Park leży w strefie rzeźby staroglacjalnej charakteryzującej się bezjeziornymi wysoczyznami z ciągami moren młodszego zlodowacenia środkowopolskiego (Warty).
Przez środek Puszczy Białowieskiej biegnie wał morenowy zlodowacenia środkowopolskiego, w obrębie którego skupiają się największe wzniesienia. Na południe od tego pasa wzniesień teren opada łagodnie w stronę doliny rzeki Leśnej, a na północ w kierunku rzeki Narwi. Poza pasem wzniesień morenowych, utworzonym w fazie recesyjnej zlodowacenia Warty, rozciąga się obszar sandrowy o falistej powierzchni.
Ukształtowanie terenu Puszczy jest stosunkowo mało urozmaicone. Absolutna amplituda wzniesień wynosi ok. 64 m. Najwyższe wzniesienie położone jest na północny-wschód od Hajnówki (197 m n.p.m.) oraz Góra Batorego (183 m n.p.m.), leżąca przy szosie Hajnówka-Białowieża na południe od rozwidlenia traktu do Narewki. Najniższe połacie Puszczy leżą nad Narwią pod wsią Rybaki i Siemianówka (134 m, 140 m n.p.m.).
Współczesne gleby reprezentowane są przez gleby brunatnoziemne, gleby płowe, gleby rdzawe, gleby bielicowe oraz różne postacie gleb oglejonych np. gleby murszowe i torfowe.
Większa
część Puszczy należy do dorzecza Narwi. Południową część Puszczy odwadniają
rzeki: Leśna Prawa (Zachodnia) i Leśna Lewa (Wschodnia, na Białorusi). Łączą
się one i uchodzą do Bugu.
Na wschodnich peryferiach Puszczy ma źródło rzeka Jasiołda - dopływ Prypeci z dorzecza Dniepru, czyli ze zlewni Morza Czarnego. Puszcza Białowieska leży więc przy europejskim dziale wodnym Bałtyku i Morza Czarnego.
Strefa umiarkowana, klimat przejściowy. Park znajduje
się na wsch. krańcu Regionu Mazowiecko-Podlaskiego
(K)
Puszcza Białowieska razem ze wschodnią Polską leży w obszarze klimatu subkontynentalnego strefy umiarkowanie chłodnej. Cechy kontynentalne wyrażają się przewagą opadów w miesiącach letnich. Średni opad wynosi około 594 mm w roku, wahając się od 426 do 857 mm. Średnia temperatura lipca ma 17.9oC, stycznia -4,3oC. Pokrywa śnieżna utrzymuje się średnio 92 dni, czyli przeszło dwukrotnie dłużej, niż w Polsce zachodniej. Lokalnie obserwuje się wpływ kompleksu leśnego w postaci złagodzenia siły wiatru, zmniejszenia amplitud temperatury, dłuższego zalegania śniegu w lasach i na polanach, niż na terenach poza Puszczą. Sezon wegetacyjny trwa w Puszczy 185 dni i jest znacznie krótszy niż w centralnej i zachodniej Polsce.
W Puszczy Białowieskiej przewodnim elementem w krajobrazie jest roślinność leśna, którą tworzą różnorodne zbiorowiskao zróżnicowanym bogactwie gatunkowym i niejednakowymstopniu naturalności. Naturalnych zbiorowisk leśnych i zaroślowych w Puszczy występuje 16, naturalnych nieleśnych - 9, półnaturalnych - 51 i synantropijnych - 30.
W
Puszczy Białowieskiej, zwłaszcza w Parku Narodowym, zachowała się charakterystyczna
zonacja zbiorowisk leśnych, tj., powtarzalny zawsze w tej samej kolejności układ
pasowy zbiorowisk w terenie. Obserwować go możemy zwłaszcza idąc prostopadle
do rzeki lub strumienia. Zwykle zaczyna się zonacja od lasu
łęgowego porastającego dolinę cieku wodnego, na zewnątrz zaś od niego kolejno
w miarę podnoszenia się terenu i zwykle w związku z malejącą żyznością siedlisk
i obniżającą się wilgotnością gleby, pojawiają się kolejno: grąd
niski, grąd typowy, grąd
wysoki, bór mieszany, bór
sosnowy typowy, czyli świeży.
Dobrze zachowane kompleksy przestrzenne, jakie występują w Białowieskim Parku Narodowym, należą do osobliwości tego terenu. W innych regionach kraju można jeszcze spotkać dobrze zachowane zbiorowiska roślinne, lecz całe układy przestrzenne zbiorowisk należą niestety do rzadkości.
W Białowieskim Parku Narodowym występują prawie wszystkie zbiorowiska leśne, jakie spotykamy w Puszczy, zwyjątkiem borów chrobotkowych na wydmach, świetlistych dąbrów i większych obszarów błot śródleśnych. Dominującym zbiorowiskiem w rezerwacie jest las dębowo-grabowy (grąd), który zajmuje 50% jego powierzchni; inne zbiorowiska leśne to: bory mieszane, bory sosnowe, łęgi i olsy. Zbiorowiska leśne rezerwatu charakteryzują się dobrze zachowanym drzewostanem, a także liczne są tutaj drzewa pomnikowe. Udział obcych elementów w szacie roślinnej i w świecie zwierzęcym rezerwatu jest mniejszy niż w pozostałych częściach Puszczy.
W
mozaikowym obrazie zbiorowisk leśnych Puszczy Białowieskiej największepowierzchnie
zajmują grądy, czyli lasy dębowo-grabowe. W
Parku Narodowym pokrywają one połowę powierzchni, a w pozostałej części puszczy
- w różnych nadleśnictwach - od 1/4 do 3/4 obszaru. Porastają one tereny lekko
pofałdowane, o żyznych glebach. Grądy białowieskie wraz z lasami dębowo-grabowymi
wschodniej Polski należą do tzw. subkontynentalnych grądów, właściwych dla pogranicza
Europy Środkowej i Europy Wschodniej. W stosunku do analogicznych zbiorowisk
leśnych w Polsce zachodniej i w krajach leżących jeszcze bardziej ku zachodowi
wyróżniają się pozytywnie między innymi: dużym udziałem lipy drobnolistnej w
drzewostanie, w podszyciu obecnością trzmieliny brodawkowatej, w runie zaś spotykamy
takie rośliny jak: turzyca orzęsiona, przytulia Schultesa, pszeniec gajowy,
jaskier kaszubski, zdrojówka. Wyjątkowo spotyka się tu dęba bezszypułkowego,
zupełnie brak klonu polnego, w dużej części zasięgu tego zespołu brak buka i
jaworu i wielu innych roślin charakterystycznych dla grądów "zachodnich". W
szczególności widoczne jest podobieństwo grądów białowieskich do grądów występujących
na całej Nizinie Podlaskiej i Pojezierzu Mazurskim. Rzuca się w oczy stała obecność
świerka, a w runie - skrzypa łąkowego. Poza tym wybitną cechą grądów zaliczanych
do geograficznej odmiany tzw. mazursko-podlaskiej jest udział w runie tzw. "towarzyszy
buka". Mianem "towarzyszy buka" określa się gatunki o podobnym jak buk charakterze
ekologicznym i geograficznym, które, jeżeli gdzieś są lasy bukowe, to występują
z reguły tylko w nich, nie przechodząc do innych zbiorowisk leśnych.
