Województwo lubelskie, powiat zamojski, gmina Zwierzyniec. Park leży w centrum
regionalnego systemu ochronnego, który - poza RPK i jego otuliną - obejmuje
3 parki krajobrazowe: Szczebrzeszyński,
Krasnobrodzki i Puszczy
Solskiej oraz otulinę dwóch ostatnich z wymienionych
PK.
Prowincja: Wyżyny Polskie, podprowincja: Wyżyna Lubelsko-Lwowska, makroregion:
Roztocze, mezoregion: Roztocze Środkowe.
Prowincja: Niżowo-Wyżynna, Środkowoeuropejska, Dział: Bałtycki, Pododdział:
Pas Wyżyn Środkowych, kraina: Roztocze, okręg Roztocze Środkowe
Deniwelacja terenu dochodzi do 120 m, przy czym najniżej położone jest dno doliny Wieprza (ok. 240 m n.p.m.), najwyższe jest natomiast wzniesienie tuż przy granicy Parku i uroczysk Nart-Czerkies (ok. 350 m n.p.m. )
Powierzchnia RPN - 8.482 ha, z tego pod ochroną
ścisłą znajduje się ok. 808,2 ha, tj. 9,5% pow., przeważająca reszta (bez
ok. 150 ha przeznaczonych na cele gospodarcze i użytkowe) podlega ochronie
częściowej. Ochroną ścisłą objęto stare uroczyska
leśne, niegdyś chronione jako rezerwaty; są to: urocz. Jarugi, Czerkies, Nart,
Bukowa Góra, Międzyrzeki. Park otacza otulina o
pow. 38.000 ha. Skrajne wymiary liniowe powierzchni Parku są dość wyrównane
na kierunkach południkowym (17 km) i równoleżnikowym (16,5 km), jednak jego
kształt jest bardzo nieregularny, rozczłonowany (choć zachowujący ciągłość powierzchniową),
w głąb Parku wnikają też duże półenklawy terenów wiejskich i użytkowanych gospodarczo.
Stosunek powierzchni do długości granicy Parku (prawie 100 km) jest bardzo niekorzystny;
jego powierzchnia jest ok. 8 razy mniejsza w stosunku do powierzchni koła o
obwodzie tego parku. Lasy stanowią ok. 93% powierzchni, wody - zaledwie 0,2%,
użytki rolne - 1,5%, drogi leśne, linie oddziałowe, strefy graniczne - 2,8%,
inne tereny nieleśne - ok. 2,5%
Położenie geogr. : 50o31' - 50o38'N i 22o54'
- 23o07'E.
Roztocze leży w strefie dzielącej starą, wykształconą w prekambrze platformę wschodnioeuropejską od obszaru paleozoicznych struktur orogenicznych Europy Zachodniej (tzw. linia Teisseyre'a-Tornquista). W okresie jury i kredy na obszarze dzisiejszego Roztocza uformowała się synklina Urzędów - Narol. Strukturę tę obrzeża wyraźny ciąg uskoków i antyklin. W trzeciorzędzie cała ta struktura została wydźwignięta i stanowi obecnie formę grzbietu. Ruchy dźwigające, przebiegające nierównomiernie w przestrzeni i czasie, doprowadziły do rozbicia zrębu Roztocza na szereg różnej wielkości bloków, na ogół dobrze czytelnych w rzeźbie. Ruchy tektoniczne szczególnie uaktywniły się w górnym trzeciorzędzie (miocen) w strefie krawędziowej Roztocza, gdy wypiętrzały się Karpaty, a na ich przedpolu powstało zapadlisko dzisiejszej Kotliny Sandomierskiej.
Pokrywę geologiczną Parku tworzą skały osadowe powstałe w wyniku sedymentacji po górnokredowej i mioceńskiej transgresji morskiej. Największy płat utworów składa się z wapieni kredowych, na których spoczywają młodsze utwory trzeciorzędowe, jak piaski, piaskowce wapniste, gruzełkowate wapienie i iły. W czwartorzędzie rozwijała się sedymentacja lądowa (glacjalna, fluwioglacjalna, fluwialna i eolityczna) na przemian z fazami erozji i denudacji.
