg połonin był znacznie mniejszy. Wśród gatunków alpejskich zajmujących najwyższe położenia na grzbietach, pośród skałek skalnych warto wymienić takie rzadkości jak zawilec narcyzowy Anemone narcissiflora, rdest żyworodny Polygonum viviparum, różeniec górski Rhodiola rosea, ostróżka wyniosła Delphinum elatum, sesleria Bielza Sesleria bielzii, turzyca skalna Carex rupestris jak i gatunki nieco częstsze - driakiew lśniąca Scabiosa lucida, kostrzewa niska Festuca supina, turzyca dacka Carex dacica, rojnik górski Sempervivummontanum, skalnica gronkowa Saxifraga paniculata, prosienicznik jednogłówkowy Hypochoeris uniflora i pięciornik złoty Potentilla aurea.
Gatunki subalpejskie lokują się nieco niżej, na połoninach, a czasem schodzą nawet na łąki w dolinach. Jest to siedlisko takich gatunków jak arnika górska Arnica montana, czosnek siatkowaty Allium victorialis, pełnik alpejski Trollius altissimus, ciemiężyca biała Veratrum album subsp. album, fiołek dwukwiatowyViola biflora.
Pod względem mikoflory Bieszczady są niewątpliwie najbogatszym regionem w polskich Karpatach. Stwierdzono tu ok. 1000 gatunków grzybów. Lista porostów dla polskich Karpat Wschodnich sporządzona na podstawie materiałów publikowanych i nowych badań, podaje z terenu Bieszczadów Wysokich ponad 350 gatunków, w tym jednak kilka gatunków należy uznać aktualnie za wymarłe. Wiele gatunków zaliczyć należy do kategorii wymierających lub silnie zagrożonych. Dotychczas stwierdzonow BdPN występowanie ok. 75 gatunków wątrobowców (109 w całych Bieszczadach Zachodnich), w tym wiele bardzo interesujących taksonów o charakterze borealnym lub wysokogórskim. Stwierdzono tu również istnienie 26 gatunków śluzowców, wśród nich kilka bardzo interesujących taksonów górskich, związanych z topniejącym śniegiem.
Chronione
i zagrożone
gatunki roślin naczyniowych, grzybów i porostów
w BdPN.
W Bieszczadzkim Parku Narodowym występuje 229 gatunków kręgowców (1 bezżuchwowiec, 11 ryb, 11 płazów, 7 gadów, 144 ptaków, 55 ssaków).
Ryby występujące w potokach Parku i otuliny to głowacz pręgopłetwy Cottus poecilopus, strzebla potokowa Phoxinus phoxinus, pstrąg potokowy Salmo trutta m. fario, śliz Orthias barbatus, kleń Leuciscus cephalus, brzanka Barbus petenyi, piekielnica Alburnoides bipunctatus, lipień Thymallus thymallus, okoń Perca fluviatilis, jelc Leuciscus leuciscus, świnka Chondrostoma nasus.
Z obszaru Parku i otuliny podawanych jest 11 gatunków płazów: traszka grzebieniasta Triturus cristatus, traszka górska Triturus alpestris, traszka zwyczajna Triturus vulgaris, traszka karpacka Triturus montandoni, salamandra plamista Salamandra salamandra, kumak górski Bombina variegata, ropucha szara Bufo bufo, ropucha zielona Bufo viridis, rzekotka drzewna Hyla arborea, żaba trawna Rana temporaria, żaba zwinka Rana dalmatina.
Ważną z punktu widzenia ochrony grupę kręgowców stanowią gady: jaszczurka zwinka Lacerta agilis, jaszczurka żyworodna Lacerta vivipara, padalec zwyczajny Anguis fragilis, zaskroniec zwyczajny Natrix natrix, gniewosz plamisty Coronella austriaca , żmija zygzakowata Vipera berus, i wąż Eskulapa Elaphe longissima - bardzo rzadki południowy, ciepłolubny gatunek, którego populacja zlokalizowana jest w dolinie Sanu pod Otrytem.