Poza
zasięgiem buka i buczyn skupiają się w zbiorowisku leśnym najbardziej spowinowaconym
z buczyną, tj. w grądzie. W Puszczy Białowieskiej, gdzie nigdy buka i buczyn
nie było, spotykamy właśnie w grądach owych "towarzyszy buka"; są to: żywiec
cebulkowy kostrzewa leśna, wydchmurzyca zwyczajna i marzanka wonna.
Grądy w Puszczy Białowieskiej zachowały na większych połaciach charakterystyczną dla tego typu lasów mieszanych złożoną budowę warstwową.
W grądzie wyróżnić więc można drzewostan z trzema podwarstwami, które kolejno budują:
Podszycie jest wielogatunkowe i silnie zróżnicowane, a tworzy je głównie: leszczyna, trzmielina zwyczajna, trzmielina brodawkowata, wawrzynek wilczełyko oraz podrost drzew liściastych i świerka.
W
odróżnieniu od warstwy mszystej, warstwa ziół jest w grądzie bardzo bujna, bogata
w gatunki i ogromnie zmienna w ciągu sezonu wegetacyjnego.
Obok gatunków utrzymujących się w runie mniej więcej przez cały sezon wegetacyjny jak: gwiazdnica gajowa, turzyca orzęsiona i palczasta, kopytnik, żankiel zwyczajny, podagrycznik, miodunka, jaskier kosmaty itd. obserwujemy pewne gatunki tylko w niektórych porach roku.
Dotyczy to w szczególności tzw. geofitów, tj. roślin, które niekorzystny okres
dla ich życia (zimą) przetrwały w glebie w postaci bulwek, cebulek lub kłączy.
a na wiosnę dla ich początkowego rozwoju wystarczy trochę wilgoci, światła i
ciepła. Rośliny te pojawiają się bardzo gwałtownie, jeszcze przed rozwojem liści
na drzewach i decydują o niepowtarzalnym pięknie białowieskiej wiosny. Z geofitów
cebulkowych będziemy więc obserwowali: złoć żółtą, złoć cebulkową, czosnek niedźwiedzi,
z kłączowych: zawilec żółty, 
z
bulwkowych: ziarnopłon wiosenny, kokorycz pustą i kokorycz pełną. Obfitość geofitów
i wybitne zmiany sezonowe możemy zauważyć przede wszystkim w wilgotniejszych
postaciach grądów, czyli w tzw. grądach niskich, których drzewostan obok stałych
składników, jak: grab, lipa, dąb, klon, świerk skupia jeszcze pojedyncze wiązy,
jesiony i olsze.
Grądy typowe, a zwłaszcza wysokie jako przywiązane już do nieco uboższych i przeważnie suchszych siedlisk nie są już tak urozmaicone na wiosnę i wykazują mniejszą zmienność sezonową.
Są
to zbiorowiska roślinne związane z dolinami płynących wód, a więc porastające
doliny strumieni i rzek. Zbiorowiska te występują na glebach żyznych podtapianych
i sporadycznie zalewanych, o zmiennej lecz stosunkowo dużej wilgotności warstwy
powierzchniowej. Zajmują one 12% powierzchni w Parku Narodowym występując wzdłuż
rzek i strumyków: Orłówki, Hwoźnej i Narewki. Białowieskie łęgi charakteryzują
się znacznym udziałem świerka w drzewostanie, który jest gatunkiem współpanującym
obok jesionu i olszy. W warstwie krzewów dużą rolę odgrywa leszczyna, porzeczka
czerwona, porzeczka czarna, trzmielina zwyczajna i czeremcha. Runo składa się
z gatunków właściwych wilgotnym i żyznym siedliskom. Występują tutaj obficie
takie gatunki jak: niecierpek pospolity, pępawa błotna, gwiazdnica gajowa, śledziennica
skrętnolistna, wiązówka błotna i ostrożeń warzywny. Tu spotykamy dość rzadki
gatunek borealno-górski: świerząbek kosmaty.
Bór mieszany wysoki zajmuje tereny suchsze, na ogół położony jest pomiędzy grądami, a borami sosnowymi. Drzewostan borów mieszanych budują głównie: dąb. świerk, sosna, brzoza i osika. Gatunkiem panującym jest przeważnie świerk, a sosna odgrywa niewielką rolę. Przejściowy charakter ekologiczny boru mieszanego wysokiego potwierdzajego skład florystyczny, w którym wyróżniamy grupy:
W
Puszczy Białowieskiej spotykany jest przeważnie jako położony niżej niż wysoki,
a często w nieckach terenowych. Porasta gleby wilgotniejsze i jest uboższy florystycznie
niż bór mieszany wysoki. Udział roślin właściwych dla lasów liściastych jest
tutaj niewielki. Zbiorowisko to ma charakter borealny (północny).
W drzewostanie panuje świerk. Runo tworzy: borówka czernica, borówka brusznica, siódmaczek leśny, widłak jałowcowaty, listera sercowata, gruszyczka jednokwiatowa i gwiazdnica długolistna. Możemy spotkać tu gatunki higrofilne: tojeść pospolitą, skrzyp leśny i narecznicę krótkoostną.
W
Puszczy Białowieskiej bory sosnowe występują w dwu postaciach: bór sosnowy i bór
bagienny.
Typowy bór sosnowy. Równorzędnymi składnikami drzewostanu jest tu świerki sosna, choć stosunek ilościowy ich może być różny. Obok sosny i świerka stałym gatunkiem w tym zbiorowisku jest pojedynczo występująca brzoza.