Z tego okresu pochodzą zróżnicowane osady wypełniające głównie obniżenia i doliny rzeczne; utwory plejstoceńskie na terenie RPN występują głównie w dolinie Wieprza i Padole Zwierzynieckim. Ich miąższość wynosi od kilku do 30 m. W rejonie Szczebrzeszyna (płn. - zach. skraj Parku), Guciowa i Szewni (wsch.) w czasie ostatniego zlodowacenia nawarstwiły się nierównomiernie eoliczne utwory lessowe.
Główne rysy rzeźby w obszarze RPN wytworzyły się jeszcze w
okresie trzeciorzędowym. Wydźwignięty w górę siłami wewnętrznymi
teren rozcięty został rzekami, lokalnie zaś zachowały się spłaszczenia wierzchowinowe,
będące pozostałością dawnej równiny. Epoka lodowa spowodowała
znaczne 
przekształcenia
rzeźby terenu. W glacjale krakowskim Roztocze
pokrywał lądolód, potem osady tego zlodowacenia
zostały niemal całkowicie usunięte z wierzchowin i osadzone w dolinach. W czasie
następnych glacjałów Roztocze znajdowało się
poza zasięgiem lądolodu, ale pozostawało w strefie jego wpływów pośrednich.
W ostrym klimacie peryglacjalnym następowało
niszczenie zboczy i progów, które cofały się, a u ich podnóży rozszerzały się
tereny równinne. Dna dolin pokryły się grubą warstwą piasków. W postglacjale,
zanim teren pokrył się bujną roślinnością, piaski uległy silnemu zwydmieniu.
Efektem złożonej historii geologicznej Roztocza są zróżnicowane cechy współczesnej
rzeźby RPN i jego otoczenia. Ze spłaszczeniami wierzchowinowymi kontrastują
dość strome stoki i zbocza dolin. Na płd.-zach. od Parku, na linii pęknięć tektonicznych,
wykształciła się specyficzna, szeroka strefa krawędziowa, wzdłuż której następuje
oddzielenie Roztocza od Kotliny Sandomierskiej. Fragment Roztocza Środkowego,
który obejmuje RPN, przecina na kierunku ESE-WNW
szeroka dolina Wieprza, po czym od Zwierzyńca rzeka kieruje się prosto na północ,
oddzielając Roztocze Zachodnie (lessowe, silnie
zerodowane, z gęstą siecią wąwozów i odlesione) od odmiennego krajobrazowo R.
Środkowego. Rozległe wierzchowiny i pagórki na terenie RPN osiągają pawie 350
m n.p.m. (Bukowa Góra - 345 m, wzniesienie Obrocz - 348 m n.p.m.) i otoczone
są rozległymi suchymi dolinami.
Na terenie RPN i jego otuliny wyróżniono 11 typów gleb. W Parku dominują gleby brunatne i bielicowe, znaczny jest też udział gleb płowych i rdzawych, w otulinie największe powierzchnie zajmują gleby bielicowe, brunatne (wytworzone z lessu), płowe i rędziny. W dolinie Wieprza i w lekkich zagłębieniach terenu wykształciły się różnego rodzaju gleby bagienne i mady. Rozmieszczenie gleb jest wybitnie mozaikowe, a ich typologia i wartość użytkowa jest zależna od skały macierzystej, typu występującej na nich roślinności, poziomu wody gruntowej oraz (w otulinie) od sposobu uprawy.
Dzięki stosunkowo wysokim opadom Roztocze obfituje w wodę,
jednakże budowa geologiczna sprawia, że mało jest wód powierzchniowych. Przepuszczalne
podłoże ułatwia wodzie opadowej przenikanie w głąb, toteż w wielu miejscach
woda podziemna występuje na dużych głębokościach. Naturalne wypływy wód 
podziemnych
koncentrują się głównie w dolinach rzecznych. Najbardziej wydajne źródła, często
typu wywierzyskowego znajdują się na zboczach
i u podnóży Stokowej Góry nad Wieprzem. Źródła te do dziś wykorzystywane są
przez miejscową ludność (np. w Obroczy).