Liczne badania ornitologiczne potwierdzają, że Bieszczady to jedna z najcenniejszych ostoi ptaków w Polsce. Stwierdzono tu 202 gatunki ptaków, w tym 165 lęgowych. W Planie Ochrony BdPN i otuliny wyróżniono priorytetowe z punktu widzenia ochrony przyrody grupy gatunków ptaków:
Ptaki drapieżne: trzmielojad Pernis apivorus, kania czarna Milvus migrans, kania ruda Milvus milvus , gadożer Circaetus gallicus, błotniak stawowy Circus aeruginosus, błotniak zbożowy Circus cyaneus, błotniak łąkowy Circus pygargus, jastrząb Accipiter gentilis, krogulec Accipiter nisus, myszołów zwyczajny Buteo buteo, myszołów włochaty Buteo lagopus, orlik krzykliwy Aquila pomarina , orlik grubodzioby Aquila clanga, orzeł przedni Aquila chrysaetos , orzełek włochaty Hieraetus pennatus, rybołów Pandion haliaetus, pustułka Falco tinnunculus, kobczyk Falco vespertinus, kobuz Falco subbuteo, sokół wędrowny Falco peregrinus.
Sowy: puchacz Bubo bubo, sóweczka Glaucidium passerinum, pójdźka Athene noctua, puszczyk Strix aluco, puszczyk uralski Strix uralensis, sowa uszata Asio otus, włochatka Aegolius funereus, płomykówka Tyto alba .
Dzięcioły: krętogłów Jynx torquilla, dzięcioł zielonosiwy Picus canus, dzięcioł zielony Picus viridis, dzięcioł czarny Dryocopus martius, dzięcioł duży Dendrocopos major, dzięcioł średni Dendrocopos medius, dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos , dzięcioł trójpalczasty Picoides tridactylus.
Gatunki górskie i inne osobliwe lub rzadkie: płochacz halny Prunella collaris, siwerniak Anthus spinoletta, pluszcz Cinclus cinclus, pliszka górska Motacilla cinerea, nagórnik Monticola saxatilis, bocian czarny Ciconia nigra, derkacz Crex crex.
Najliczniej w tej grupie ssaków reprezentowane są drobne gryzonie, owadożerne, nietoperze itp. Atrakcją i zarazem wybitnym walorem bieszczadzkiej puszczy są duże ssaki drapieżne jak: niedźwiedź brunatny Ursus arctos, wilk Canis lupus, lisVulpes vulpes, borsuk Meles meles, wydra Lutra lutra, żbik Felis silvestris, ryś Felis lynx oraz ssaki roślinożerne: żubr Bison bonasus, jeleń szlachetny Cevus elaphus, łoś Alces alces, sarna Capreolus capreolus, dzik Sus scrofa.
Od 1992 roku w Bieszczadzkim P. N. prowadzona jest z dobrym skutkiem restytucja bobra Castor fiber .
Badania
prowadzone w Bieszczadach Zach., dotyczące różnych grup systematycznych, były
najczęściej wyrywkowe. Wśród zwierząt bezkręgowych podawanych z BdPN, ponad
30 gatunków znajduje się na liście gatunków prawnie chronionych. Przedstawicielami
tej grupy między innymi są: nadobnica alpejska Rosalia
alpina, biegacz zielonozłoty Carabus auronitens, biegacz fioletowy
Carabus violaceus, biegacz skórzasty Carabus coriaceus, mieniak
tęczowiec Apatura iris.
Chronione
i zagrożone
gatunki zwierząt występujące w BdPN.
Teren
Bieszczadzkiego Parku Narodowego i jego otuliny jest bez wątpienia wyjątkowy
w wymiarze centralnej części Europy. Park obejmuje obszar, który w wyniku tragicznych
wydarzeń powojennych opustoszał, a wiele obiektów kultury materialnej bezpowrotnie
przestało istnieć. Zasoby dziedzictwa kulturowego BdPN i jego otuliny określa
się często jako: "Bieszczadzkie Pompeje" pokryte lawą bujnej, karpackiej roślinności.