Charakterystycznymi gatunkami dla tego zespołu są: pomocnik baldaszkowaty,
gruszyczki i widłak spłaszczony. Skład florystyczny runa
jest spłaszczony dla zbiorowisk borowych: borówki: czernica i brusznica, gruszyczki
i widłaki, jałowiec i szczodrzeńce to charakterystyczne krzewinki i krzewy dna
lasu. Warstwa mchów zawiera 
takie
gatunki jak: widłoząb falisty, rokiet Schrebera i gajnik lśniący. Subborealną,
czyli północną odmianę geograficzną borów sosnowych, z jakimi mamy do czynienia
w Puszczy Białowieskiej, podobnie jak na całym Podlasiu i Mazurach, wyróżniają
następujące gatunki: świerk, widłak jałowcowy i rzadki storczyk, tajęża jednostronna.
Rzadziej występuje w Puszczy bór sosnowy suchy,
charakteryzujący się słabo wykształconą warstwą ziół a dużym udziałem porostów,
w tym głównie licznych gatunków chrobotka. Jest on właściwy dla piasków wydmowych,
więc w granicach Puszczy spotykamy go rzadko.
Bór
bagienny występuje na bardzo wilgotnych glebach, może się także rozwijać
na podłożu torfowiska wysokiego i przejściowego. Jest to zbiorowisko ubogie
pod względem florystycznym. Drzewostan tego zespołu jest utworzony przez sosnę,
często z domieszką, brzozy omszonej. W warstwie ziół przeważają krzewinki, a
warstwę. przyziemną stanowi kobierzec mchów z dużym udziałem torfowców. Z gatunków
borowych występują tutaj: borówka bagienna, bagno zwyczajne
oraz mchy. Obok gatunków borowych występują gatunki roślin pozostałych z
dawnego torfowiska wysokiego: żurawina błotna, wełnianka i mchy torfowce.
Na siedliskach bagiennych w Puszczy Białowieskiej występują zbiorowiska roślinne zwane olsami. Ols zajmuje zwykle niecki terenowe ze stagnującą wodą. Poziom stagnujących wód w olsach jest niejednakowy w ciągu roku: najwyższy na wiosnę. kiedy lasy te są całkowicie podtopione, a najniższy jesienią, kiedy w nieckach brak wody. Ols jest lasem bagiennym.
W
drzewostanie panuje olsza czarna z domieszką świerka. W warstwie krzewów wyróżniamy
takie gatunki jak: porzeczka czarna, wierzba szara i kruszyna pospolita. Ols
charakteryzuje się mozaikową budową kęp i dolinek. Typowa roślinność olsu porasta
wzniesienia u nasady drzew: miejsca mokre, ale nie zatapiane przez dłuższy okres
czasu.
Na
miejscach podtapianych panującymi gatunkami są turzyce. Występują tu także:
sitowie leśne, kosaciec żółty, marek szerokolistny, gorysz błotny i inne wysokie
byliny błotne.
Na szczytach kęp (nie zalewanych) mogą występować gatunki borowe np. : borówka czarna, siódmaczek leśny, gruszyczki oraz mchy: gajowiec i rokiet. W runie dominują paprocie: narecznica błotna, narecznica grzebieniasta, wietlica samcza i narecznica krótkoostna.
Charakterystycznymi gatunkami dla zbiorowiska olsu są: turzyca długokłosa, trzcinnik lancetowaty, karbieniec pospolity i psianka słodkogórz.
Flora Puszczy jest typowo leśna, niewiele jest gatunków znamiennych dla innych zbiorowisk. Na terenie Białowieskiego Parku Narodowego występuje 725 gatunków roślin naczyniowych, 277 gatunków porostów oraz 200 gatunków mchów i około 2500 gatunków grzybów.
Puszcza Białowieska położona jest w strefie klimatu przejściowego, co uwidacznia
się obecnością gatunków z różnych stref geograficznych 
.
Są obecni przedstawiciele gatunków kontynentalno-euroazjatyckich np. kosaciec
syberyjski i rutewka mniejsza oraz borealnych np. widłak wroniec, parzydło
leśne i gruszyczka mniejsza.
Reliktem epoki lodowcowej jest występująca na torfowiskach niskich skalnica torfowiskowa. Natomiast gatunki południowo-europejskie reprezentuje pięciornik biały i naparstnica zwyczajna
W Puszczy Białowieskiej z krzewów chronionych występuje wawrzynek wilczełyko i bluszcz pospolity. Z roślin zielnych podlegających ochronie - wszystkie gatunki widłaków, gatunki storczykowate, podkolany oraz gnieźnik leśny, storzan bezlistny, rosiczki, pełnik europejski i lilia złotogłów .
Łącznie na terenie Parku występuje 41 gatunków roślin naczyniowych chronionych całkowicie, 11 gatunków grzybów i - 38 porostów. (Okołów 1998).
Gatunków chronionych częściowo (tzn. mogą być pobierane dla celów leczniczych za zezwoleniem odpowiednich władz), występuje 12, w tym: grzybienie białe, pierwiosnki, mącznica lekarska, marzanka wonna, konwalia majowa oraz turówka leśna.
Chronione rośliny naczyniowe Białowieskiego
Parku Narodowego.
Należy pamiętać, że na terenie parków narodowych oraz rezerwatów przyrody ochronie prawnej podlegają wszystkie gatunki roślin i zwierząt.
Świat zwierząt Puszczy jest bardzo bogaty. W rezerwacie ścisłym stwierdzono dotychczas około 9000 gatunków zwierząt. Najliczniejszą grupę wśród nich stanowią bezkręgowce, ocenia się je na 25 tysięcy. Bogactwo w świecie zwierząt jest efektem dobrego zachowania ekosystemów leśnych, ich różnorodności na stosunkowo niewielkiej powierzchni. Podobnie jak w świecie roślin również wśród zwierząt nie ma gatunków endemicznych. Istnieje jednak wiele gatunków, dla których Puszcza jest ostatnią ostoją w Europie, zwłaszcza starodrzewy, wktórych zachowały się relikty lasu pierwotnego.
Ssaki.
W Puszczy Białowieskiej występowały 62 gatunki ssaków, spośród których 6
gatunków wyginęło: tur,
żbik, polatucha, rosomak, soból i niedźwiedź.
Pojawiły się natomiast pod wpływem gospodarki człowieka piżmak i jenot. Przejściowo
żyłytu sztucznie wprowadzone daniele. Wśród współczesnej fauny ssaków Puszczy
odnotowano 54 gatunków, należących do 6 rzędów. Takie gatunki jak żubr,
łoś i bóbr powróciły do Puszczy po długiej nieobecności.