Główną rzeką RPN, odwadniającą niemal cały jego obszar, jest Wieprz. Jedynie
niewielka, północno-wschodnia część Parku należy do zlewni Łabunki, a południowo-wschodni
fragment do zlewni Tanwi
(pot. Szum), dopływu Sanu. Największym dopływem Wieprza na terenie Parku jest
strumień Świerszcz, który odwadnia lesistą i podmokłą Dolinę Zwierzyniecką.
Elementem sztucznym w Parku są Stawy Echo (pow. 42 ha, założone w 1929 r.),
które zasilane są przez wody Świerszcza. Powyżej kompleksu Stawów Echo w systemie
hydrologicznym Świerszcza znajdują się jeszcze 2 drobne zbiorniki wodne, powstałe
na skutek spiętrzeń cieku, są to Czarny Staw i Staw Florianiecki.
Strefa umiarkowana, klimat przejściowy. Park znajduje
się przy płd. krawędzi Regionu Wyżynnego Lubelskiego
(WL).
Jak
w całej Polsce, na terenie Roztocza ścierają się wpływy klimatu oceanicznego
i kontynentalnego, te drugie jednak tutaj przeważają. Zima i lato są stosunkowo
długie (ponad 100 dni), bardzo krótkie są natomiast pory przejściowe. Zachmurzenie
w stosunku do średniej krajowej jest małe, duże natomiast nasłonecznienie oraz
stosunkowo duża liczba dni pogodnych. Od sąsiednich obszarów Roztocze odróżnia
się niższymi temperaturami powietrza (śr. roczna 7,0oC, śr. skrajne
dla RPN od -3,2oC zimą do 16,9oC w lecie) i większymi
opadami (ponad 700 mm). W Zwierzyńcu liczba dni z opadem wynosi ok. 160, najwięcej
przypada ich w grudniu i styczniu, najmniej w sierpniu i październiku. Pokrywa
śnieżna zalega ponad 85 dni, natomiast okres wegetacji (śr. temp. dobowa powyżej
5oC) trwa ok. 203 dni. Urozmaicona rzeźba powierzchni terenu jest
przyczyną silnego zróżnicowania warunków mikroklimatycznych.
Dzisiejszy
obraz zróżnicowania biocenotycznego RPN jest wynikiem wielu czynników zarówno
naturalnych (położenie geogr., zróżnicowanie edaficzne
podłoża, mezoklimatu), jak i antropogenicznych.
Mimo wielowiekowej na tych terenach gospodarki człowieka, duży stopień naturalności
zachowały zbiorowiska i ekosystemy leśne, np. zarys leśnej roślinności
potencjalnej niewiele się różni od obrazu roślinności rzeczywistej. Zbiorowiska
i ekosystemy półnaturalne oraz wybitnie
antropogeniczne znajdują się z reguły poza kompleksami
leśnymi. Razem z mozaiką naturalnych lasów tworzą one wielką fizjocenozę
RPN o wysokiej różnorodności biologicznej, a zarazem zachowującą miejscami cechy
niemal pierwotne.
Leśne
Wyodrębniono 19 jednostek fitosocjologicznych w randze zespołów oraz 2 zbiorowiska leśne, wedle zajmowanej powierzchni są to: żyzna buczyna karpacka Dentario glandulosae-Fagetum (ok. 26% pow. leśnej), suboceaniczny bór sosnowy Leucobryo-Pinetum (19%), wyżynny jodłowy bór mieszany Abietetum polonicum (8,5%), kontynentalny bór mieszany dębowo-sosnowy z bukiem Querco roboris - Pinetum fagetosum (3,4%), grąd lipowo-grabowy Tilio-Carpinetum (2,8%), bór bagienny Vaccinio uliginosi-Pinetum (2,0%) i in.