Z 51 udokumentowanych źródłowo cerkwi istnieje 5, z 3 synagog - ani jedna, z
44 dworów z folwarkami - ani jeden, z 73 młynów wodnych - ani jeden, z 26 tartaków
wodnych i 25 parowych - ani jeden, z 20 folwarków - ani jeden, z 54 cmentarzy
zachowało się 20, a śladowo 12. Z pozostałych obiektów czy zespołów, takich
jak: huty szkła czy żelaza, kopalnie ropy, potażarnie, gorzelnie, olejarnie,
browary, karczmy - pozostały jedynie wzmianki w źródłach czy dawnych planach,
oraz ich nazwy terenowe. Funkcjonuje 6 kościółków, zachowało się kilkanaście
krzyży i figur przydrożnych.
W Planie Ochrony BdPN wskazano na możliwe sposoby upamiętnienia przeszłości kulturowej regionu. Za najważniejsze wymienić można:
Utworzenie
na obszarze BdPN i otuliny stref ochrony rezerwatowej (rezerwaty kulturowe),
stref ochrony parkowej (parki kulturowe) i stref ochrony konserwatorskiej.
W stosunku do całych nieistniejących lub po części istniejących wsi - postuluje się przede wszystkim modelową rekonstrukcję ich postaci na bazie specjalistycznych studiów i ich prezentację na ekspozycjach muzealnych czy publikacjach naukowych.
Zachowanie w krajobrazie terenów po dawnych wsiach poprzez: znaczenie ich historycznych granic czy granicy rolno-leśnej, uczytelnienie struktury rozłogów dawnych pół stosownymi zabiegami rekultywacyjnymi, wypasem, koszeniem.
Zabezpieczenie śladów po dawnych obiektach (cmentarze, cerkwie, dwory, kaplice, przydrożne krzyże, młyny, tartaki, mosty itp.) i ich uczytelnienie w krajobrazie oraz prezentację poprzez np. ścieżki przyrodniczo-historyczne.
Granica otuliny Parku, której powierzchnia wynosi ponad 55 tys. ha oparta jest na zachodnim wododziale zlewni Solinki oraz grzbiecie Otrytu. Zawiera się w obszarze Parków Krajobrazowych Doliny Sanu i Ciśniańsko-Wetlińskiego. Leży w całości w strefie przejściowej Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery "Karpaty Wschodnie". Na jej obszarze występuje kilkanaście rezerwatów przyrody.
Głównym celem Parku jest ochrona zasobów przyrodniczych, a w szczególności:
Drugim celem statutowym jest udostępnienie Parku do zwiedzania w oparciu o sieć oznakowanych szlaków turystycznych oraz edukacja ekologiczna realizowana poprzez:
Regulamin jest dokumentem indywidualnym dla każdego parku, opartym o zapisy art. 23a ustawy o ochronie przyrody (przed nowelizacją art. 37) oraz ustalenia planu ochrony.
Muzeum działa przy Ośrodku Naukowo-Dydaktycznym BdPN w Ustrzykach Dolnych. Powstało na pocz. lat 70. Jest obiektem stosunkowo dużym i posiada ekspozycje stałe i czasowe poświęcone problematyce bieszczadzkiej, nie tylko przyrodniczej. Stałe wystawy to: "Flora i fauna Bieszczadów", "Geologia Bieszczadów" oraz "Krótki podręcznik zoologii". Przy Muzeum działa czytelnia oraz sprzedaż wydawnictw o Parku.
Ważnym zadaniem służb Parku jest rozwijanie edukacji ekologicznej. Ośrodek Naukowo-Dydaktyczny zlokalizowany w Ustrzykach Dolnych prowadzi stały program edukacji ekologicznej dla kilkudziesięciu szkół bieszczadzkich, a także realizuje zajęcia i warsztaty przyrodnicze dla grup zorganizowanych oraz seminaria tematyczne. W oparciu o Muzeum Przyrodnicze, Terenową Stację Edukacji Ekologicznej w Suchych Rzekach i ścieżki przyrodnicze Ośrodek realizuje szereg programów edukacyjnych dla młodzieży i dorosłych. Park usilnie zabiega o utworzenie Terenowej Stacji Edukacyjnej w Wołosatem.