Dla
ryjówki malutkiej i ryjówki średniej, czyli białowieskiej (poza Białowieżą nie
notowana), Puszcza Białowieska jest jedynym miejscem występowania. Nietoperze:
są reprezentowane przez 12 gatunków, z których najczęściej jest spotykany mopek.
Zasadniczy charakter faunie drobnych ssaków Puszczy nadają: mysz wielkooka,
nornica ruda i ryjówka aksamitna. Najczęściej występują w grądach,
dąbrowach, olsach
i borach mieszanych.
Spośród
drapieżników bytują tutaj: wilk (obecnie w Puszczy rzadki),
lis, jenot, ryś, łasica, tchórz, wydra,
borsuk, gronostaj (bardzo rzadki w Puszczy). Ssaki kopytne reprezentują: łoś,
jeleń, sarna i żubr. Są to ssaki, które stanowiły zawsze przedmiot zainteresowań
łowieckich.
Z
Puszczą Białowieską wiąże się zachowanie największego ssaka naszego kontynentu
- żubra. Jest on zwierzęciem właściwym dla dużych kompleksów
leśnych. Wraz z ich zanikaniem zginął w Europie także żubr. W XIX wieku w naturalnych
warunkach żubr nizinny (białowieski) zachował się jedynie w Puszczy Białowieskiej.
W 1919 roku z ręki kłusownika ginie ostatni żubr w Puszczy Białowieskiej. Praca
nad restytucją gatunku w Puszczy była możliwa dzięki temu, że kilkadziesiąt
żubrów zachowało się w ogrodach zoologicznych i zwierzyńcach. Powrót żubra do
Białowieży nastąpił w roku 1929, kiedy utworzono specjalny rezerwat, w którym
umieszczono dwa żubry zakupione za granicą. Przed wybuchem wojny 
było
ich 16 sztuk. Po wojnie kontynuowano pracę nad restytucją żubra. W 1952 roku
z rezerwatu hodowlanego wypuszczono pierwsze żubry na wolność, a w kolejnych
latach następne. W roku 1969 liczba żubrów na wolności przekroczyła 100 sztuk.
Obecnie liczebność stada jest regulowana i liczy od 250 do 300 osobników po
stronie polskiej i tyleż po stronie białoruskiej.
W Puszczy, tak zresztą, jak w całym kraju podlegają ochronie następujące gatunki zwierząt: z ssaków - żubr, bóbr, zając bielak, łasica łaska, gronostaj, wszystkie nietoperze i ryjówkowate, jeż wschodni i kret; z ptaków - wszystkie ptaki śpiewające, kormoran czarny, perkozy, żuraw, gołąb siniak; wszystkie białowieskie gady i płazy z wyjątkiem pospolitych żab, z owadów- kozioróg dębosz, paź żeglarz, jelonek rogacz i trupia główka.
Faunę
owadów szacuje się na ok. 7000 gatunków w Parku, a w całej Puszczy na ok. 18.000
gatunków. Najliczniejszą grupę stanowią chrząszcze. Wśród nich do interesujących
gatunków należą: żerdzianka Ursusowa oraz kózka Erodinus borealis. Najliczniejszy
jest występujący na świerku kornik drukarz. Typowo leśne żuki, to: żuk leśny,
żuk gnojarz oraz chrabąszcz majowy. Bardzo liczny jest 
świat
motyli (1560 gatunków), a wśród nich nastrosz osinowiec, nastrosz topolowiec,
oraz wieczernik lipowiec. Wśród motyli nocnych bytujących głównie wśród drzew
liściastych można spotkać: wstęgawka jesionka i wstęgawkę pąsówkę. Motyle dzienne
reprezentowane są przez 128 gatunków, a do wyróżniających się można zaliczyć
szlaczkonia torfowca, mieniaka tęczowca, kraśnika kminkowca i perłowca tundrowego.
Rozpowszechnione i uciążliwe dla człowieka są komary, których żyje w Puszczy
29 gatunków.
W Puszczy Białowieskiej odnotowano obecność 250 gatunków ptaków. Do ptaków osiadłych w Puszczy należą: jarząbek, krogulec, gołębiarz, oraz dzięcioły m.in. średni i trójpalczasty.
Gdy śniegi zginą, pokazują się tu inne ptaki śpiewające: drozdy, kosy i kwiczoły. W kwietniu przylatują bociany: biały i czarny, a także żurawie, które zamieszkują bagniste ostępy. Na wodach pojawiają się krzyżówki, cyranki i cyraneczki. Na skrajach lasu, zarośli i łąkach występują słonki i bataliony.
Na
polach zobaczyć można przepiórki oraz jaskółkę dymówkę i brzegówkę. W tym czasie
przylatują kukułki, kraska i lelek, a w maju pojawiają
się słowiki. Najpóźniej pojawiają się dudek, wilga oraz jeżyk.
Niezwykle interesującą grupą puszczańskich ptaków są sowy. Licznie Puszczę zasiedla sóweczka, włochatka, spotykany jest również puchacz.
Na zimę przybywają tu: sowa śnieżna z dalekiej północy, jemiołusza i myszołów włochaty.
Zwierzęta chronione Białowieskiego Parku Narodowego
Należy pamiętać, że na terenie parków narodowych oraz rezerwatów przyrody ochronie prawnej podlegają wszystkie gatunki roślin i zwierząt.
W
Puszczy Białowieskiej krajobraz i zabytki odzwierciedlają związki człowieka
z lasem. Najdawniejsze ślady pobytu człowieka sięgają kamienia łupanego. Najstarsze
znalezisko pochodzi z VI-IV w p.n.e. W krajobrazie Puszczy dobrze widoczne są
liczne kurhany, których wiek ocenia się na X-XI w.
Kolonizacja w Puszczy Białowieskiej rozpoczęła się na przełomie XIV i XV wieku. W tym czasie zaczęło wkraczać osadnictwo mazowieckie i ruskie. W XV w. o te ziemie toczyły się walki między książętami litewskimi i mazowieckimi. Z okresu wielkich polowań książąt litewskich i królów polskich nie ocalały żadne zabytki, gdyż było to budownictwo drewniane. Jedyną stałą osadą wewnątrz Puszczy był aż do XVIII wieku dwór myśliwski wielkich książąt litewskich a następnie królów polskich.