Z
tej grupy zbiorowisk do najciekawszych należą torfowiska
wysokie wykształcone na Międzyrzeczu zaliczane
do zespołu Ledo-Sphagnetum magellanici. Wskutek przesuszenia podlegają
one jednak zarastaniu lasem i przechodzą w bór bagienny.
W lasach RPN są to przede wszystkim zbiorowiska z klasy Querco-Fagetea (ok. 24% pow. leśnej) i Vaccinio-Piceetea (ok. 7,5%) oraz większość zbiorowisk łąkowych i stanowiących jakiś etap sukcesji wtórnej.
Zbiorowiska
łąkowe zajmują w RPN niewielką powierzchnię (ok. 2%), występują głównie w dolinie
Wieprza, odgrywają ważną rolę w kształtowaniu krajobrazu i różnorodności biologicznej,
stanowią ważną bazę żerowiskową dla zwierząt wyższych są, w większości bardzo
nietrwałe (szybko podlegają sukcesji). Wśród łąk bagiennych wyróżniono 3 zespoły:
turzycy nitkowatej Caricetum lasiocarpae,
t. obłej Caricetum diandrae i młaki
turzycowo-mietlicowej Carici-Agrostietum
caninae, wśród trwalszych i okresowo wilgotnych - 5 zespołów, m. in. sitowia
leśnego Scirpetum sylvatici i situ rozpierzchłego
Epilobio-Juncetum effusc. Najwyżej położone tereny RPN zajmują łąki świeże
z rzędu Arrhenatheretalia
reprezentowane przez 2 zespoły roślinne.
Znaczny udział przypada roślinności szuwarowej z klasy Phragmitetalia, wśród której opisano 11 zespołów związanych głównie ze zbiornikami i ciekami wodnymi. Uboga jest roślinność wodna, jakkolwiek wyróżniono w niej kilkanaście zespołów roślinności pływającej i przytwierdzonej do dna. Gdzieniegdzie w obręb Parku wnika roślinność kserotermiczna z bogatą fauną (owady, pajęczaki, ślimaki i in.) kserotermofilną (np. rejon Maziarek i Bukowej Góry).
Występują
na terenach najbardziej przekształconych przez człowieka; zbiorowiska ruderalne
związane są głównie z przydrożami i zrębami leśnymi (jeżyny, zbiorowiska
trawiaste z Calamagrostis epigeios i innymi gat.) stanowią ok. 5% pow.
przekształconych lasów RPN, wykazując tendencje zanikową w związku z zaniechaniem
eksploatacji zrębowej; zbiorowiska segetalne, towarzyszące uprawom rolnym, są
w RPN silnie zróżnicowane; w obrębie wydzielono kilkanaście zespołów, w tym
rzadkie w Polsce (np. Lathyro-Melandrietum,
Arnoserido-Scleranthetum).
W Parku występuje 21 rodzimych gatunków drzew (wraz z gat. obcego pochodzenia - 33). Do głównych gat. lasotworzących należą: sosna (ok. 58% pow. i ok. 55% masy), jodła (20%, 23%) i buk (15%, 16%). Cała flora roślin naczyniowych RPN liczy ok. 750 gatunków; są wśród nich elementy górskie, jak tojad dzióbaty, czosnek siatkowy i paprotnik Brauna; borealne, jak zimoziół północny, bagnica torfowa i turzyca strunowa; atlantyckie, jak wąkrota zwyczajna, widłak torfowy i rosiczka pośrednia oraz pontyjskie, jak traganek długokwiatowy i przetacznik ząbkowany. Wiele z tych gatunków jest reliktami, brakuje natomiast endemitów.
Blisko 40 gatunków roślin występujących w Parku należy do rzadkich w kraju i chronionych, najwięcej ich odnotowano w zbiorowiskach klasy Querco-Fagetea głównie w buczynie karpackiej, grądzie lipowo-grabowym i dąbrowie świetlistej. Do chronionych gat. należą m. in. śnieżyczka przebiśnieg, wawrzynek wilczełyko, zawilec wielkokwiatowy, czosnek niedźwiedzi, naparstnica zwyczajna, pokrzyk wilcza jagoda, goryczka orzęsiona, trzy gat. rosiczek (w tym okrągłolistna) i kilkanaście gat. storczyków, z najpiękniejszym spośród nich - obuwikiem pospolitym. Szereg gatunków roślin występujących w RPN wpisano na Listę Roślin Zagrożonych w Polsce.