Patrz: trasy zwiedzania
Obiekty Parku są rozrzucone na znacznym obszarze: placówka naukowo-muzealna w Ustrzykach Dolnych, Dyrekcja - Ustrzykach Górnych, Ośrodek Informacyjny - w Lutowiskach, wejścia do Parku - w różnych miejscach. Dojazd z zewnątrz najlepiej zaplanować do Leska, skąd trzeba wybierać różne warianty dojazdu do poszczególnych miejsc, stanowiących punkty wyjścia na szlaki Parku: Ustrzyk Dolnych, Ustrzyk Górnych, Pszczelin, Zatwarnicy, Wetliny, i in.
Punkty
kontrolne, ulokowane przy wejściach na poszczególne odcinki szlaków turystycznych,
udzielają informacji turystycznej ,
propagują wiedzę przyrodniczą oraz regulamin parku, a także rozpowszechniają
wydawnictwa popularnonaukowe o parku. Infrastruktura turystyczna BdPN obejmuje:
schrony BdPN w Wołosatem i Ustrzykach Górnych, camping Górna Wetlinka oraz obiekty
po byłej fermie na Tarnawie. Hotel Górski, dwa schroniska i camping na obszarze
BdPN udostępnia PTTK.
Zachowawcza Stadnina Konia Huculskiego w Wołosatem oferuje naukę jazdy w krytej ujeżdżalni oraz górskie wycieczki pod okiem instruktora.
Bieszczady
stanowią niezwykle atrakcyjny region dla turystyki pieszej, jeździectwa, turystyki
rowerowej (w miejscach wyznaczonych), narciarstwa biegowego jak również fotografii
przyrodniczej. Ponieważ ponad 60% obszaru parku jest objętego ochroną ścisłą
udostępnianie parku do zwiedzania wymaga odpowiedniego przygotowania szlaków
turystycznych, ścieżek przyrodniczych i stałego nadzoru nad przestrzeganiem
regulaminu dla zwiedzających.
Na terenie Parku rozwinięto się szlaków turystycznych w tym pieszych (ok. 150 km), konnych (ok. 35 km) i rowerowych (ok. 40 km). Na terenie Parku preferowana jest turystyka piesza (krajoznawcza) po znakowanych szlakach.
Starania
o utworzenie w Bieszczadach Parku Narodowego zostały zapoczątkowane w połowie
lat pięćdziesiątych (artykuły Władysława Grodzińskiego w "Wierchach" i Stanisława
Lisowskiego w "Chrońmy Przyrodę Ojczystą"). Kolejne projekty różniły się w założeniach
wielkością powierzchni i przebiegiem granic. Początkiem ochrony tego terenu
było utworzenie w 1972 r. Wschodniobeskidzkiego OChK. Bieszczadzki
Park Narodowy został utworzony w dniu 4 sierpnia 1973 r. W ówczesnych granicach
były to 2 oderwane od siebie części, obejmujące wyższe partie głównych masywów
górskich: na większym, wschodnim obszarze znajdowały się: Kińczyk Bukowski,
Rozsypaniec, Halicz, Kopa Bukowska, Krzemień, Bukowe Berdo, Tarnica, Szeroki
Wierch, na mniejszym - szczytowe partie odosobnionego pasma Połoniny Caryńskiej.
Powierzchnia
Parku wynosiła wtedy 5.582,02 ha. W następnych latach Park kilkakrotnie powiększano.