Białowieża
od XVI wieku była miejscem przebywania osoczników, których szałasy były rozmieszczone
przy drogach. Od XVI wieku zaczęto pozyskiwać drewno, rozpoczęto wyrób węgla
drzewnego, smoły i potażu, czyli budnictwo. Wewnątrz Puszczy powstają wówczas
wsie: Budy, Teremiski i Pogorzelce, w których osiedlili się budnicy sprowadzeni
z Mazowsza (przez te wsie przebiega znakowana trasa turystyczna).
Od
najdawniejszych czasów Puszcza Białowieska była miejscem wielkich łowów królów
polskich, książąt litewskich i carów ruskich. Z okresu wielkich łowów pozostał
obelisk upamiętniający polowanie z 27 września 1752 roku, zachowany do dzisiaj
w Parku Pałacowym. Tutaj też w jego pobliżu znajduje się najstarszy budynek
w Białowieży z 1845 roku, w którym obecnie mieści się Ośrodek
Edukacji Przyrodniczej.
Unikalność Puszczy Białowieskiej wynika przede wszystkim z jej walorów przyrodniczych. Zabytkowe obiekty kultury materialnej pochodzą z reguły z XIX wieku, np. nieczynna stacja kolejowa Białowieża Towarowa oraz plebania prawosławna, której fragment prawdopodobnie pochodzi z końca XVIII wieku. W pobliżu Hajnówki, w uroczysku Krynoczka, znajduje się cerkiew z 1848 roku.
Nieliczne, stare budownictwo zachowało się w niektórych wsiach do dzisiejszych czasów. W Białowieży powstał skansen dawnego drewnianego budownictwa (znakowana trasa turystyczna). Do zabytków zaliczono także budynki wzniesione w XIX wieku na potrzeby cara; w Parku Pałacowym zachował się budynek zwany Marszałkowskim i brama z czerwonej cegły, a w jego sąsiedztwie cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy. W Puszczy zachowały się liczne kurhany, wczesnośredniowieczne ślady po smolarniach, a także miejsca upamiętniające walki powstańców z 1831 roku oraz miejsca straceń z II wojny światowej, po dwóch okupantach: sowieckim i niemieckim.
Wokół Parku utworzono strefę ochronną (otulinę) o powierzchni 3224 ha, która obejmuje sąsiadujące z nim fragmenty zagospodarowanej części Puszczy.
Białowieski
Park Narodowy został utworzony dla ochrony ostatniego w Europie fragmentu nizinnego
lasu naturalnego o cechach lasu pierwotnego. Głównym celem BPN jest ochrona
przyrody, a więc wszystkich elementów krajobrazu, gleby, wody, szaty roślinnej
oraz wszystkich gatunków roślin i zwierząt bytujących w Białowieskim Parku Narodowym.
Kolejnym zadaniem Parku jest udostępnienie go do badań naukowych. Białowieża jest siedzibą 4 placówek naukowych. Są tutaj redagowane 4 specjalistyczne czasopisma. W badaniach uczestniczą instytucje z całego kraju oraz zagraniczne. O znaczeniu Parku dla nauki światowej świadczy ponad 2500 publikacji (na koniec1999 r.), w których prezentowane są wyniki badań przeprowadzonych w Białowieskim PN.
Jako
unikatowy obiekt przyrodniczy Park pełni istotną rolę w kształceniu specjalistów
leśnictwa, biologii i innych nauk przyrodniczych. Odbywają się tu zajęcia studentów
z uczelni polskich i zagranicznych.
Park wydaje też od 1980 r. naukowy kwartalnik "Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody", prezentujący wyniki badań prowadzonych na terenie polskich obszarów chronionych.
Od swych początków Park uczestniczył w edukacji przyrodniczej, kształceniu przewodników turystycznych, a także w kształceniu nauczycieli biologii oraz uczestniczy w realizacji leśnych programów edukacyjnych w telewizji i radio. W 1996 roku uruchomiono Ośrodek Edukacji Przyrodniczej.
Ograniczenia określa art. 23a ustawy o ochronie przyrody (przed nowelizacją art. 37), zapisy planu ochrony oraz Regulamin Parku.
Regulamin dla zwiedzających Białowieski Park Narodowy jest analogicznych jak w innych parkach. Wyjątek stanowią przepisy ustanowione dla Rezerwatu Ścisłego w BPN, gdzie obowiązuje całkowity zakaz indywidualnego i grupowego zwiedzania bez przewodnika.
Najstarsze
z muzeów przy parkach narodowych, tworzone de facto od 1919, gdy jeszcze
park nie istniał, po utworzeniu nadleśnictwa "Rezerwat" weszło wjego skład,
systematycznie rozwijane i wzbogacane oraz udostępniane do zwiedzania od 1930
r. jako obiekt oficjalnie wpisany do państwowego rejestru muzeów, zlokalizowany
w części d. pałacu carskiego. W 1937 r. otrzymuje osobny budynek, w którym pozostaje
do 1972 r. W czasie II wojny światowej część zbiorów spłonęła wraz z d. pałacem
carskim. Po wojnie zaczęto odtwarzać straty, a Muzeum udostępniono do zwiedzania
już w 1946 r. W obecnym lokalu funkcjonuje od 1972 r. Dysponuje imponującym
zbiorami, zarówno z punktu widzenia walorów ekspozycyjnych, dydaktycznych, jaki
wielkiej wartości naukowej. Prócz przyrody Parku i Puszczy prezentuje też szeroko
rozumianą problematykę historyczno-etnograficzną, związaną z regionem.
Jest realizowana przez pracowników BPN, a zwłaszcza przez Ośrodek Edukacji Przyrodniczej, który jest nastawiony na prace z młodzieżą szkolną, pomoc nauczycielom w organizowaniu wycieczek do Puszczy i merytoryczne ich przygotowanie. Ważną rolę odgrywają też wydawnictwa edukacyjne i popularyzatorskie Parku, pełniące równocześnie funkcje przewodników i minipodręczników przyrodniczych.
Dużą rolę w poznawaniu świata zwierząt odgrywa rezerwat pokazowy (znakowany szlak), w którym oprócz żubrów i koników typu tarpan, znajdują się też jelenie, sarny, dziki oraz para wilków.
Zwiedzanie
Puszczy Białowieskiej najlepiej rozpocząć od wizyty w Ośrodku Edukacji Przyrodniczej,
w którym będzie się można zapoznać z możliwościami indywidualnego i grupowego
zwiedzania różnorodnych obiektów Białowieskiego Parku Narodowego oraz innych
obiektów znajdujących się poza Parkiem.