Flora roślin zarodnikowych jest słabiej rozpoznana; tym niemniej
w RPN stwierdzono prawie 200 gat. mszaków, ok. 200 gat. porostów
i ok. 1000 gat. grzybów i 53 gat. śluzowców.
Osobliwością starych drzewostanów RPN są liczne epifity
głównie wśród mszaków i porostów; zwracają uwagę zwłaszcza zespoły brodaczek,
roślin bardzo czułych na zmiany środowiskowe i najszybciej wymierających (np.
brodaczka
bukowa, b. zaniedbana, b. rogowa). Na podstawie okazów z Bukowej Góry (locus
typicus) opisano nowy dla nauki gatunek porosta - włostki jodłowej Bryoria
abietina, mającej tu jedyne stanowisko w Polsce. Podobnie wśród grzybów
jest kilka gatunków, takich jak Ciboria rufofusca i Gyromitra gigas,
które w RPN mają jedyne znane dotychczas stanowiska w Polsce. Prawdopodobnie
zanikło tu jedyne w kraju stanowisko borowika szatańskiego. Bogata jest mikoflora
z grupy pasożytów i destruentów mających - wraz z porostami i mszakami - wielkie
znaczenie w procesach dekompozycji i obiegu pierwiastków w ekosytemach.
Gatunki chronione w Roztoczańskim Parku Narodowym 
W zbadanej faunie RPN (ok. 5 tys. gat.) ok. 95% stanowią bezkręgowce, głównie owady. Przypuszcza się, że ten stan gatunkowy w grupie bezkręgowców jest znacznie wyższy. W sumie są to wskaźniki względnie wysokie jak na zasobność przyrodniczą krainy i stosunkowo małą powierzchnię Parku. Reprezentatywność RPN względem Roztocza, określona udziałem jakościowo-ilościowym taksonów, jest silnie zróżnicowana; u kręgowców wynosi ona do 90%, u dobrze poznanych grup bezkręgowców (np. mięczaki, owady prostoskrzydłe, chrząszcze kózkowate) - 45% - 85%.
Spośród ssaków (55 gat.) zwracają uwagę licznie występujące jeleniowate, włącznie z łosiem (kilka osobników), średnie i duże drapieżniki z wilkiem (1-2 watahy), wydrą (kilka rodzin) i próbującym się tu zadomowić rysiem. Dość silne populacje utrzymują tu pilchowate - popielica, orzesznica i rzadka w kraju koszatka.
W skład fauny ptaków RPN (ok. 180 gat., w tym 140 lęgowych i prawdopodobnie lęg.) wchodzą m. in. bocian czarny, orlik krzykliwy, jarząbek, brodziec samotny, sieweczka rzeczna, dzięcioł białogrzbiety i gwałtownie zanikająca kraska (obrzeże Parku). Niedawno wygasło tu stanowisko głuszca, w zaniku jest też cietrzew. Ptaki wróblowe najwyższe zagęszczenia osiągają tu w starych borach jodłowych (ok. 90 par/10 ha) i buczynach (do 85 par/10 ha).
Spośród gadów (8 gat., w tym 2 już historyczne) trafia się tu z rzadka żółw błotny, na początku XX w. zanikła zaś roztoczańska populacja węża Eskulapa, brakuje też danych o gniewoszu. Z płazów (13 gat.) na uwagę zasługują dość pewnie utrzymujące się w Parku populacje rzekotki, huczka i ropuchy zielonej, ostatnio nie potwierdzono natomiast występowania notowanej tu dawniej salamandry plamistej (stanowisko reliktowe). W skład ichtiofauny (20 gat.) wchodzi m. in. reintrodukowany pstrąg potokowy; rybom w wodach Wieprza towarzyszy minóg ukraiński (jedno z nielicznych i najbogatszych stanowisk tego gatunku w Polsce).