W końcu lat 70. wokół Bieszczadów i ich zagospodarowania rozgorzał ostry - jak
na owe czasy - spór w środkach masowego przekazu. Po
raz pierwszy o tereny pasma granicznego, zlewnię górnego Halicza, obszar wokół
Połoniny Caryńskiej i oraz szczytowe partie Połoniny Wetlińskiej i Smereka,
do powierzchni 15.710,22 ha. Po raz drugi o tereny wsi Wołosate, lewobrzeżną
zlewnię Górnego Sanu, dolinę Górnej Solinki, północne i południowe zbocza Połoniny
Wetlińskiej i Smereka do powierzchni 27.064,41ha w 1991 roku. Grunty dawnych
wsi Beniowa, Bukowiec i Caryńskie weszły w granice Parku w 1996 roku - Park
obejmował ochroną 27.833 ha. Po ostatnim powiększeniu o nieleśne obszary dawnych
wsi Dźwiniacz Górny, Tarnawa Niżna i Tarnawa Wyżna oraz Sokoliki (1999) i o
4 rezerwaty znajdujące się na tym terenie (Dźwiniacz, Litmirz,
Łokieć i Tarnawa), które tym samym straciły indywidualny status prawny, powierzchnia
Parku wzrosła do 29.200,48 ha.
Głównym zagrożeniem jest stale zwiększający się ruch turystyczny. Turystyka piesza wpływa w dużym stopniu na naturalne ekosystemy objęte ścisłą formą ochrony. Obserwuje się proces powiększania się obszarów wydeptanych w obrębie szlaków oraz ich połączeń na przełęczach, czy kopułach szczytowych. Niszczone są unikalne zbiorowiska muraw alpejskich, wietrzeniowe formy skalne i inicjalne gleby.
Wody płynące są zanieczyszczone zarówno w wyniku letnich kąpieli i prania odzieży jak również przez zanieczyszczenia z niewydajnych oczyszczalni ścieków.
Powietrze atmosferyczne jest zanieczyszczane na skalę lokalną w pobliżu Wielkiej Pętli Bieszczadzkiej przez ruch samochodowy oraz w rejonach wypału węgla drzewnego w otulinie parku.
Najważniejsze wydawnictwa Bieszczadzkiego Parku Narodowego
Michalik
S., Szary A. 1997. Zbiorowiska leśne Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Monografie
Bieszczadzkie T. I. Ośrodek Naukowo-Dydaktyczny BPN, Ustrzyki Dolne. W przygotowaniu
Przewodniki po ścieżkach przyrodniczych na terenie BdPN.
Dźwiniacz
gmina: Lutowiska, rezerwat torfowiskowy, częściowy; utw. w 1987 r.
(Zarządz.MOŚiZN z 19.02.1987; MP. 7/1987, poz. 55); powierzchnia: 10.51 ha.
Przedmiot ochrony: najlepiej wykształcone i zachowane w dolinie Sanu torfowisko
wysokie z bogatą roślinnością.
Litmirz
gmina: Lutowiska; rezerwat torfowiskowy, częściowy; utw. w 1976 r. (Zarządz.
MLiPD z 10.11.1976; MP. 42/1976, poz. 206); powierzchnia: 13 ha.
Przedmiot ochrony: torfowisko wysokie z charakterystycznymi zespołami roślinności
torfowiskowej.
Łokieć
gmina: Lutowiska; rezerwat torfowiskowy, częściowy; utw. w 1987 r. (Zarządz.MOŚiZN
z 19.02.1987; MP. 7/1987, poz. 55), powierzchnia: 10.28 ha.
Przedmiot ochrony: torfowisko wysokie położone w meandrze Sanu, dominują torfowce
i typowe rośliny zielne, niektóre rzadkie.
Tarnawa
gmina: Lutowiska; rezerwat torfowiskowy, częściowy; utw. w 1976 r. (Zarządz.
MLiPD z 10.11.1976; MP. 42/1976, poz. 206), powierzchnia: 34.4 ha.
Przedmiot ochrony: Dwa torfowiska wysokie z naturalną roślinnością torfowiskową,
w typowej dla torfowisk florze występuje osobliwość - rosiczka okrągłolistna.