Ta
część Puszczy Białowieskiej podlega całkowitej ochronie. Zwiedzanie Rezerwatu
Ścisłego może się odbywać tylko z przewodnikami. Na przejazd furmanką lub rowerami
przez proponowane trasy wycieczkowe należy uzyskać pozwolenie w Dyrekcji Białowieskiego
Parku Narodowego.
Pełną informację na temat szczególnego lub specjalistycznego programu wycieczek można uzyskać w Ośrodku Edukacji Przyrodniczej BPN, znajdującym się na terenie Parku Pałacowego. Opis tras w przewodniku jest lekturą uzupełniającą, służącą lepszemu przygotowaniu się do zwiedzania Rezerwatu Ścisłego.
Trasa
ta przebiega przez piękne zbiorowiska grądów, łęgów i olsów. Można też zrealizować
tylko część tej trasy, tj. do Dębu Jagiełły (obecnie leżącego drzewa)
Jest to trasa długa i trudna, raczej dla wycieczek o zainteresowaniach przyrodniczych, a więc szczególnych. Można tu zobaczyć puszczańskie lasy i drzewa z barciami jako pozostałości po bartnictwie.
Białowieski Park Narodowy obejmuje także Park Pałacowy i Rezerwat Pokazowy, który można zwiedzać indywidualnie. Oto opis tych obiektów:
Park
Pałacowy powstał w końcu XIX wieku wg projektu Walerego Kronenberga. Jest to
park w stylu naturalizmu angielskiego, charakteryzujący
się swobodnym, układem kompozycyjnym grup drzew na rozległych polankach. Do
najbardziej malowniczych należy grupa dębów przed Muzeum,
wybudowanym na miejscu pałacu spalonego w 1944 roku, Dęby są pozostałością dawnego
lasu porastającego niegdyś Polanę Białowieską. Najstarsze z nich mają ponad
250 lat. Na powierzchni 47,77 ha rośnie 90 gatunków drzew i krzewów, w tym 60
pochodzenia obcego. Z rzadszych drzew można tu obejrzeć: choinę kanadyjską,
dąb błotny, jodłę balsamiczną i skrzydłorzech kaukaski.
Krajobraz Parku Pałacowego wzbogaca przepływająca rzeka Narewka i dwa sztucznestawy z wyspami pośrodku. Pomiędzy stawami przebiega grobla, na której znajdujesię zabytkowy obelisk z piaskowca. Upamiętnia on polowanie Augusta III Sasa, które odbyło się w Białowieży w 1752 r. Tekst w języku polskim i niemieckim podaje nazwiska osób towarzyszących królowi w polowaniu a także ilość ubitej zwierzyny.
W
Parku Pałacowym zachował się najstarszy budynek w Białowieży, tj. z roku 1845,
który wówczas był przeznaczony na potrzeby gubernatora grodzieńskiego. Obecnie
mieści się w nim Ośrodek Edukacji Przyrodniczej BPN.
Na terenie Parku mieści się Dyrekcja Białowieskiego Parku Narodowego, a jej siedzibą jest budynek zbudowany w XIX wieku z czerwonej cegły, nazwanym "Domem Marszałkowskim", w sąsiedztwie znajduje się Dom Wycieczkowy PTTK, który zajmuje dawną stajnię kozacką, adaptowaną na cele hotelowe. Obok zachowała się zabytkowa brama pałacowa, również zbudowana z czerwonej cegły, podobnie jak dawniejszy pałac.
Obiekt znajduje się w oddziale 425, przy szosie do Hajnówki. Jest ogrodzony, a jego powierzchnia jest podzielona na kilka zagród, w których zapewnione są warunki życia zbliżone do tych, które zwierzęta mają na wolności. W rezerwacie znajduje się grupa żubrów, w której żyje kilka żubrzyc, młodzież i dorosły byk. W jednej z zagród znajdują się koniki typu tarpan.
Są
potomkami koników odłowionych w końcu XVIII wieku w Puszczy Białowieskiej i
przewiezionych do zwierzyńca hrabiego Zamojskiego. Około 1805 roku tarpany skrzyżowały
się z końmi domowymi, tworząc rasę "koników biłgorajskich". W latach międzywojennych
rozpoczęto prace nad regeneracją konika w Białowieży.
Wycieczkę do Rezerwatu Pokazowego możemy odbyć którymś spośród trzech przygotowanych szlaków turystycznych:
Zwany jest też rezerwatem przyszosowym. Został utworzony w celu zachowania naturalnego krajobrazu puszczańskiego wzdłuż szosy Hajnówka-Białowieża. Rezerwat obejmuje pas lasu szerokości 1 700-1000 m i długości 17 km. Jego powierzchnia wynosi 1357 ha. Drzewostany i zbiorowiska leśne, z wyjątkiem zachodniej części przyległej do Hajnówki, są na ogół dobrze zachowane. W granicach rezerwatu występuje 17 zbiorowisk leśnych i kilka nieleśnych. W wielu miejscach tego rezerwatu las znamionuje puszczański charakter. Duże powierzchnie zajmują grądy i bory mieszane, a niewielkie - dąbrowy. Doliny strumyków (np. Krynicy) porastają łęgi olszowo-jesionowe. W granicach rezerwatu w oddziale 449 leży wzniesienie, zwane Górą Batorego (183 m n.p.m.), na którym archeologowie odkryli kurhany z X-XIII wieku.
Dochodzimy do ulicy Zastawa z drogowskazem St. Białowieża (Stara Białowieża), skąd prowadzi szlak niebieski przez wsie puszczańskie. Ulica kończy się, a dalej prowadzi szosa, przy której usytuowany jest skansen budownictwa drewnianego, otoczony oryginalnym płotem z gałęzi. Na obszarze skansenu, który jest położony między szosą a rzeką Narewką, znajdują się chaty kryte słomą, wiatrak, ule kłodowe, studnia z żurawiem, przydrożny krzyż prawosławny. Po zwiedzeniu skansenu udajemy się w kierunku widocznego lasu. Po lewej stronie szosy umieszczona jest tablica z informacją o szlaku zwanym "Żebra Żubra" o długości 4 km, prowadzącym przez podmokłe lasy, po kładkach i mostkach. Przejście tym szlakiem zostało zaprojektowane przez leśniczego - artystę Jacka Wysmulka w 1980 roku.