Wśród osobliwości fauny bezkręgowców znajduje się nadobnica alpejska (ostatnio niepotwierdzona), wynurt, jelonek rogacz, bardzo rzadka sówka Xylomoia graminea (urocz. Obrocz), pająk tygrzyk paskowany i pasikonik wątlik.
W Parku dominuje charakterystyczna dla Roztocza (i w dużej mierze dla przyległej Puszczy Solskiej) fauna leśna, miejscami puszczańska, wykazująca silne zróżnicowanie tak systematyczne jak i ekologiczne. Na skraju lasów i w siedliskach suchych, nasłonecznionych duży udział gatunkowy przypada drobnej faunie kserotermofilnej (owady, ślimaki lądowe i in.) z licznymi elementami południowo-wschodnimi, a nawet pontyjskimi. Znaczny udział przypada też gatunkom górskim (głównie karpackim), borealno-górskim i borealnym (np. urocz. Międzyrzecze).
Z fauny Roztoczańskiego Parku Narodowego ponad 160 gat. podlega prawnej ochronie gatunkowej, a 32 znajduje się w "Polskiej czerwonej księdze zwierząt" (1992).
Gatunki zwierząt chronionych w Roztoczańskim Parku Narodowym
Roztocze
jest regionem typowo wyżynnym, gdzie główne elementy rzeźby wykazują bardzo
ścisłe powiązania z budową geologiczną. Dominuje krajobraz lesistych wzgórz
i rozległych zrównań wierzchowinowych, nadających niektórym fragmentom obszaru
wygląd monotonnych równin. W półenklawach wiejskich i otoczeniu RPN przeważa
rolniczy krajobraz kulturowy z barwną 
szachownicą
pól, tarasami śródpolnymi i grupami różnych gatunków drzew, najczęściej sosen.
Obszar Parku przecina malownicza, łagodna dolina meandrującego Wieprza, wzdłuż
której rozwinęło się osadnictwo wraz z całą odrębnością etniczną charakteryzującą
region i bogactwem miejscowej kultury materialnej (resztki młynów wodnych i
tartaków, pozostałości po gorzelniach, kapliczki itp.). Poza ciągiem dolinnym
gdzieniegdzie do lasów zwierzyniecko-kosobudzkich przylegają stare wsie i osady
(np. Sochy, Górecko Stare, Lasowe) z pozostałościami tradycyjnego budownictwa
i charakterystycznym układem rozłogów pól i działek ogrodowych.
Park
odrestaurował zabytkowe budynki byłej ordynacji zamojskiej i leśnictw,
w dawnym modrzewiowym pałacu plenipotenta Zarządu Ordynacji zamojskiej w Zwierzyńcu
znajduje się siedziba dyrekcji RPN. W nawiązaniu do lokalnej architektury i
tradycji zbudowano w ostatnich latach piękny budynek muzeum i
pracowni naukowej Parku, obok w rejonie stawów Echo pod Bukową Górą założono
hodowlę zachowawczą koników polskich typu tarpana.
Obejmuje ona prawie 5-krotnie większy obszar niż RPN, otacza
go ze wszystkich stron i łączy z 3-ma parkami krajobrazowymi: Szczebrzeszyńskim
PK, Krasnobrodzkim PK i PK
Puszczy Solskiej. Granice otuliny od strony północnej i wschodniej opierają
się o ciągi komunikacyjne i zabudowy wiejskiej, od południa i 
zachodu
są one dość sztuczne i prowadzone poprzez kompleksy leśne i grunty rolne. Od
płn. - zach. otulina obejmuje część typowego obszaru lessowego Roztocza Szczebrzeszyńskiego
(Zachodniego), od płn. - wsch. i płd. - wsch. - cenne i bogate pod względem
różnorodności gatunkowej ekosystemy kserotermiczne i stepopodobne (np. Dziewicza
Góra, rejon m. Kąty, Guciów - Bondyrz) m. in. z typowymi przedstawicielami stepowej
flory (np. miłek wiosenny, len złocisty) i fauny (np.
suseł perełkowany).
Na
płd.-zach. otulina RPN obejmuje fragment Puszczy Solskiej, granicząc z najcenniejszą
ostoją głuszców tego kompleksu leśnego, jaką jest urocz.
Wielkie Bagno. W granicach otuliny znajdują się 3 rezerwaty
przyrody: rez. krajobrazowo-leśny Szum, rez.
torfowiskowy Wieprzec, rez. leśny Debry
i rez. faunistyczny (susła perełkowanego) Hubale,
a także resztki zabytków kultury i historii tej części Roztocza (np. kościółek
modrzewiowy z 1767 r. w otoczeniu starych, okazałych dębów w Górecku Kościelnym).
Zachowanie reprezentatywnej części przyrody Roztocza Środkowego, głównie ekosystemów leśnych w całej ich różnorodności oraz odtworzenie jej naturalnego charakteru tam, gdzie został on zmieniony, a także zachowanie tego terenu dla celów naukowo-badawczych, edukacyjnych i turystyczno-krajobrazowych.
Szczegółowo określa je plan ochrony RPN, sporządzony i zatwierdzony
w 1999 r. Należą do nich przede wszystkim: stosowanie ochrony strefowej
o zróżnicowanym reżimie ochronnym, utrzymanie wysokiej różnorodności
biologicznej Parku (przez zastosowanie zróżnicowanych form ochrony, głównie
ochrony czynnej), oraz zachowanie wartości i
układów pierwotnych (głównie poprzez ochronę ścisłą prowadzoną w obrębie dawnych
rezerwatów leśnych, jak rez. (Jarugi, Nart-Czerkies, Bukowa Góra i in.). Do
zadań tych 
należą
ponadto: uregulowanie stosunków wodnych w rejonie Międzyrzecza i niektórych
innych miejscach, przebudowa sztucznych i półnaturalnych drzewostanów założonych
na niewłaściwych siedliskach, zapobieganie masowym gradacjom owadów żerujących
na drzewach, utrzymanie łąk nad Wieprzem, poprzez wypas i wykaszanie, wyeliminowanie
z terenu Parku linii kolejowych (w tym szerokotorowej Linii Hutniczo-Siarkowej)
i szos przelotowych oraz podjęcie prób restytucyjnych
niektórych gatunków wytrzebionych i zanikłych na terenie Parku i Roztocza (np.
ryś, głuszec,
ewent. wąż Eskulapa i żółw błotny).
Ograniczenia określa art. 23a ustawy o ochronie przyrody (przed nowelizacją art. 37), zapisy planu ochrony oraz Regulamin Parku.
Regulamin Parku (wybrane przepisy)
Park
posiada Muzeum Przyrodnicze ze stałymi i okazyjnymi ekspozycjami, biblioteką,
kioskiem sprzedaży pamiątek i wydawnictw związanych z Parkiem, regionem i ochroną
przyrody oraz pracownię naukową.
Wytyczono
2 leśne ścieżki - jedną na Bukowej Górze od Zwierzyńca do punktu widokowego
k. wsi Sochy, drugą od osady Wojda do wsi Szewnia. Wiele racji przemawia za tym, aby zwiedzanie Parku zaczynać od Zwierzyńca (dojazd m. in. autobusem i koleją), gdzie można zaczerpnąć niezbędnych informacji w ośrodku muzealnym i naukowo-dydaktycznym RPN, zaopatrzyć się w foldery, zwięzłe monografie, mapy i inne publikacje.
Najciekawszym okresem do zwiedzania Parku i jego otoczenia jest wiosna (maj) - okres "wybuchu" wegetacji, pełni lęgowej ptaków i najwyższej aktywności zwierząt (m. in. szczyt śpiewów ptasich). Wiosna uderza soczystością i różnorodnością kolorów, piękna jest również kolorystyka lasów jesienią (m. in. "płonące" buczyny, miodowe kolory lip, jaworów i modrzewi). W lecie ujawniają się najbardziej owady, m. in. motyle, muchołówki i błonkówki.