Szlak ten dochodzi do Rezerwatu Pokazowego. Powrót może być zrealizowany szlakiem żółtym lub inaczej: np. z Rezerwatu Pokazowego udajemy się do szosy, skąd wracamy PKS-em.
Dochodzimy do ulicy Zastawa z drogowskazem Stara Białowieża (St. Białowieża), skąd prowadzi szlak niebieski przez wsie puszczańskie do Czerlonki. Przyszosie położony jest skansen budownictwa drewnianego (dane we wcześniej opisanym szlaku). Mijamy punkt przy szosie, gdzie zaczyna się szlak Żebra Żubra (jak wyżej) i udajemy się dalej znakowanym szlakiem prowadzącym przez wieś Pogorzelce, z bardzo ładnymi, wiejskimi zabudowaniami. 1 km za wsią szlak niebieski łączy się z żółtym, który skręca w lewo, prowadząc do Rezerwatu Pokazowego, a niebieski prowadzi dalej przez wsie puszczańskie do Czerlonki. Przez piękne uroczyska leśne dochodzimy do Rezerwatu Pokazowego. Powracamy żółtym szlakiem lub autobusem PKS-u (rezerwat jest położony blisko szosy Hajnówka-Białowieża).
Do
Uroczyska Stara Białowieża, możemy się udać pieszo znakowanym szlakiem (niebieskim)
od ulicy Zastawa. Mijamy skansen, wieś Pogorzelce i dochodzimy do krzyżowania
dróg z dużym głazem, schodzimy ze szlaku i skręcamy na prawo do Starej Białowieży
z dużą bramą z napisem. Stąd po drewnianej kładce wędrujemy oglądając stare
dęby, pomniki przyrody, którym nadano imiona wielkich książąt litewskich i królów
polskich, niegdyś przybywających na łowy.
Do Starej Białowieży możemy przybyć pieszo, rowerem lub samochodem.
Ścieżka
prezentuje fragment Polany Białowieskiej z terenami rolnymi, kopalnią żwiru,
zalesionymi gruntami porolnymi, fragmenty różnych typów siedliskowych lasu o
różnym sposobie zagospodarowania (naturalna sukcesja na zrębach, 70-letnie sośniny
i dębiny oraz nasadzenia gatunków egzotycznych: modrzew europejski, sosna wejmutka,
dąb czerwony wraz z prezentacją przebudowy tych drzewostanów), elementy zagospodarowania
łowieckiego, las naturalny w rezerwacie "Wysokie Bagno"
oraz dolinę rzeki Narewka (z drzewami noszącymi ślady żerowania bobrów)- podlegającą
naturalnej sukcesji lasu zainicjowanej przez leśników. Początek trasy jest przy
siedzibie Nadleśnictwa, w której można otrzymać przewodnik. Końcowy przystanek
znajduje się przy Ośrodku Edukacji Leśnej. Długość ścieżki około 5 km.
Puszczę Białowieską można zwiedzać również kolejką wąskotorową. Przystanek początkowy znajduje się na skraju Hajnówki. Jej trasa prowadzi do osady Topiło. Wzdłuż trasy rozmieszczono szereg przystanków "edukacyjnych" prezentujących najciekawsze zbiorowiska leśne z ich charakterystyczną florą. Przed dojazdem- dojściem do Topiła - warto jest zatrzymać się na dłuższą chwilę na moście nad rzeką Leśną Prawą. Rozległa dolina to ostoja dla łosi i wielu ptaków wodnych, wodno-błotnych i drapieżnych. Przystanek końcowy znajduje się w leśnej osadzie Topiło, której nazwa pochodzi od basenów wykopanych w latach 30-tych w celu przechowywania i konserwowania wycinanego zimą drewna, które nie zostało przed nastaniem wiosny przetransportowane. Obecnie można tu wędkować, a także zorganizować piknik przy ognisku.
Potrzebę ochrony przyrody Puszczy Białowieskiej dostrzegano jeszcze w czasie zaborów, a starania w tej sprawie podjęto tuż po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.
Białowieski
Park Narodowy jest najstarszym wśród polskich parków.
Rok 1921 przyjmuje się jako datę powstania Białowieskiego Parku Narodowego,
choć wówczas powołano do życia odrębne "leśnictwo Rezerwat", którego kierownikiem
został wybitny botanik prof. dr Józef Paczoski, a w roku 1928 jego następcą
został prof. dr Jan Jerzy Karpiński. Rezerwat powołano dzięki inicjatywie i
staraniom przyrodników i leśników na czele z prof.
W. Szaferem. Formalnie parkiem narodowym został dopiero
w roku 1932. Po II wojnie światowej został utworzony ponownie w oparciu o rozporządzenie
Rady Ministrów z 21.11.1947 r., ignorujące wcześniejszy
akt prawny. Na mocy tego rozporządzenia ówczesny Białowieski Park Narodowy,
o powierzchni 4.716 ha, funkcjonował w całości na prawach rezerwatu
ścisłego.
Do 1950 r. przyłączono do Parku łąki nad rzeką Hwoźną i Narewką. W ten sposób Park objął 5069 ha, a w 1996 roku został powiększony do 10.502 ha. W 1977 roku Białowieski Park Narodowy uzyskał status światowego rezerwatu biosfery, a w 1979 roku został wpisany przez UNESCO na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego.
XVI
Sesja Komitetu UNESCO ds. Dziedzictwa Ludzkości
rozszerza w grudniu 1992 r. zasięg obiektu Światowego Dziedzictwa "Białowieski
Park Narodowy" na objętą ochroną ścisłą część białoruskiego Państwowego Parku
Narodowego "Białozwieżskaja Puszcza" (4.500 ha), tworząc w tej sposób pierwszy
w Europie transgraniczny Obiekt Światowego Dziedzictwa, jeden z kilku istniejących
na świecie.
Park otrzymuje też prestiżowe wyróżnienie przyznawane przez Radę Europy -Dyplom Europy (1997) - jako pierwszy polski park narodowy, zostaje też włączony do sieci obiektów zrzeszonych w Federacji EUROPARC.
W 1994 r. utworzony zostaje wokół Parku Leśny Kompleks Promocyjny "Lasy Puszczy Białowieskiej", jednak środowiska naukowe i społeczne zdają sobie sprawę z konieczności objęcia ochroną o statusie parku narodowego całej Puszczy Białowieskiej. Długotrwałe negocjacje doprowadziły do opracowania wspólnie z MOŚZNiL specjalnego programu pomocowego o nazwie "Kontrakt dla Puszczy Białowieskiej", który miał stworzyć możliwość zmian gospodarowania miejscowej ludności, które będą bezpieczne dla trwania Puszczy i pozwolą na unaturalnienie tych jej części, które zniekształciła dotychczasowa gospodarka. Przygotowane rozporządzenie Rady Ministrów o powiększeniu parku miało wejść w życie 1 stycznia 2001 roku.
Wcześniej jednak (7.12.2000 r.) została znowelizowana ustawa o ochronie przyrody, uzależniająca zmiany powierzchniowe obszarów chronionych od zgody lokalnych samorządów i choć w życie weszła po 1.02.2001r., wykonanie rozporządzenia o powiększeniu Parku wstrzymano. Godził w różne interesy lokalne, głównie leśne, a sprawa nabrała charakteru politycznego. Obecnienie ma szans na powiększenie Parku w bliższej przyszłości, a miejscowe społeczności i służby leśny walczą o zdjęcie moratorium dyrektora generalnego Lasów Państwowych na wycinanie starodrzewów puszczańskich. Sytuacji nie ułatwia kryzys gospodarczy i wysokie bezrobocie w regionie, toteż na placu boju zostały osamotnione środowiska naukowe i organizacje ekologiczne, w tym program pomocowy realizowany przez Polski Oddział WWF. Czy to jednak uratuje Puszczę przed siekierą i zagospodarowaniem?
wybudowany
w dolinie rzeki Narewka zbiornik retencyjny Siemianówka spowodował znaczące
zmiany stosunków wodnych;Brak na razie (2001) własnej strony internetowej. Park jest prezentowany na innych stronach poświęconych parkom narodowym, ochronie przyrody lub regionowi, w tym - z racji statusu międzynarodowego - na stronach UNEP-WCMC, UNESCO i WWF.
1916 - W związku z projektem utworzenia w Puszczy Białowieskiej dużego rezerwatu przybył do niej dr Hugo Conwentz. Zamierzano objąć ochroną fragment Puszczy leżący w widłach Narewki i Hwoźnej, lecz planów nie wprowadzono w życie.
1919 - Przybyła do Białowieży grupa przyrodników pod przewodnictwem prof. Władysława Szafera, by stwierdzić, czy żubry przetrwały wojnę. Żubrównie zastano, lecz zetkniecie z majestatem Puszczy zrodziło myśl o potrzebie ochrony przynajmniej części tego unikatowego lasu.
1921 - 29 grudnia 1921 r. na posiedzeniu w Ministerstwie Rolnictwa i Dóbr Państwowych podjęto decyzję o utworzeniu leśnictwa "Rezerwat" o powierzchni 4594 ha, z czego 1061 ha miało podlegać ochronie ścisłej, reszta podlegała ochronie częściowej. Walory przyrodnicze oraz przyjęty sposób ochrony spełniały obowiązujące obecnie międzynarodowe kryteria parku narodowego.
1924 - Dotychczasowe leśnictwo "Rezerwat" uzyskało rangę nadleśnictwa, zaś od 1929 roku cały teren, tj. 4640,09 ha - objęto ochroną ścisłą. Teren ten był praktycznie identyczny z powołanym później parkiem narodowym.
1932 - Powołano jednostkę administracyjną szczególną "Park Narodowyw Białowieży" o powierzchni 4693,24 ha.
1947 - Utworzono od nowa Białowieski Park Narodowy o powierzchni 4716 ha.
1950 - W drodze wymiany gruntów przyłączono do Parku łąki położone nad rzekami, całość (4747,17 ha) objęto ochroną ścisłą.
1977 - Białowieski Park Narodowy uzyskał status światowego Rezerwatu Biosfery.
1979 - Jako jedyny obiekt przyrodniczy w Polsce Białowieski Park Narodowy uzyskał status Obiektu Dziedzictwa Światowego UNESCO.
1991 - Rada Naukowa Parku występuje o powiększenie jego powierzchnina całą Puszczę.
1992 - UNESCO rozszerzyło granice Obiektu Dziedzictwa Światowego naprzyległą część białoruskiego parku Bieławieżskaja Puszcza, podlegającą ochronie ścisłej. W ten sposób powstał transgraniczny polsko-białoruski Obiekt Dziedzictwa Światowego. Na świecie jest 7 transgranicznych Obiektów Dziedzictwa Światowego.
1994 - organizacja ekologiczna "Pracownia na Rzecz Wszystkich Istot" rozpoczyna kampanię na rzecz ochrony całej Puszczy, angażując w to także organizacje zagraniczne. Akcję popiera PROP, Komitet Ochrony Przyrody PAN i Rada Ekologiczna przy Prezydencie RP.
1996 - Rada Ministrów nowelizuje rozporządzenie o Białowieskim Parku Narodowym, powiększając przy okazji jego powierzchnię, która wynosi teraz 10.501,95 ha.
1997 - Białowieski Park Narodowy, a więc i Rezerwat Ścisły, jako jedyny park narodowy w Polsce uzyskał Dyplom Europy, co oznacza objęcie go patronatem Rady Europy na okres 5 lat.
1998 - Ministerstwo opracowuje "Kontrakt dla Puszczy Białowieskiej" oraz zobowiązuje się do powiększenia parku na cały obszar Puszczy do końca 2000r., a Dyrektor Generalny Lasów Państwowych Decyzją nr 48 wydaje zakaz wycinania starodrzewi i drzew ponad 100-letnich (tzw. moratorium).
1999 - W ochronę Puszczy włącza się WWF,
tworząc tam swoje biuro i rozpoczynając własny program adaptacji społeczności
lokalnych do funkcjonowania w strefie chronionej. 
Rządowy
"Kontrakt dla Puszczy" uzyskuje budżetowe środki - 20 mln. zł.
2000 - Rząd podtrzymuje deklarację o powiększeniu Parku i wydatkuje na realizację "Kontraktu... " kolejne środki, jednak rozgrywki polityczne i nowelizacja ustawy o ochronie przyrody w grudniu tegoż roku powodują, że ustalenia stają się nieważne. Lokalne społeczności nie chcą powiększenia Parku.
2001 - Znowelizowana ustawa o ochronie uzależnia decyzje o zmianie powierzchni obszarów chronionych od zgody samorządów, a te są przeciwne. Nikt już nie widzi realnych szans na powiększenie Parku, narasta natomiast presja społeczności z okolic Parku na nowe kierownictwo ministerstwa, by zniosło moratorium na wycinkę starodrzewi.