W ciepłe dnie i wieczory intensywnie odzywają się szarańczaki.
Park jest szeroko otwarty dla turystyki, zwłaszcza typu krajoznawczego, jednak ruch turystyczny pieszy może odbywać się tylko po szlakach turystycznych i specjalnych ścieżkach przyrodniczych. Teren parku przecina kilka stosunkowo łagodnych szlaków turystycznych i ścieżek dydaktycznych, prowadzących po najciekawszych zakątkach Roztocza.
RPN powstał w miejscu, gdzie historia ochrony przyrody na Roztoczu
ma kilkuwiekowe tradycje. W XVI w. utworzona została przez kanclerza i hetmana
wielkiego koronnego 
Ordynacja
Zamojska, która obejmowała ok. 500 km2 powierzchni leśnej Roztocza
Środkowego i w obrębie której utworzono zwierzyniec,
a lasy otoczono specjalną troską. Zwierzyniec - mieszczący się na terenie dzisiejszego
parku i powstałej tu miejscowości o tej samej nazwie - otoczony był drewnianym
parkanem (stąd późniejsza nazwa Parkan) o długości ok. 30 km i wysokości 2,5
m. Oprócz "drobnej zwierzyny" żyły w nim żubry, łosie,
jelenie, dziki, wilki, rysie,
a na początku XVII w. także tarpany, sprowadzone
tu z Puszczy Białowieskiej. Zwierzyniec dotrwał do końca XIX w., ale z biegiem
czasu (od XVIII w.) kurczyła się jego powierzchnia, ubywało w nim gatunków,
a ostatnie żyjące tu na ziemiach tarpany w 1866 r. rozdano okolicznym chłopom.
Na początku XX w. "parkan" został rozgrodzony, resztki wypuszczonych zwierząt
padły ofiarą kłusowników, jednak w lasach ordynacji prowadzono umiarkowaną gospodarkę
przerębową, zarazem zabroniono wypasu bydła, wysokimi opłatami obłożono zbiór
grzybów, jagód, grabanie ściółki, co znacznie ograniczyło eksploatację zasobów
leśnych. Powołano rezerwaty przyrody, najpierw rez. Bukowa Góra (1934), później
rez. Kamienna Góra, Jarugi, Obrocz, Nart-Czerkies, Maziarki i Stoki n. Wieprzem.
Rezerwaty te stały się z czasem głównymi filarami powołanego tu później parku
narodowego. Niezależnie od działań na rzecz ochrony obszarowej w 1938 r. wydano
lokalne rozporządzenie o całkowitej ochronie wszystkich ptaków drapieżnych na
terenach ordynacji zamojskiej, co było pierwszą tego typu inicjatywą w Polsce.
W 1939 r. podjęto prace nad utworzeniem parku narodowego na terenach położonych między Krasnobrodem a Kawęczynkiem, wliczając w to także Doły Turzynieckie. W Zwierzyńcu planowano utworzyć stację naukową. Przerwane przez II wojnę światową dzieło, dzięki inicjatywie naukowców lubelskiego ośrodka akademickiego i miejscowych leśników, podjęto ponownie w 1959 r. Starania te (wstępnie pod nazwą Zwierzyniecki lub Zamojski Park Narodowy) sfinalizowano przez utworzenie w 1974 r. Roztoczańskiego PN o powierzchni 4.800,65 ha. Później parokrotnie (w 1979, 1990, 1995) powierzchnię tego parku powiększano, a RPN stał się nie tylko najważniejszym obszarem chronionym w regionie, ale i niezwykle ważną instytucją służącą nauce, dydaktyce i krzewieniu wiedzy o dziedzictwie naturalnym i kulturowym tego regionu.
Park nie posiada na razie własnej strony internetowej, informacje o nim można znaleźć na stronie Krajowego Zarządu Parków Narodowych oraz na różnych innych stronach (instytucji i amatorskich), np.:
prof. dr hab. Zbigniew Głowaciński - Instytut Ochrony Przyrody PAN.